Musa Anter’in, Namık Tarancı’nın, Hüseyin Deniz’in ve nicelerinin cenazelerini ailelerine bile göstermekten korkup gizlice gömenler, şimdi Mumcu’nun ölüsü başında en ucuzundan demokrasi kahramanlığı yapabiliyor. Milyonlarca insanın, laiklik ve demokrasi yandaşlığını, karşı devrimci suikastlar karşısındaki nefretini, devlet politikalarının kanalına aktarmak için parçalanmış bir cesedin arkasına saklanıyorlar.

“Ucuz Devlet”, proletarya mücadelesinin tarihinde, devletin toplumsal hayat içindeki bürokratik etkisinin, merkezi yönlendirme ve tek iktidar organı olarak taşıdığı fonksiyonların en aza indirilmesini talep eden bir slogandır.
Günümüzde ise, bu devrimci anlamından çok, burjuva devletin genel tutumunu dile getirmek bakımından uygun bir tanımlama gibi görünüyor. Özellikle kirli sırlarla dolu devlet hayatının, tümüyle ve biçimsel olanları da dâhil olmak üzere, toplumsal denetim mekanizmalarının dışına çıkarılmış olması, sloganın öngördüğünün tersine bir “ucuzluk” görüntüsü vermektedir. Bu deyim, diğer yandan, burjuva devletin kendi kuruluş ilkelerinden biri olarak ilan ettiği “sosyal devlet” kavramı söz konusu olduğunda, iyice mizahi bir içerik kazanmaktadır.
Bu devlet, “ucuz” olmak için, milyonlarca insanın sağlığını ölümcül boyutlarda ilgilendiren radyasyon yüklü çayları imha etmeye eli titrer ve milyonlarca ton zehirli çayı halka içirebilir; ama halkın hiç bir biçimde çıkarına olmadığı halde, Afrika çöllerine “vatanseverlik” nutukları atarak asker gönderirken, olağanüstü “pahalı” olabilmeyi kabul edebilir. Burjuvazinin ihtiyaçları gerektirdiğinde, teşvikler, gümrük fonları, özel vakıflara hizmet için kurulmuş bakanlıklar aracılığıyla trilyonlar akıtabilir, “pahalı” olmaktan hiç kaçınmaz; ama sınıf çıkarları gerektirmedikçe, kentlerin temel ihtiyaçlarının karşılanması, tarım girdilerinin düşürülmesi, ucuz kredi dağıtılması söz konusu ise, “en ucuz” yolu bulur.
Burjuva devlet, kendi çıkmazları karşısında da daima en “ucuz” yolu seçer ve bu çıkmazın faturasını, halka “pahalı” ödetir. Hiç bir zaman faili bulunmayan kitle katliamları, askeri darbeler, aydınlara karşı düzenlenen suikastlar, ev baskınlarında ve sokak ortasında işlenen resmi cinayetler, Kürdistan’daki kirli savaş, onun bu “alacağına şahin, vereceğine karga” tavrının açığa çıktığı başka örneklerdir. Tek cümleyle, Kenan Evren’in ünlü sözünde belirtildiği gibi, “beslemek pahalı, öldürmek ucuzdur”. Bu, tam bir tefeci ikiyüzlülüğüdür. Kürt ulusal hareketini bastırmak için, en gelişmiş silah teknolojisinin ürünleri için milyarlarca dolar harcanabilir, “Olağanüstü hal bölge tazminatı” adı altında, hiç yoktan icat edilmiş devlet kadrolarına dağıtılmak üzere, bütçeye trilyonlarca lira eklenebilir, gerici koruculuk sisteminin ayakta tutmak için, yoksul köylülüğü aşağılamak, ahlaki olarak çökertmek, hainleştirmek pahasına milyarlarca lira dökülebilir. Bunlar söz konusu olunca devlet gözünü kırpmadan “pahalı” olabilir.
Bugün, alçakça bir cinayete kurban gittiğine kuşku olmayan Uğur Mumcu’nun ölüsü üzerinde aynı ikiyüzlülükle oynanıyor. Basın mensuplarına saldın ve cinayetler sanki bu ülkede ilk kez işleniyormuş gibi, öldürülen ilk ve tek gazeteci Mumcu’ymuş gibi, devlet, düne kadar en “ucuz” tavırla görmezlikten geldiği katillere, bugün “pahalı” lanetler yağdırıyor. Devrimci, ilerici gazetecilerin bizzat kendi elleriyle ve en “ucuz” yoldan yok edilmesini örgütleyenler, bugün, katili ihbar edene “emniyet tarihinin en büyük ödülünü”, vereceklerini gösterişli bir biçimde açıklıyorlar. Musa Anter’in, Namık Tarancı’nın, Hüseyin Deniz’in ve nicelerinin cenazelerini ailelerine bile göstermekten korkup gizlice gömenler, şimdi Mumcu’nun ölüsü başında en ucuzundan demokrasi kahramanlığı yapabiliyor. Milyonlarca insanın, laiklik ve demokrasi yandaşlığını, karşı devrimci suikastlar karşısındaki nefretini, devlet politikalarının kanalına aktarmak için parçalanmış bir cesedin arkasına saklanıyor. Sorumlu olduğu bir cinayeti, yeni cinayetler işleyebilmek için kendisine açılmış bir kredi kaynağı haline getirmek istiyor. Uğur Mumcu’yu kullanarak, “milli birlik ve beraberlik” temasını işlemeye ağırlık veriyor. Ne var ki, bunun o kadar kolay olamayacağı görülüyor. Cinayeti protesto eden kitleler, aynı zamanda faşizmi, devlet terörünü, dinci gericiliği, kısacası devletin temel dayanaklarını da protesto ediyorlar. Bu, bütün “ucuz”lukların, eninde sonunda burjuvaziye “pahalıya” patlayacağının işaretidir.

Şubat 1993

Parti…
Parti fikrine ne dünyada kolay varıldı ne de Türkiye’de.
Önce, sınıfın yolunu aydınlatacak bilimi yoktu, Marksizm yoktu. Kuşkusuz sınıf bilinci yoktu ve sınıf, “kendisi için” değildi, kendi çıkarlarını gerçekleştirmenin siyasetini yapamıyor, “bütün halkın temsilcisi” gibi görünen sınıf düşmanının, burjuvazinin peşi sıra sürükleniyordu. Dağınıktı. Öfkesi, makineleri kırmaya yöneliyordu. Durumunu iyileştirmek bilinci ve mücadelesi, belirli bir örgütlülüğü gereksindi. Ekonomik örgütler çıktı ortaya. Ardından partiler sökün etti, burjuvaziden devşirilme. Demokrat burjuvazi özellikle işçilere yöneldi. İşçiler, demokrat partiler içinde toplanmaya başladılar. Sınıf partisine de genellikle bu yoldan varıldı. Sınıfın mücadelesinin bir ihtiyacı olarak, burjuva bilimselliğinin doruklarından diyalektik ve tarihsel materyalizm filiz verdi. Marksizm’in ortaya çıkışında örneğin Lyon ayaklanmasının rolü inkârdan gelinemezdi. Ve sınıf için, kendi çıkarları ve aynı anlama gelmek üzere bütün insanlıkla birlikte kendisini kurtarma bilinci ve kurtuluş için siyaset gerekliliği anlaşılır olmaya başladı. Sınıf bilinci ve siyaset ancak tek bir araçla anlamlı olabilir, kendilerinden beklenenleri gerçekleşir kılabilirdi: örgüt.
Örgüt, ancak ve ancak Marksizm’i eylem kılavuzu alacak ve sınıf bilinçli işçilerden oluşacak ve siyasal mücadeleyi sürdürüp hedefine vardırabilecek bir siyasal parti olabilirdi; tek tek her ülkede ve bir enternasyonal örgüt olarak dünyada. Sınıf düşmanını, burjuvaziyi ve onun sömürü sistemini tarihe gömecek başka araç yoktu.
Türkiye’de partiye ulaşmak için, olanca uluslararası deneyin ötesinde bir dizi özel çaba gerekti. Küçük burjuva ortam, çarpıtılmış Marksizm ve siyasal mücadele adına burjuvaziyle uzlaşma örgüt fikrini de yozlaştırmıştı. Her şeyin ötesinde proletarya partisinin teorik temellerinin yaratılması için uzunca bir uğraş zorunlu oldu.” Parti gerekmiyor” dendi, “ideolojik öncü yeterlidir” diye söylendi; cuntacı ve parlamenter örgütlenmeler içinde zaman harcandı. Sonunda, geçmişin başlıca reddi ve olumlu olanın alınıp geliştirilmesiyle partiye varıldı. 2 Şubat’tı. Yıllardan ’80.
Zor yıllardan geçti proletarya partileri dünyada ve Türkiye’de. Bir dizi ülkede iktidara geldi. Günümüzde, iktidarda tek bir proletarya partisinin kalmadığı, kapitalist kuşatma ve geçici zafer çığlıklarının yükseldiği koşulları yaşıyoruz.
Türkiye’de de zor yıllar yaşandı. Eylül saldırısı, ideolojik ve siyasal sonuçlara yol açtı. Dolu hapishaneler ve yok edici saldırılar, ama en çok ideolojik iğdiş edicilik, olumsuz uluslararası koşulların etkisiyle birleşince kapitalist zafer çığlıkları ülkemizde de yükseldi. Sosyalizme inançsızlık, geleceğe güvensizlik, devrim fikri ve isteğinin boşunalığı ve örgüt fikri ve örgütlü oluşa saldırı revaçtaydı artık. Birey olmak gerekiyordu; örgüt insanları sürü ve köle haline getiren bir tür hapishaneydi. Kendi kafalarında burjuva sistemini, kapitalizmi içinden çıkılmaz ve yıkılmaz duvarlarıyla dört başı mamur bir hapishane olarak var edenler, insanlığın kurtuluşunun tek aracı olan örgütü, özel olarak proletarya partisini hapishane olarak “mahkûm etmeye” yönelmişlerdi.
Tek tek her bireyin deneyi yeterince öğreticidir. Sistemler öğreticidir. Birey dünyayı dönüştürmekte yetersizdir. Üstelik her sistem bir örgüttür. Fabrika örgüttür, devlet örgüttür, gerici sınıflar örgütlüdür. Hiçbir anarşizan, bireyci ya da teslimiyetçi gerekçe örgüt fikrini ve başarı için örgütlü olmak gerekliliğini haksız çıkarmaya güç yetiremez.
Sosyalizmin bugünkü gerileyişi geçicidir. Kapitalizm zaferle ilerlemeye değil, yok olmaya çağrılıdır. Ve kesindir ki, ne denli güç olursa olsun dünya bu yok oluşun yönünde ilerleyecektir, ilerlemektedir. Kapitalizmin her ileri adımı, aslında onu “mutsuz sona” yaklaştıran bir “ilerlemeyi” ifade etmektedir.
Önemli olan, koşullar, geçici de olsa, ne denli elverişsiz görünürse görünsün, iradeyi, tarihin tekerleğinin döndüğü yönde işletmektir. Kör iradeden değil, bilim ve sınıf bilincinden güç alan bir tür iradeden söz ediliyorsa eğer, tarihin ilerleyişini kolaylaştırmak, ancak uygun örgüt biçimleriyle bu ilerleyişe müdahale etmekle olanaklıdır.
Kapitalizm yok olacaktır. Gerekli olan, onun yok oluşunun ve aynı anlama gelmek üzere proletaryanın (ve tüm insanlığın) kurtuluşunun gereklerini örgütleyecek ve mücadelesini yönetecek partidir. Proletaryanın siyasal partisi. Öncü müfrezesi. Bu olmazsa, olmaz. Dünyayı dönüştürmek için, kapitalizme, tüm sömürü ilişkileriyle birlikte son vermek ve insanlığın altın çağını var etmek için proletarya partisi! Sosyalizm için proletarya partisi! Burjuvazinin gericiliğe, ulusal ihanete ve onursuzluğa savrulduğu emperyalizm ve gericilik koşullarında demokrasi ve ulusal kurtuluş için proletarya partisi!
Kurtuluş için, dünyayı değiştirmek için tek araçtır proletarya partisi.
Marksizm-Leninizm’le silahlanmış öncü partisi yoksa proletaryanın hiçbir şeyi yok demektir.
Her şey parti için!
Her şey devrim için!..

Şubat 1993

“İncirlikteki Çekiç Güç bostan korkuluğu değil. Ona müsaade ettiğimiz yerde onun neyi yapması lazım geldiğini biliyorsunuz. Müsaade etliğiniz yerde (bu 1991 senesinin ocak ayıdır) neticelerine katlanacaksınız. Ama suya sabuna dokunmasın orada otursun. Orada görevi yoksa niye otursun? Orada bir görevi var. O görevi de daha önce kabul etmişsiniz.” (Türkiye Başbakanı Demirel, 19 Ocak tarihli gazetelerden).
Başbakan Demirel bu sözleri, İncirlik’ten kalkan, Türkiye’de üslenmiş Çekiç Güç filolarından, Amerikan uçaklarının Irak’a saldırısı ve bir Irak uçağını düşürerek füze bataryalarını da bombalaması sonrasında söylüyor. Yanıtladığı soru, “Biz, Türkiye olarak İncirlik’ten dolayı işin içine iyice girmiş olmuyor muyuz?”dur.
Daha çarpıcı olan ise, Türkiye’de üslenmiş Çekiç Güç’ün faaliyetlerinin hiçbir şekilde Türkiye’nin, Türk hükümetinin iznine bağlı olmadığının açıkça kabul edilmesi ve üstelik hükümetin tutumunun bu “izne bağlı olmayış”, ile açıklanmasıdır:
“Bunlar aslında Çekiç Güç’ün fonksiyonu içinde olan şeyler. Müsaadeye tabi şeyler değil.” (Demirel)
Bu, bir ülke yetkilisinin kendi ülke toprakları üzerinde egemen olmadığının, Türkiye’nin en azından kendi topraklarından bir kısmı üzerinde hak sahibi bulunmadığının, açık olarak ikrarıdır. Türkiye topraklarının Türk yetkililerinin bilgisi ve onayı olmadan bir başka ülkenin silahlı kuvvetlerince, Amerikan askeri kuvvetlerince doğrudan kendi istek ve çıkarları doğrultusunda saldırgan amaçlar için kullanılabileceği ve kullanıldığı anlamına geliyor bütün bunlar. Türkiye hiç bilgisi ve hatta ilgisi olmadan Amerikan ve İngiliz emperyalistlerinin savaşçı politikaları doğrultusunda, onların savaş arabalarına bağlanabilecek ve bir savaşa sürüklenebilecektir. Bu, Türkiye’nin icracı en üst yetkilisi tarafından kabullenilmektedir. Bu, sömürgeliğin kabullenilişidir.
Başta Amerikan emperyalistleri Irak’ın Kuveyt’i işgaline yeşil ışık yakarak, Ortadoğu’da askeri güç bulundurmalarının “ikna edici” ortamını hazırlamaya yönelik bir politika izlemişler ve Irak’ın Kuveyt’i ilhak etmesini ona saldırılarının gerekçesi olarak kullanmışlardı. Yerine bir uşak alternatif oluşturulamayınca Saddam “mecburen” yerinde bırakılmış, ama Irak’ın 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin güneyine ilişkin hükümranlık hakları yok sayılarak Irak Hilen Orta Irak’a küçültülmüştü. Onur kırıcı koşullar dikte ettirildi Irak’a. Her şeyi denetimden geçirilecekti, kendi topraklarını kendi isteğince kullanamayacaktı. Ama bu onur kırıcı koşullar yalnızca Irak’a dikte ettirilmedi. Suudi Arabistan da aynı durumdaydı. Ve Türkiye de. Amerikan silahlı kuvvetleri çeşitli isimlerle ve doğal ki, belirli uluslararası anlaşmalarla bu iki ülkeye yerleşmişti. Yalnız yerleştikleri bölgelerde kendi bildiklerince davranmayacaklar, üslerinden Irak’a yönelik faaliyetlerinde de tamamen özgür olacaklardı. Her iki ülkenin de, topraklarında üslenmiş yabancı silahlı kuvvetler ve askeri faaliyetleri üzerinde hiçbir denetim ve söz hakları bulunmuyordu. Amerikan emperyalistleri ve koalisyon ortakları yalnız düşman olarak Irak’a değil, dost olarak Suudi Arabistan ve Türkiye’ye de kendi koşullarını dikte ettirmiş, kendi savaşını yürütmek için Ortadoğu topraklarında kimseye hesap vermeden cirit atmaya başlamıştı. Ve Türkiye ile Suudi Arabistan durumu “anlayışla” karşılıyorlardı.
Irak’a, son Amerikan-İngiliz saldırısı başlayınca, Irak’ın misilleme ihtimalini dikkate alan Amerikan komutanı Suudi kralını uyarmıştı: “Sığınağa in!” ve kral bu emri tutarak yeraltına inmişti. Çoktan sürüngenliği kabul etmişti. “Çok şükür”, Türkiye’de yetkililerimiz yeraltına inmediler. O yönde bir emir gelmemişti Amerikalı komutanlardan. Ancak sürüngenlik Türkiye’de de yerleşik haldeydi.
Türkiye’nin başlarda ardına sığındığı gerekçe “uluslararası hukuk kuralları”, “Birleşmiş Milletler kararları” olmuştu. Körfez savaşı sırasında da Türkiye davranışlarını bunlarla izah etti. Birleşmiş Milletler, yeni bir Cemiyet-i Akvam olarak tümüyle Batılı büyük devletlerin, en başta Amerikan emperyalistlerinin bir kuruluşuydu, onların politikalarının kamufle aracı olan bir emperyalist kuruluştu; ama, yine de patronların kullandıkları çeşitli ülkelere kendi konum ve politikalarını legalize edecek, “meşru” kılacak bir görüntü sağlıyordu. Oysa Irak’a yönelik son saldırıda ne BM kararları vardı ne de bir başka uluslararası hukuk normu geçerliydi. Hatta durumun legalize edilmesi ve meşru gösterilmesiyle görevli burjuva medya, savaşı, “Başkanlığının son günlerindeki ihtiyar Bush’un kindarlığı” ile açıklama zorunluluğuna bile itiliyordu. Sığınılacak gerekçe yoktu çünkü. 36. ve 32. paralel yasaklarını BM değil, Amerikan-İngiliz-Fransız koalisyonu koymuştu. Üstelik Irak uçağının düşürülmesi ve Irak’ın bombalanması şeklinde gelişen son saldırıya şimdi Fransa da muhalifti. Saldırgan ikiye inmişti: ABD ve Birleşik Krallık. Ve Amerikalılar savaş arabalarına bağlayacak Türkiye gibi ülkeler buluyorlardı. Çekiç Güç anlaşması yapılmıştı, Türkiye gereğini yerine getiriyordu.
Saldırının hemen sonrasında, önce Hikmet Çetin, Türk Dışişleri Bakanı, “Bize başvuru olmadı, İncirlik’in kullanılmasına sıcak bakmıyoruz, izin vermedik” derken Demirel de sabah saatlerinde “İncirlik kullanılmadı” şeklinde demeç veriyordu. Aslında iş geçiştirilecekti, Irak uçağının İncirlik’ten kalkan uçaklarca düşürüldüğü boğuntuya getirilecekti; ama olmadı. Beyaz saray sözcüsü basın toplantısında olayı açıkladı ya da ağzından kaçırdı. Ve arkasından dehşetengiz Türk açıklamaları geldi: İncirlik için izne gerek yok!”
İncirlik’in kullanılması ve Çekiç Güç, başta Amerikalılar olmak üzere koalisyonla Türkiye arasındaki bir anlaşmaya bağlıydı. İncirlik’in kullanılması, ilk kez 1947’de yapılan ve sonra geliştirilen askeri işbirliği ve yardım anlaşmalarıyla olanaklı hale gelmişti. Çekiç Güç ise, bu anlaşmaların belirli somut bir hedefe, “Kuzey Irak’ın himayesi ve gözetimi” hedefine yönelik olarak özelleştirilmesiydi. Çekiç Güç’te Türkiye de asker bulunduruyor ve bu güç, Irak’ın ‘saldırı’ ihtimaline karşı bir ortak “savunma” gücü olarak önce Silopi sonra da İncirlik’te konuşlandırılıyordu. Nitekim Amerikan uçaklarının, Irak topraklarında Irak uçaklarını düşürür ve ateşlenmeyen Irak füze bataryalarını bombalarken “meşru müdafaa” durumunda olduklarında karar kılındı.

ÇEKİÇ GÜÇ, BURJUVAZİ GÖRÜNÜŞ VE ÖZ
‘İzne gerek yok’ diyerek, aslında kağıt üzerinde izne bağlı ama uygulamada hiçbir zaman izne bağlı olmayan, üstelik “izne bağlılığı’nın gerçekleştirilmesi ve denetlenmesi olanaksız yabancı askeri güçlerin ülkenin egemenlik ve hükümranlığını ayaklar altına alan varlığı ve konumlanışına onay veren Demirel, suçu Çekiç Güç anlaşmasına ve bu anlaşmayı yapanlara atma yoluna gidiyor. Aslında bu noktada haksız sayılmaz: Bu tür sömürge anlaşmaları bir kez yapılmaya görülsün. Kâğıt üzerinde “izin gerekli” diye yazsa da, gerçeklikte “izin” tartışması yapılmasına bile olanak olmayacaktır. Bu tür anlaşmalar “kurt-kuzu” anlaşmalarıdır. Genel olarak bir güç ilişkisini yansıtan ve güce dayanan anlaşmalar, “kurt-kuzu” ilişkisi söz konusu olduğunda, kuşkusuz kurtlar tarafından ve kendi çıkarlarına kullanılacaktır. Tarih bunun örnekleriyle doludur. Ancak önemle altını çizmek gerekir ki, tarih, bu tür anlaşmaları yapan ve sömürgeleşmeye pirim verenler kadar, uygulayanların da ruhlarını “minnetle” anmaktadır!
“İzne gerek yok” diyen Demirel’in “müsaade ettiğiniz zaman neticelerine katlanacaksınız. Çekiç Güç bostan korkuluğu değil. Ona müsaade ettiğiniz yerde onun neyi yapması lazım geldiğini biliyorsunuz”, görüşlerini ileri sürerek suçu anlaşmayı yapanlara atması inandırıcı ve durumu kurtarıcı değildir. Demirel, anlaşma imzalanırken kendisinin muhalif oluşuna atıfta bulunuyor. Nasıl bir muhaliftir Demirel? Çekiç Güç’e, arkasındaki Amerikan emperyalizmine karşı mıdır? Muhalif olan, iktidara geldiğinde anlaşmayı fesheder. Kaldı ki, Çekiç Güç’ün görev süreleri 6 aylıktır ve anlaşma altı ayda bir uzatılmaktadır. Demirel-İnönü ortaklığı bu anlaşmayı defalarca uzatmıştır. Hem de son kez anlaşmanın imzacısı ANAP bile eleştirenler sanrıdadır.
Burjuva partisi tam bir oyun oynamaktadır. Çeşitli hizipler halinde örgütlü burjuva partisi anlaşmayı gerçekleştirmiş ve uygulanmasına olanak sağlamıştır. Farklı hizipleri ise, gerek anlaşma imzalanırken gerekse biz “neticelerine katlanırken” görünüşü kurtarmak için kayıkçı dövüşü yapmaktadır. “Müslüman kardeş” Refah’ın bile anlaşmaya karşı “muhalefeti” muhalefet değildir. Burjuva partisinin hiçbir hizbi, hiçbir yetkili gerçek bir muhalif ses yükseltip gereğini yerine getirmeye girişmemiştir. Anlaşma imzalanırken, halkın anti-emperyalist duygularını okşayarak oya tahvil etmeye çalışan Demirel ile İnönü’dür; anlaşmanın gereği yerine getirilirken, Çekiç Güç uçakları Irak’ı bombalayıp uçaklarını düşürürken aynı şeyi yapan ANAP’tır, CHP’dir. Refah her iki dönemde de iktidarda olmadığından bu iki koşulda da oy tahvilciliği konumundadır.
Önemli olan, ulusal değerleri ve onuru dolarla trampa etmiş aşağılık burjuvazi ve burjuva partisinin, göstermelik tutumlar bir yana sahip olduğu asli nitelik, değerler ve tutumunun Özüdür: Sömürge burjuvazisi, ulus ve ulusal değerlere ihanet, ulusal onursuzluk ve her şeyiyle emperyalizme ve onun savaş arabasına bağlanma.

ESKİ BİR ÇEKİÇ GÜÇ: GOBEN VE BRASIAU
Türkiye, Birinci Emperyalist Savaş’a da böyle girdi. O zaman Amerikalılar değil, Almanlar vardı. Efendi Almanlardı. Anlaşmalar onlarla yapılmıştı. Maliyeden askeriyeye kadar uzman adı altında kumanda, Almanlara terk edilmişti. Orduyu ^Alman generalleri yönetmekteydi. İttihatçı paşalarımız, başta Enver, tam bir Alman hayranıydı ve geleceklerini, bu arada ülkenin geleceğini Alman emperyalistlerinin geleceğine bağlamışlardı. Pan-Türkist özlemlerle Almanya’nın galip çıkacağı bir savaşın nimetlerinden pay kapma sevdasına kapılmışlardı. Balkanlar ve yıkılacak ya da geriletilecek Rusya’nın Orta Asya’ya kadar uzanan Türkî bölgeleri, Türk burjuvazisinin, İttihatçıların iştahını kabartmaktaydı. En azından “hasta adam” konumundan kurtulmanın tek yolu olarak onlara görünen, Alman savaş arabasına bağlanmaktı. Ve Osmanlılar emperyalist savaşa, Amerikalıların Irak’a- saldırısının oluşturduğu durumun benzeri bir emri vakiiyle sürüklendiler.
Bir tek Enver biliyordu. Alman Kayzeri ve generalleri Osmanlıları Almanya’nın yedeğinde savaşa çekmek için alınan iki savaş gemisini, Goben ve Braslau’ı Karadeniz’e Rus limanlarını topa tutmaya yolladılar. Birisi sonradan Yavuz ismiyle tanınacak iki zırhlı gizlice Boğazlardan süzüldü gitti, Rus limanlarını bombaladı. Ve Osmanlılar savaşa atıldılar gözleri kapalı. Anlaşma yok muydu o zaman? Vardı. Türk-Alman işbirliği anlaşmaları vardı. İzin? “Kuzu”nun izninden ne olacak? Vermemek olanaklı mıydı? Ekonomisini, maliyesini, ordusunu Almanların yönetimine bırakmış Osmanlının boyun eğip Almanların peşi sıra sürüklenmek ve yedeklerinde savaşa girmekten başka olanağı, bu tür başka olanakları gerçekleştirecek güç ve takati olabilir miydi? Emri vakinin koşulları hazırlanmıştı. Aynı şimdi tüm ekonomi ve maliyenin Amerikan yönlendirmesinde bulunması yanında, ordunun da örgütlenişi, talimnameleri, stratejik yönelimi, NATO’nun komutasında oluşu, personel eğitimi ve silah araç ve gereçleriyle Amerikanlaştırıldığı koşullar gibi. Çok taraflı NATO ve iki taraflı Türk-ABD anlaşmalarıyla kıskaca alınmış, topraklarında daha 1970’de 32 milyon metre karelik araziyi kendi egemenlik alanı dışında üsler olarak Amerikan emperyalizmine tahsis etmiş, 2. Dünya Savaşı’nın bitiminden bu yana yeni efendi ABD tarafından, her yönüyle güdülen Türkiye, burjuvazisi ve burjuva partisi eliyle nasıl efendinin sözünden çıkamıyor ve topraklarının kullanılmasının nasıl yalnızca göstermelik tartışması yapılabiliyorsa, 1. Emperyalist Savaş’a da öyle girmişti. Burjuvazi elinde, ulusal ihanet ve onursuzluğun tarihi tekerrür ediyordu. Bir kaç fark şu noktalardadır: Almanya’nın emperyalist savaşa sürüklediği Türkiye, henüz Amerikan emperyalistleri tarafından savaşa ancak dolaylı sürüklenmiştir. Amerika’nın savaşında toprakları kullanılmış, topraklarından kalkan uçaklar Türk hükümetinin bilgisi dışında başka bir ülkeyi bombalamış, ama Türk silahlı kuvvetleri savaşta doğrudan yer almamıştır. Aslında Amerikan savaşının sonunda oluşan durumda gerçekleşen Kuzey Irak operasyonları adı altındaki savaşları bir yönüyle bu savaşın bir parçası saymak gerekir. Çünkü Amerikan savaşının bir boyutu da Kürt sorunudur. Irak topraklarında gerçekleşen Türk-Kürt savaşı bu nedenle Amerika’nın açtığı savaşa bağlanmaktadır.
İkinci farklılık noktası, sömürgeciliğin “uygarlaşmasına ilişkindir. Bugün ordunun başında görünürde Amerikalı komutanlar yoktur. ABD komutasını NATO dolayısıyla, uzmanları ve daha çok da muhripleriyle gerçekleştirmektedir. Ekonomi ve maliye de eskiye göre “millileştirilmiş”tir! Yetkili görevlerde ya da doğrudan denetçiler olarak Enver’in Alınanlarının yerinde şimdi Amerikalılar yoktur. Ama yalnızca denetçi değil dikte ettiriciler yok mudur? IMF, Dünya Bankası ve başkaları ne güne duruyor? Şimdi ulusal ihanet ve onursuzluğun biçimleri değişiktir. Öz aynıdır. Uygun koşullarda Türkiye’nin Amerikan savaş arabasına bağlanmış haliyle bir savaşa sürüklenmesinin önünde hiçbir engel yoktur. Burjuvazi ve burjuva partisi devrilinceye ve uluslararası tüm anlaşmalar tek taraflı olarak feshedilinceye kadar.
Türkiye, ABD’nin peşinden Irak’a karşı savaşa henüz sürüklenmedi ve şimdiye dek Türkiye halkı Amerikan emellerinden kanıyla zarar görmedi. (Burada, Kuzey Kürdistan halkının savaşla ezilmeye çalışılmasını konu dışında tutuyoruz, yukarda değindik.) Ancak Türkiye halkının Amerikan emperyalistlerinin peşinde bir kaç kez kana bulanmanın eşiğinden döndüğünü bilmemiz gerekiyor.

İNCİRLİK VE U-2 CASUS UÇAKLARI
1960’da Türkiye bir U-2 olayı yaşadı. Yine İncirlik’ten kalkan, sıradan radarların algılayamadığı, çok yükseklerden uçan, sessiz Amerikan keşif uçakları Sovyetler Birliği üzerinde keşif uçuşları yapardı. Sovyetler bunlardan birini düşürdü.
ABD-Sovyet ve dolayısıyla Türk-Sovyet ilişkileri olağanüstü gerginleşti. Haydar Tunçkanat olayı şöyle anlatıyor:
“Meydandan yapılacak Amerikan uçuşları için Türklerden izin alınmaz ve gelecek uçaklar hakkında bilgi verilmez. Bu meydandan ilmi uçuşlar adı allında yapılan keşif uçuşları ve bunları yapan uçaklar gizlidir, bunların yanına Türkler sokulmaz, uçuşlar ve sonuçlan hakkında Türk ilgililere bilgi verilmez. 11-2 keşif uçağının Rusya’da düşürülmesinden önce, 1957 ilkbaharında Hava Harp Akademisi ile Adana İncirlik Üssü’ne yaptığımız bir ziyarette, meydanın Amerikalı kumandanı bize, kantin ve gazinoları gezdirdikten sonra, ‘burasının Amerikan Hava Kuvvetleri’nin nöbetleşe kullandığı, özellikle stratejik bombardıman uçaklarının inip kalkması için yapılmış bir hava üssü’ olduğunu söyledi ve ilmi keşif uçuşlarından hiç söz etmedi. Biz daha sonra, oradaki Türk Meydan Komutanı’na, burada uçuş yapan, kanatlan çok geniş ve tekerlekleri olmayan planör gibi bir uçak hakkında bilgisi olup olmadığını sorduk, Türk komutanı cevap olarak; ‘Evet, böyle bir uçak var, ve zaman zaman uçuş da yapıyor, fakat biz ne yaptığını bilmiyoruz, Amerikalılar uçuştan biraz önce, hangardan çıkarıp pist başına getiriyorlar, oradan havalanıyor. İndikten sonra da hemen hangara sokuyorlar. Bizden kimseyi yanına yaklaştırmıyorlar’ cevabını verdi. Müfreze 10-10 adıyla, bu keşif uçaklarının uçuşta topladığı bilgileri değerlendiren birlikten, bizim kumandanın haberi yoktu. Bir tesadüf eseri bir gün sonra, bu uçağı bir keşif görevinden dönüşte meydana inerken gördük ve Amerikalılar uçağı doğruca hangara götürüp kapattılar. 27 Nisan 1960’da Adana’dan kalkarak Rusya üzerinde düşürülen uçak bunlardan biri idi. “(İkili Anlaşmaların İçyüzü, s. 289)
Tunçkanat, İncirlik’in kullanılmasının Çekiç Güç anlaşmasından çok önce yapılmış başka anlaşmalarla olanaklı kılındığını ve 1954 tarihli olanının içeriğini şöyle özetliyor:
“23 Haziran 1954 tarihini taşıyan Askeri Kolaylıklar Anlaşması ile; Türk topraklarının, Amerikan kuvvetleri tarafından barışta ve savaşta kullanılması için gerekli müsaadeyi vermekte ve savunma tesisleri ve kolaylıklar adlan altında, barışta Amerikalılar tarafından Türk topraklan üzerinde üs, tesis ve mevziler kurulması ve bunların Amerikan askeri ve sivil personeli tarafından işgal edilerek kullanılması ve gerekli güvenlik tedbirlerinin de yine kendileri tarafından alınması kabul edilmektedir. Bu üs mevzi ve kolaylıkların kumandanları da Amerikalı olup Amerika’ya bağlıdırlar ve oradan aldıkları emirlere göre hareket ederler… Müşterek kullanılan Adana’daki İncirlik hava meydanında da durum bundan farklı değildir. Adana’daki İncirlik Hava Meydanı hakkında, 6 Aralık 1954 tarihli müşterek talimatta, Türk Hava Kuvvetleri’nin bu meydanı kullanmaları öylesine sınırlıdır ki, İncirlik’teki Türk birlikleri kendilerini adeta yabancı bir ülkede sanırlar. Türk hava kuvvetleri buraya sadece eğitim birlikleri gönderebilir… Türk ve Amerikalıların kullanacağı iniş pistleri, hangarlar ve uçak durak yerleri dahi ayrılmıştır. Meydandan yapılacak Amerikan uçuşları için izin alınmaz ve gelecek uçaklar hakkında bilgi verilmez.” (Agy.sf. 288)
İncirlik bir Amerikan toprağıdır; anlaşmalarla bu kabul edilmiştir. U-2, Irak uçağının düşürülmesi gibi çeşitli olaylarda “izin” tartışmalarının yapılması tamamen görünüşü kurtarmak ve egemenlik ve hükümranlık haklarının ABD’ye pazarlanmasının gizlenmesi içindir. Sorun, yalnızca yeni Çekiç Güç anlaşmasıyla da sınırlı değildir. Demirel’in suça, bu anlaşmanın imzacısı olarak ANAP’ı ortak etme çabasının da hiçbir anlamı yoktur. Aynı yöndeki İnönü gevelemeleri de kuşkusuz anlamsızdır.

EMPERYALİZMLE KÖLELİK ANLAŞMALARI YENİ DEĞİL
ABD ile ilk Askeri Kolaylıklar Anlaşması’nın tarihi 12 Temmuz 1947’dir. Bu, İnönü devrinde imzalanmış bir “yardım” anlaşmasıdır ve Türkiye’nin elini verdiği ABD’ye kolunu kaptırdığı tarihi belirler. Ne dediği bir türlü anlaşılamayan, ama devletin Amerikan emperyalistlerince yönlendirilmiş çıkarlarını savunmada yolundan yürüdüğü babası döneminde imzalanmış bu anlaşma ortada dururken ve hükümete geldiğinde Çekiç Güç anlaşmasının süresini uzatmak için grup kararı bile aldıramadığı partisinin bölünmüş görüntüsüne bile gönül hoşluğuyla katlanırken oğul İnönü’nün en küçük bir söz söylemeye hakkı olabilir mi?
1947 anlaşması, en önemlileri 1954’te yapılan ve bir kısmı Meclis’ten bile geçirilmeden yürürlüğe konan askeri kolaylıklar ve işbirliği anlaşmaları ile ve 1952’de girilen NATO anlaşması ile geliştirilmiştir. Şimdi Demirel’in, onca sahiplendiği Bayar-Menderes diktası tarafından ilerlenen ulusal ihanet yoluna bu yönüyle yönelttiği bir eleştiri yokken, salt oy kaygısıyla Özal’la sürtüşmesi ve Çekiç Güç anlaşmasının imzalanmasına muhalifliğini ileri sürerek işin içinden sıyrılmaya çalışması kimi kandırır? Üstelik hükümete geldikten sonra, Özal’dan daha çok Özalcı Amerikancı çizgiyi uygulamayı sürdüren, sözü edilen anlaşmanın uzatılması için elinden geleni yapan Demirel kendini kurtarabilir mi? “Devletin yüksek menfaatleri” ve “devlette devamlılık ilkesi” mi? O zaman susacaksın. Amerikancı nitelemesine ses çıkarmayacaksın. Kolay yola sapmayacaksın.
İlk kez kullanılmıyor İncirlik ve Amerikalıların İncirlik’i ve diğer Amerikan ve NATO üslerini izinsiz kullandığı bilinmiyor değil. En önemlisi izinsiz kullanıma olanak veren ikili ve çok taraflı anlaşmaların altında çeşitli Türk Hükümetlerinin, burjuva partisinin bir dizi hükümetinin imzalan yok değil.
Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin, biraz şaşkın biraz kızgın bir yüz ifadesi ve ruh haliyle ilk önce belki tuttururum diye inkâr ederek, durumu idare etmeye çalışırken, ne son Çekiç Güç anlaşmasının ne de önceki anlaşmaların Türk iznini gerektirmediğini bilmiyor değildi. Şaşkınlık bu anlaşmaların içeriklerinden haberdar olmayan ve Amerikan ve Türk hükümetlerinin her kez bir bahane bulabilen tezgâhlarıyla kendilerini savaş içinde veya kıyısında bulan sıradan emekçiler içindir. Tıpkı kendilerini Goben ve Braslau zırhlılarının Rusya’ya saldırısıyla bir emperyalist savaşın göbeğinde bulan Osmanlı emekçilerinin şaşırıp kızdıkları gibi. Tıpkı hiç haberdar olmadıkları U-2 olayıyla sonuçlarını ve kendi sırtlarından yapılan kan pazarlığını uzaktan izleyen ’60’ların emekçilerinin duyguları gibi.
Türk burjuvazisi, emekçilerin kanıyla oyun oynamaya alışkındır. Ulusa ihanetinin sonu yoktur. Uzun süredir, ulusal değerleri değiş tokuş ettiği şey dolardır. Ve İncirlik’in Demirel’in yolundan yürüdüğü Bayar-Menderesler eliyle gerçekleştirilmiş bir başka sabıkası daha var.

LÜBNAN’A SALDIRI ÜSSÜ DE İNCİRLİKTİ
İncirlik, 1959’da Amerikan deniz piyadeleri, Lübnan’a çıkarma yaptığında, yine saldırının örgütlenme merkezleri arasındadır ve Amerikan uçakları tarafından ve yine hiçbir izne gerek duyulmaksızın kullanılmıştır. Üstelik bu kullanım o zaman hiç de sorun olmamıştır. Kimse üstünde durmamıştır. Sovyet notası ise basına bile yansımamıştır. Ama yüksek teknoloji çağında artık savaşlar naklen yayınlanır ve Beyaz Saray sözcüsünün açıklamaları anında TV’lerden izlenirken tartışmaları önlemek ve Türk yetkilileri için de istenmeyen durumlara düşmek, üslerin izinsiz kullanıldığını ikrar etmek durumunda kalmak kaçınılmaz oluyor.
1955’te Irak’la Türkiye arasında “komünist yayılmaya karşı set” olarak kurulan Bağdat Paktına aynı yıl önce Pakistan ve sonra da İran’ın katılışını takiben Faysal Irak’ına yönelik “yıkıcı” tutumları nedeniyle Amerika ve İngiltere’nin “tazyiki” ile 1957’de Suriye’ye yönelik olarak TBMM’den onay bile almadan giriştiği ciddi savaş hazırlıkları ve Suriye’ye müdahaleden Menderes hükümetinin son anda (doğal ki Amerikan isteğiyle) vazgeçmesi sonrasında Ortadoğu karışır. ’58’de Faysal devrilir. 56 sonbaharında İngiliz-Fransız kuvvetleri İsrail’le birlikte Mısır’a saldırmışlar, Süveyş işgal edilmiştir. Lübnan karışıktır. Kamil Şamun yardım ister. Amerika Lübnan’a müdahale eder. O zaman açlık sorunu gibi bir “insani” amaç da göstermek gerekmemektedir. Deniz piyadeleri Lübnan’a çıkar. ABD, deniz piyadelerini Lübnan’a indirmek için Türkiye’deki iki üssünü kullanmıştır. Almanya’dan gelen Amerikan deniz piyadelerini ve araç ve gereçleri taşıyan ABD uçakları önce Balıkesir hava alanına inerler. Oradan İncirlik’e naklolurlar. İncirlik’ten kalkan uçaklar ise Lübnan’a sevkıyat yapar. Sözü H. Tunçkanat’a bırakalım:
“Amerikalılar Lübnan’a deniz piyadelerini indirmek için Balıkesir ve Adana hava meydanlarını kullanmışlardır. Buralara iniş için Amerikalılar Türk Genelkurmayından izin almadıkları gibi haber de vermemişlerdir. Sabahleyin Genelkurmay Başkanlığı protokol subaylığına gelen Amerikan ataşesi Albay Green, şöyle konuşmuştu;
‘Gece, haber vermek için sizi ve İstihbarat Başkanını ve daha sonra da Genelkurmay Başkanını aradım. Fakat hiç kimseyi bulamadım. Bunun üzerine Büyükelçi Fletcher Warren Köşk’e giderek Cumhurbaşkanı ve Başbakan’dan izin aldı ve Adana’ya 11.000 kişi indirdik. Siz haberi ilgililere ulaştırın.’
“Bu harekatla ilgili olarak, Amerikan F-100 uçaklarının Balıkesir hava meydanına indiği gece, ben de uçuş için Balıkesir’de idim. O gece uçuş olmayacağını bildiğimden, nöbetçi subayına telefon ederek, uçuş yapan uçakların nereden geldiğini sordum. Nöbetçi subayı, ‘Almanya’dan geliyorlar, Amerikalılara ait F-100 uçakları, yakıt ikmalinden sonra Adana’ya gidecekler.’ Ben: Gündüzden bu uçakların geleceğine dair bir haber yoktu, haberi ne zaman öğrendiniz?’ Nöbetçi subayı: ‘Biraz önce.'” (.hgy, sf. 165)
Ve izin mercii hükümetin yetkili Bakanı Fatin Rüştü Zorlu hemen şu demeci verir:
“Türkiye hükümeti, Birleşik Amerika Devletleri’nin Lübnan hükümetinin talebi üzerine ve bu memleketin istiklalinin hariçten tertiplenen yıkıcı faaliyetlere karşı muhafazası maksadıyla, Lübnan’a kuvvet göndermiş olmasını tamamıyla tasvip etmekte ve bundan memnunluk duymaktadır!’
Bu dışişleri Bakanını idama yollayan 27 Mayısçıların, bazı iyi şeyler de yaptıkları görülüyor. Eskiden ulusal onura komünistler ve devrimciler dışında, en azından belli bir düzeyde sahip çıkan başka siyasal güçler de hâlâ vardı. Şimdi ulusal değerlere ve onura sahip çıkmak yalnızca komünistlere ve devrimcilere kalmıştır.
Lübnan çıkarması ve indirme harekatında İncirlik ve Balıkesir hava alanının, kısacası Türkiye topraklarının kullanılmasına olanak tanıyan 5 Mart 1959 tarihli “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti Arasında İşbirliği Anlaşmasıdır. Bu anlaşmada şöyle yazılıdır:
“… Karşılıklı İşbirliği Paktı (Bağdat Paktı-ÖD) üyelerinin adı geçen Beyannamede (Türkiye, İran, ABD ve İngiltere arasında 58’de Londra’da yayınlanan Beyanname) müşterek emniyetlerini korumak ve doğrudan doğruya veya dolaylı tecavüze karşı koymak hususundaki azimlerini beyan etmiş olduklarını nazari itibara alarak,
“Madde 1. Türkiye Hükümeti tecavüze karşı koymaya azimlidir. Türkiye’ye karşı tecavüz vukuunda, ABD Hükümeti, talebi üzerine Türkiye Hükümetine yardım etmek için, karşılıklı olarak üzerinde anlaşmaya varılabilecek şekilde ve Ortadoğu’da Sulh ve İstikrarı Sürdürmeye Yönelik Müşterek Karar Suretinde belirtildiği şekilde, silahlı kuvvetlerin kullanılması da dahil olmak üzere ABD’nin Anayasası’na uygun, gerekli her türlü harekete girişecektir.” (Agy, sf. 159)
ABD, bu anlaşma ile gerektiğinde Türkiye’ye Lübnan benzeri müdahale etmek üzere yetkilendirildiği gibi, Ortadoğu’da “dolaylı ya da dolaysız yıkıcılığa karşı” Türkiye ile işbirliği halinde Türkiye topraklarını kullanmaya da yetkilendirilmiş olmaktadır.
Çekiç Güç anlaşması, bu ve benzeri anlaşmaların özele indirgenmiş ve geliştirilmiş halinden başka bir şey değildir. Ulusal ihanet ve emperyalizme kölelik çizgisi içinde belirli bir yer tutmakta ve bu çizginin son halkasını oluşturmaktadır. Irak’ın bombalanmasının Ortadoğu’ya yönelik Amerikan jandarmalığı ve saldırganlığını son halkasını oluşturması gibi. Ne emperyalizme uşaklık ve ulusal ihanetin ne de emperyalist saldırganlığın sonu var. Emperyalist tahakküm ve ona zemin oluşturan kapitalist sömürü sistemi alaşağı edilmedikçe sonu da olmayacaktır. Ama uşaklık ve köleliğin bir başka anlamda daha sonu yoktur: Kölelik ve ulusal onursuzluk, kabullenen kimseye şan ve şöhret getirmediği gibi yanına kâr da kalmamaktadır. Menderes ve Fatin Rüştü, bunun burjuva partisinin kendi içindeki hesaplaşmasına bağlı örnekleridir. ABD’ye ilk ağızda biatini açıklayan, ilk bildirisi “NATO’ya ve CENTO’ya bağlıyız” yeminini içeren, kesinlikle Amerikan emperyalizminden kopuk olmayan ve böyle bir yönelimi de bulunmayan, ancak içinde ulusal ve reformcu eğilimler taşıyan 27 Mayıs hareketinin gerçekleştiricileri, kabarmış bulunan ulusal ve demokratik öfkeye birkaç kurban vermek durumunda ve zorunda kalmışlardır. Sonrasında gelişen anti-emperyalist özellikle gençlik hareketinin baskısıyla bu ulusal ve demokratik reformcu eğilim, uşaklık ve teslimiyetle hep ikinci plana itilmiş hali ile bir süre daha varlığını sürdürmüş ve özellikle iki darbeyle kendi iç düzenlenmesini de tam Amerikalı patronlarının isteklerine uygun şekilde gerçekleştiren ordunun koruyucu ve kolaycılığı altında bugünkü görünüşte “dikensiz gül bahçesi” ortamına varılmıştır. Ancak bu kez patlayacak öfkenin birkaç kurbanla yatışmayacağını tahmin etmek zor olmasa gerek.
Özellikle 27 Mayıs darbesini takip eden koşullarda, sözü edilen ulusal ve demokratik reformcu eğilim abartılıp devletin en başta gelen şiddet örgütüne anti-emperyalizm ve demokratlık atfetmek bir dönem moda olmuştu. Amerikan tahakkümünden kurtuluşun yolu olarak hâlâ millici olduğuna inanılan orduya tel bağlamak ve ondan kaynaklanacak bir ilerici/anti-emperyalist eylemle Türkiye toplumunu emperyalist tahakkümün dışına ve ileri taşımak çıkış yolu olarak görülmüştü. Kanıt, ordu içinde milli duygular taşıyan subayların bulunuşu olarak gösteriliyordu. Kişilerle mekanizma ve örgütü ayırt etmeyen bu yaklaşımın hayalleri darbeyle yine bugünlere gelindi. Ne İncirlik’in kullanılışında bir değişiklik oldu ne emperyalizme kölelikte. Yalnıza kölelikte daha ileri noktalara gelindi. Ulusal onursuzluk sıradanlaştı. Her şey ayağa düştü. Önceleri gizli kapaklı yapılanlar, şimdi artık uluorta ortalıkta yapılır ve konuşulur oldu. Artık orduda ulusal değerlerin savunuculuğu emanet edilebilecek kimseler de gösterilemiyor. Kurtuluş, sadece ve sadece devrim ve komünizm davasının sürdürücülüğüne kaldı; şimdi, artık kurtuluştan söz eden hiç kimsenin başka bir yol ve yöntem önerebileceği koşullar ve kanıt olarak ileri sürebileceği bir-şey kalmamıştır.
Aslında bu, örneğin 1970 öncesi açısından da geçerliydi. Ordunun niteliği ve ilerici ve millici görüntü veren subaylar ilişkisinde asıl olanın birincisi olduğu ve bu ikisinin birbirine karıştırılmaması gerektiği örnekleriyle kaç kez yaşanmıştı. Celil Gürkan, Muhsin Batur, Faruk Gürler ve daha nice nice paşalar kurtarıcı olarak ileri sürülmüşler, ama emirlerindeki militarist aygıt ve burjuva sistemin kendilerinden istediklerini yerine getirmişlerdi. Saldırdıkları daima emekçiler ve onların davasını güdenler oldu. Örnek çok, ancak çarpıcı bir tanesiyle, Cemal Tural’ın gelişme çizgisiyle yazımızı noktalayalım.
1964’te işbaşında İsmet İnönü hükümeti vardır. İnönü, Kıbrıs’a müdahale kararı alır. Jetler Kıbrıs üzerinde uçmaya başlarlar. ABD Başkanı Johnson’un ünlü mektubunu alır İnönü. Harekât durur. Johnson 1947 tarihli İnönü dönemi ‘Yardım Anlaşması’nı hatırlatmaktadır. Bu anlaşmanın 2. ve 4. maddelerine göre Amerikan kaynaklı silah, araç ve gerecin Amerikan izni dışında kullanılma olanağı bulunmamaktadır. Sorun “milli” Kıbrıs davası da olunca milli duygular ayaklanır ve burjuva partisi, bu partinin hiçbir hizbi karşı görünmeye yeltenemez. Ordu, gençlik hareketinin anti-emperyalizminden etkilenen genç subayların baskısıyla en çok millici görünmek durumundadır. Hele dava “milli Kıbrıs davası” olunca manevra alanı olağanüstü dardır.
ABD emperyalizmi bu zor durumu ustaca, ama en çok da sahip olduğu sınırsız gibi görünen olanakların yardımıyla atlatır.
Cemal Gürsel hastalanır, tedavi olmak üzere gittiği ABD’de komaya girerek geri yollanır ve doktor raporuyla görevinden alınır. İsmet İnönü daha önceden başbakanlıktan düşürülmüş ve Amerika için daha uygun olanlar hükümete getirilmiştir. Başbakan yardımcısı Demirel’dir. Gürsel’in yerine, Amerika hayranlığı gün geçtikçe daha çok tescillenen Cevdet Sunay, Genelkurmay Başkanlığından istifa ederek gelir. Genelkurmay Başkanlığı’na ise Cemal Tural gelmiştir.
Tural, önce Amerika’ya sıcak bakmamaktadır. “Eski kafalı”dır. Amerikan emperyalizminin olanaklarından ve gücünden habersiz davranmaktadır. Emirler yayınlar. ABD ile yapılmış çoğu gizli anlaşmalar, Jonhson’un mektubu dolayısıyla gündeme gelmiştir. Ve Tural bir yandan dışişlerinden de bir temsilciyi davet ederek Genelkurmay bünyesinde oluşturduğu bir komisyona, ikili anlaşmaları bir araya toplama emrini verirken, diğer yandan da yeni anlaşmalar yapılmasına karşı emirler yayınlar. Tural, “eski kafası” ve gençliğin baskısıyla, ‘en çok da Kıbrıs davası ve Johnson’un mektubunun oluşturduğu hava içinde yayınladığı bir emirde şöyle der:
“1. ABD’nin yeni arazi talepleri kabul edilemez.
2. Hâlihazır tesislere ilaveten yeniden tesis kurulmasına izin verilemez.” Ve birkaç benzer madde ve benzer emir daha.
67de Genelkurmay Başkanı Orgeneral Tural Amerika’ya davet edilir. Emekli Orgeneral Refik Tulga geziyi ve Tural üzerindeki etkisini şöyle anlatır: .
“ABD’de bir Cumhurbaşkanı gibi karşılanmıştı. Tural’ın protokole göre 19 pare topla karşılanması gerekmekteydi. Oysa Amerikalılar Tural’ı 21 pare top alarak selamladılar ve böylece onu geleceğin başkanı saydıklarını belli ettiler. Bu Amerika gezisinden sonra Tural, ikili anlaşmalar konusunda farklı düşünmeye başladı.” (Devrim, 11-Kasım 1969)
Sermaye egemenliği koşullarında, büyük zenginliği ve gücüyle, geniş dikte ettirici olanaklarıyla, çatalına bıçağına kadar donattığı ordusu üzerindeki etki ve yaptırım kuvvetiyle bir büyük mekanizmayı harekete geçirerek burjuvazinin herhangi bir temsilcisi ya da kollayıcısını “yola getirebiliyor.”
Sorun, Demirel, İnönü, Tural vb. sorunu değildir. İncirlik ne ilk kullanılıyor ne de Irak’a yönelik kullanımı son olacak. Sorun, başta Amerikan emperyalistleri olmak üzere emperyalizmle girilen kölelik ilişkileridir. Bu ilişkileri hedef almadan bir değişiklik sağlanması olanaksızdır. Emperyalizme kölelik sürdükçe Türkiye daha çok ulusal onursuzluklar yaşayacaktır. Gerekli olan, emperyalistlerle yapılmış tüm anlaşmalar dâhil tahakküm ilişkilerini kırmaktır. Buysa, hele bugünkü koşullarda kapitalist sistem dışına çıkılmadan başarılamaz. Sermaye egemenliği koşullarında bugün için Amerikan emperyalizmiyle baş edebilecek bir güç bulunmadığı gibi, bu tür bir gücün ortaya çıkması durumunda (şimdi örneğin Almanya böyle bir güç olmaya adaydır) öyle bir güce şöyle ya da böyle bağlanmadan Amerikan tahakkümünden kurtulmak yine olanaklı olmayacaktır. Eskiden Sovyet sosyal emperyalizmine dayanarak Amerikan tahakkümünden kurtulmanın yolları aranırdı. Amaç edinilen, açıklansın ya da açıklanmasın, ABD’nin yerini Sovyetler Birliği’nin almasıydı. Şimdi o köprünün de altından sular akmıştır.
Geriye tek yol kalıyor; Kapitalizmi de hedef alan bir mücadele içinde emperyalist kölelik ilişkilerini parçalamayı amaçlamak. Ulusal onursuzluktan kurtulmanın, ulusal ihaneti alt etmenin başka bir yolu bulunmuyor.

Şubat 1993

Kapitalizmin ortaya çıkmasıyla birlikte, tarihsel süreç içinde, kapitalist ilişkilerin ve buna bağlı işçi-işveren ilişkilerinin, yasal, sosyal, ekonomik ve politik çelişkilerinin had safhaya çıktığı dönemlerde, sınıflar-arası mücadelenin bir biçimi olarak GENEL GREV, işçiler açısından, bir zorunluluk olarak ortaya çıktı.
Türkiye işçi sınıfının ve emekçilerinin, her gün artan baskılar ve devasa boyutlara varan sorunları ve hükümetin her gün artan saldırıları karşısında, işçi ve emekçiler, hükümete ve kapitalist sınıfa karşı mücadelelerinin bir biçimi olarak, “işçi-memur el ele, genel greve” sloganını benimsedikleri, hemen hemen tüm eylemlerinde bu sloganın öne çıkardıktan izleniyor. Özellikle ’89 Bahar eylemleri sonrası işçi ve emekçilerin gündeminden genel grev talebi hemen hiç eksik olmadı.
İşçi sınıfının ve emekçi kesimlerin, bir işkolu ya da birkaç işkolu veya tüm işkolları düzeyinde, bölgesel ya da ülke çapında yaygın iş bırakma eylemi, genel grev olarak adlandırılır. Emekçi ve işçilerin, patronlar karşısında örgütlenme ve ekonomik haklarını elde etme amacıyla giriştikleri, yasaları ve kuralları zorlama eylemleri, tarihi süreç içinde çeşitli biçimler alarak gelişmişlerdir.
İşçi sınıfının mücadele tarihinde; sokak gösterileri, ayaklanma veya silahlı mücadele gibi, daha ileri mücadele biçimleriyle birleşen, başka bir söyleyişle bu mücadele biçimlerine evrilen, genel grevler olduğu gibi, sadece bir süre iş bırakmalarla sınırlı kalan genel grevler de vardır.
Grevler, işçi sınıfının uzun bir mücadele sürecinde elde ettiği bir hak olmasına karşın, pek çok nedenlerle sınırlandırılmıştır. Buna karşın genel grev, tarihin hiçbir döneminde kapitalistler tarafından hak olarak tanınmamış, emperyalist-kapitalist dünyanın korkulu rüyası olarak hükümetler tarafından yasalarla ve reformist-revizyonist önlemlerle engellenmeye çalışılmıştır. Türkiye emekçi sınıfları için de bu böyledir.
Genel grevin uygulama alanı, sadece sendikalarla sınırlı işkolları düzeyinde olabileceği gibi, çeşitli örgütsüz emekçi kitlelerin de katıldığı daha geniş çapta eylem biçiminde, işsiz ve ev kadınlarını da kapsayan genel direnişle birleşebilir. Hatta tarihte, askeri garnizonların bile katıldığı, tüm halk kitlelerini kapsayan genel grevler ve direnişler görülür ki; böylesi geniş katılımlı bir genel grev, devrimci atılım dönemlerinde silahlı ayaklanmaya dönüşen, devrim durumunun olgunlaştığı süreçlerde devrimle biten sonuçlara varabilir. (Örneğin, 1917 Şubat Sovyet devrimi gibi.)
Devrim koşullarının henüz olgunlaşmadığı durumlarda genel grev, işçilerin ve emekçilerin, hükümetin ekonomi-politikasına karşı tehdit unsuru olarak, ya da herhangi bir ekonomik hak için veya yasal talepleri için, siyasal amaçlı yaptırım olarak uygulana gelmektedir. Kısacası, ülkenin içinde bulunduğu sosyal, siyasal, ekonomik, askeri durum ve emekçi, işçi kitlelerin örgütlenme düzeylerine bağlı olarak, genel grevin ortaya çıkması ve sonuçları çeşitlilik arz eder.
Kapitalist ülkeler ve onların hükümetleri, içinden çıkılmaz sorunlarla yüz yüze geldiklerinde, sistemin krize girdiği dönemlerde, işçi sendikalarının veya devrimci siyasi partilerin çağrısı ile gelişen genel grevi; yasal, askeri, siyasi ve ideolojik önlemlerle engellemeye çalışırlar ama bu uğraşlarında çoğu zaman başarılı olamazlar. Çünkü devrim ve karşı-devrim çatışmasında, güçler dengesinin emekçi sınıflar lehine işlediği dönemlerde, zor günlerin kaçınılmaz eylemi olarak kitleler; yasalar, egemen sınıfların sınıf içindeki bölücü faaliyetleri ve polisiye tedbirlere rağmen, genel grevi başarıyla uygulayabilir. Özellikle, sendikaların, işçi örgütlerinin henüz yeni kurulmaya başladığı veya sendikaların sınıfın taleplerine tümüyle sırt döndüğü dönemlerde, kendiliğinden gelişen yaygın iş bırakma, hatta fabrika işgallerine rastlamak olasıdır. Böyle dönemlerde, yasadışı oluşturulan komite vb. gibi işçi örgütleri veya sınıf partisinin eylemi genişleterek yaygınlaştırmaları olasıdır.
Reformist-gerici, sınıf işbirlikçisi çizgi izleyen konfederasyonların yönetimlerindeki sendikacılar, bir yandan hükümet ve işverenlerle iyi geçinmenin kendi çıkarları için gerekli olduğunu hesaplarken, diğer yandan, dayatan sorunlar karşısında temsil ettikleri sınıfın baskısı karşısında, sınıfın isteklerini gözetmek zorunda kalırlar. Koltuklarını kaybetmenin hesabı içinde, istemese de genel grev çağrısı yapabilirler. Böylece, patlayabilecek ve sonunun nereye varacağı belli olmayan gelişmeleri kontrol altında tutmaya çalışırlar. Çünkü çözümlenmeyen ve gittikçe derinleşen sorunlar yumağının, kitlelerde uyandırdığı isyan ruhunu, en az kapitalist sınıf kadar işçi aristokratları da çok iyi bilirler. Sınıfın kararlılık ve bilinçli bir direngenlik ölçüsünde her gün artan isyan ruhunun, kendi mevkiini de kaybedebileceği bir kaynama noktasına gelmesi durumunda, istemese de, işçi sınıfı talepleri doğrultusunda karar alma ve uygulama, zorunda kalırlar. Zonguldak direnişi örneği veya 3 Ocak genel grevinde olduğu gibi.
Genel grev, ister ekonomik, ister politik, isterse sosyal ya da hepsini içeren taleplerle gündeme gelsin, özünde siyasal bir içeriğe sahiptir. Çünkü doğrudan kapitalist sınıfa, hükümete ya da devlete yöneliktir. Bu nedenle devletin ağır baskılarını ve polisiye tedbirlerini de göğüslemesi gerekir. Böylece, tarihte siyasi örgütlenmelerin güçlü olduğu, kitlelerin üzerinde etkinliğinin artmaya başladığı dönemlerde, genel grevlerin uygulama olasılıklarının arttığı görülür.
Genel grev, sınıfın diğer grev türleriyle kıyaslandığında ileri bir eylem biçimidir. Ama kendi başına genel grev nihayet bir toplu gösteri olup, her sorunu çözecek bir sihirli alet değildir. Bu yüzden de Marksizm, anarşist ve anarko-sendikalist akımların tersine genel grevi fetişleştirmez. Yakın geçmişte yaşanan 3 Ocak eylemi bu fetişleştirmeye bir örnektir. Sendikalı işçilerin büyük çoğunluğu bugünlük iş bıraktığı halde (bu Türkiye işçi sınıfı tarihinde ilk genel grevdi) “solcularımız da Ş. Yılmazla aynı ağzı kullanıp “3 Ocak genel eylemi” dediler. Yılmaz gibileri, işçiler genel greve alışmasın diye genel grev adını ağızlarına almadılar. “Solcular1 ise; kafalarında genel grevi fetişleştirip her derdi çözecek bir eylem olarak gördüklerinden 3 Ocak’a genel grev adını yakıştırmadılar. Elbette 3 Ocak yasak savma olarak uygulandı ve uygulamaya sokan sendikacılar biriken potansiyeli heder ettiler. Ama 3 Ocak işçi, sınıfımız tarihindeki ilk genel grev olarak mücadele tarihine yazılacaktır.

TARİHTE BAZI GENEL GREV ÖRNEKLERİ
Tarihte, tek tek işyerlerinde grev veya eylem yaparak, pek bir şey elde edemeyeceklerini anlayan işçilerin, birleşik güçleriyle kapitalizme karşı koymalarının bir biçimi olarak çeşitli genel grev uygulamalarına rastlanır. Burada, en ilginçlerini örnek vermeye çalışacağız.
Kapitalizmin ilk nüvelerinin ortaya çıktığı İngiltere, Fransa, İtalya ve Almanya gibi ülkelerde uzun bir süreçte ortaya çıkan sendikalar, kısa zamanda işçi sınıfının kapitalistlere karşı sadece ekonomik değil, siyasal mücadele araçları haline de geldiler.
İngiltere’de; 1900 yıllarında, Taff Vale Demiryolları işçilerinin grevi, işkolu düzeyinde tüm ülkede yaygın uygulanırken, kömür madencilerinin de katılmasıyla, sanayiyi alt-üst eden boyutlara varmıştı. Eylem sonunda işçiler, işverence mahkemeye verilmiş, grevi örgütleyen “Birleşik Demiryolları İşçileri Sendikası”, 30 bin pound gibi, ağır bir para cezasına çarptırılmıştı.
Kapitalizmin çöküntüsünün tüm verileriyle ilk ortaya çıktığı 1. Paylaşım savaşı esnasında ve sonunda, fabrikaların kapanması, işsizliğin artması ve savaş yıkımının halka getirdiği yoksullaşmanın etkisiyle, genel grevler, hemen tüm kapitalist ülkelerde gündeme geldi. İtalya, Almanya. Macaristan gibi ülkelerde, sayısız genel grevler birbirini izledi.
İngiltere’de, “savaş sonrası ekonomisinin, işçiler ve emekçiler üzerindeki yıkımı etkisi ile 1920’de çıkarılan olağanüstü hal yasasına rağmen, grevler yaygınlaşmıştı. 1926 yılında, ulaşım, demir-çelik, maden, inşaat ve basın işçilerinin katıldığı genel grev, askeri ve polisiye önlemlere rağmen yapılmıştı. Bu genel grev, İngiliz işçilerine, yasal yollarla ve sendikal eylemlerle, siyasal düzene karşı, genel grevin, tek başına çıkar yol olmadığı gibi bir gerçeği öğretmiştir. Ama kapitalistler ve hükümet daha çok şey öğrenmişti. Bu olaydan sonra hükümet, işveren ve sendika temsilcileri ile işbirliği temelinde kurulan “Ortak Dayanışma Komitelerini oluşturdular. Hükümet ve kapitalistler, olağanüstü hal yasası ile engelleyemediği grevleri ve sendikal eylemleri, geriye çekmeyi bu yolla başardı. İngiliz sendikaları, bu tarihten sonra bürokratik sendikacılık ve işbirlikçilik yolunda yeni mesafeler kaydettiler.
Almanya’da; 1. Paylaşım savaşı sonucu, “demokrasiye” geçen burjuvazi, hazırladığı anayasa ile işçi ve hizmet sektöründe çalışanlara sınırsız örgütlenme hakkı tanımıştı. Bu durumun getirdiği olanaklarla, Genel Alman Sendikalar Birliği (DGB)’nin üye sayısı 7 milyona ulaşırken, Hıristiyan Sendikalar Birliği’,1 milyonda kalmıştı.
1920’de ekonomik-sosyal krize giren Almanya’da, bu kaostan yararlanmak isteyen General Ehrardt, silahlı birlikleriyle Berlin’e girerek askeri darbe girişiminde bulunur.(Kapp darbesi) Bu darbeye karşı, ADGB’nin yönetim kurulu toplantısında alınan genel grev kararına, diğer sendikalar da katılmışlardır. General Kapp’ın askeri hükümeti, 1.200.000 işçinin katıldığı genel grev nedeniyle, ancak 5 gün yönetimde kalabilmiştir. Eyleme katılan işçilerin bir kısmı, yeniden parlamenter sistemden yana tutum alarak sendikacıların önerdiği yönetime katılma çağrısının peşinde giderken, diğer bir kısım işçiler, iktidarı ele geçirmek, bunun için işçi milisleri oluşturmak istemişlerdir. Demokratik bir işçi iktidarı talebi ile öne atılan işçilerin, bunu başaracak politik güçlerinin olmaması, amaçlarının başarısızlığını beraberinde getirmişti. İşçi hareketinin parçalanmasından yararlanan reformcular mücadeleyi bastırdılar. Alman Sosyal Demokrat Partisinin etkisiyle Özgür Alman Sendikalar Komitesi, sendika liderlerinin çoğunluğunun kararı ile Alman İçişleri Bakanı ile anlaşarak, “çalışma barışı kurma adına, grevlere son verdi.
İtalya’dan da üç örnek vereceğiz:
1) Rus proletaryasının dünya proletaryasına kazandırdığı deneyim ve devrimci ruhun etkisiyle İtalyan proletaryasının, 20 Mart 1920 Torino Genel Grevi deneyimi incelenmeye değer bir olgudur.
1915’teki Alman müdahalesine karşı ve 1917 İtalyan militarizmi ve emperyalizmine karşı iki ayaklanma yaşayan İtalyan proletaryası, 1920’de işçi konseylerini dağıtmak isteyen işverenlerin lokavtına karşı, genel grevle karşılık verdiler. Torino işçileri için olduğu gibi tüm dünya işçileri için de derslerle dolu olan 1 aylık genel grev, diğer emekçi katmanların 10 günlük geniş katılımıyla ve köylülerin toprak işgalleriyle genişlemiştir. Metal sanayisi ve diğer işyerlerinde işçiler, işletmeleri işgal ederek, kendi denetimlerinde üretime devam etmişlerdir. İşyeri komiteleri ve konseyleriyle kapitalist üretimin denetlenmesi olanakları ve koşulları, Torino’lu geniş emekçi Edeleri tarafından tartışılmış olan genel grev’e, Sosyalist Parti(hükümette) ile Genel İş Konfederasyonu aralarında anlaşma sağlayarak son verdiler. Askerler tarafından kuşatılan fabrikaları 12 Eylül’de boşaltan işçiler, işverenlerin denetiminde, 4 Ekim’de tekrar üretime başlarlar. Torino’nun İtalyan sanayisinin en büyük kenti olması nedeniyle, bölgesel bir genel grev olan bu eylem, tüm ülkeyi etkileyen bir siyasal başkaldırı olarak anımsanır. Bu eylemden sonra kapitalistler, faşist örgütlenmelere girişmişlerdir.
1922’de yönetime gelen Musollini’nin kurdurduğu “Faşist İşçi Örgütleri Konfederasyonu” dönemin de, sosyalist ve ilerici işçiler, bu sendikalarda gizli çalışma yürütmek zorunda kalmışlardır. Faşizmin yenilgiye uğradığı 1944 yılında Roma anlaşması ile grev ve toplu sözleşme ve örgütlenme özgürlüklerine kavuşan işçiler, İşçi Sendikaları Konfederasyonu (CGİL) altında toplanırlar. Komünist, sosyal-demokrat ve Hıristiyan işçilerin birliğini oluşturan bu konfederasyon içindeki komünist çalışmaların, sendika içindeki etkisinin artmasından hoşlanmayan hükümet, CGİL yöneticileriyle anlaşarak 24 saatlik genel grevi tezgâhlar. İşçi sınıfının birliğini parçalama ve gelişen politik grevleri böylece engelleme gayretiyle CGİL’in genel grev çağrısına uymayan komünistler, fabrikaları işgal ederek, anti-komünist genel grev uygulamasını protesto ederler. Bu eylemden sonra, CGİL’den ayrılan Hıristiyan işçiler ve sosyal demokrat işçiler, ayrı ayrı kendi konfederasyonlarını kurarlar. Bu eylem, anti-komünist genel grev olarak işçi sınıfı tarihinde ender olumsuz genel grevlerden birisidir.
Üçüncü örnek olarak, 1956’da, tabanlarındaki işçilerin yaygın politik eylemleri görülmeye başlandığında, üç konfederasyonun ortak eylem kararı alarak, genel greve başvurmaları diğer bir ilginç örnektir. Po ovası tarım işçilerinin başlattığı genel grev, tersane işçilerinin katılımıyla ülke çapına yayılmıştı.
Devrim öncesi Rusya’da, sanayileşmenin diğer Avrupa ülkelerine göre geç başlaması, işçi sınıfının uluslararası proletarya hareketinin deneyimleri ile sıkı bağları, sınıf çelişkilerinin hızlı ve radikal bir biçimde çözülmesinin koşullarını yarattığı görülür.
3 Ocak 1905’te, St.Petersburg’da başlayan grev kısa zamanda tüm ülkeye yayılan bir genel greve dönüşmüş ve 4 milyon kişi katılmıştır. Eylem sırasında işçiler, “fabrika ve grev komiteleri*” ile “işçi delege konseyleri” oluşturmuşlar ve hemen her bölgede sendikalarını kurmuşlardır. Moskova’da 50, St. Petersburg’da 44, Odessa’da 30, Nizhni Novgorod’da 18, Kharkov’da 15 sendika kurulmuştur. İller arası irtibat kurmak amacıyla “Merkezi Sendika Bürosu” kurulmuştu. Ayaklanmaya dönüşen genel grev, Çar polisinin şiddetli saldırısı sonucu ağır kayıplarla bitmiş, ama işçi ve emekçi sınıfların bu eylemde kazandığı deney, kendi kurtuluşuna yol açacak bir devrimin başarısı için önemli adım olmuştur. Bu olaydan sonra sendikaların çoğu Çar tarafından kapatılmış, açık kalanlar da polis denetiminde çalışmalarını sürdürmek zorunda kalmıştır. (Zobutov sendikaları). Rus devrimcileri, bu Çar sendikalarında da çalışmalarını 1917 Şubat Devrimine kadar sürdürmüştür.
7 Aralık 1905’te SBKP Moskova Komitesinin genel grev çağrısı ile gelişen eylem, zorlayan koşulların bir ürünü olarak silahlı ayaklanmaya dönüştü. Partiyi zorlayan koşullar; Japonya ile anlaşan Carin, işçiler ve köylüler üzerine acımasızca saldırıya geçtiği sırada, Moskova’da başlayan ayaklanmayı ülke çapında yayma gerekliliği, işçi kitlelerini harekete geçirmeyi amaçlıyordu. Ama grevin St. Petersburg’da destek bulmaması (önemli bir sanayi merkezi), Moskova garnizonundaki komünistlerin kararsızlığı, eylemin merkezileştirilememesi gibi olumsuzluklar sonucu, ayaklanma bastırıldı. Genel greve Moskova dışında, Krasnoyarsk, Motoviliha, Novorossisk, Sormovo, Sivastopol, ve Kronstad şehirleri ile Gürcistan, Ukrayna, Letonya, Finlandiya, gibi Rusya’nın ezilen halklarında da, ayaklanma yayıldı. Tüm ayaklanan yerlerde eylem, Çar otokrasisi tarafından acımasızca ezildi.
1. Paylaşım savaşı dönemi boyunca, Rusya’da süren politik grevler, zaman zaman ayaklanmaya dönüşerek, silahlı mücadele deneyimleri ile tarihte “genel grev-genel ayaklanma” biçiminde adlandırılan örnekleri oluştururlar.
7 Aralık 1905 ayaklanması için “silaha sarılınmamalıydı” eleştirisini yapan Plehanov’a karşı çıkan Lenin; “Tam tersi, silaha daha kararlı, daha enerjik ve daha saldırgan bir şekilde sarılınmalıydı; kitlelere salt barışçı bir grevle yetinmenin imkânsız olduğu, korkusuz ve amansız bir silahlı mücadelenin zorunluluğu kavratılmalıydı” diye cevap verir. (Stalin-Eserler, cilt 15, sf.102)
Rusya’da 3 Ocak Genel Grevi, işçi sınıfının “Sovyet” biçimi örgütlenmesinin gerekliliğini üzerine önemli bir deneyimdir. 7 Aralık 1905 genel grevi ise silahlı ayaklanma olmadan işçilerin nihai zaferinin olanaksız olduğu, vb. gibi pek çok derslerle doludur.
1917 Şubat devrimi öncesi, Rusya’da tüm işçiler “genel grev”,”kahrolsun savaş”, “Ekmek istiyoruz!” sloganlarıyla yürüyüş ve siyasi grevlere gidiyordu. 25 Şubat’ta devrimci eylemler, Petrograt semtlerindeki siyasi grevlerle birleşerek, ülke çapında genel greve dönüşmüştü. İşçilerin genel grevine, özellikle kadınların çağrısı ile askerler ve köylüler de katılarak ayaklanmaya ardından da devrime dönüştü.

GENEL GREV KOMİTELERİ
Grev ve genel grevden söz edildiğinde komitelerden de söz edilir. Bir kaç grev yaşamış her işçi, grev sırasında grev komitelerinin kurulduğunu, bunların belirli bir işlev yerine getirmeye çalıştığını görmüştür. Genel grev için ise, bir genel grev komitesi, sıradan bir grevin komitesinden daha zorunludur ve işlevi çok daha fazladır. Ancak, grev komitelerinin oluşturulması ve genel grev için yürütülen ajitasyonlardan anlaşıldığına göre, sendikacılar ve devrimci demokrat siyasi eğilimler, bu komitelerin amacını gözden kaçırmakta, biçimi de gözden kaçan amaca uygun şekillendiğinden çoğu zaman işlevsizleşmektedir.
Grev ya da genel grev komitesinden amaç, işyerinde sendikayı işlevsizleştirmek, dıştalamak değildir. Tersine, bu komiteler, sendikaya ilgisiz ya da muhalif olan işçi kesimlerini de birleştirmek, bir grev süresince de olsa, işçiler arasında olabilecek en geniş birliği sağlamak için kurulan mekanizmalardır. Bu yüzden komiteler sendikadan daha fazla bir işçi kitlesini birleştiren eylem örgütleridir. Elbette, işyerinde inisiyatifli, işçiler tarafında dolaysız olarak seçilip, yetkilendirilmiş bir grev komitesi işçileri birleştirmekten öte görevler de üslenir. Ama tabanı en geniş bir biçimde temsil etmeyen bir grev komitesi diğer görevlerini de yerine getiremez. Bu neden|e de, bir grev ya da genel grev komitesi, işyerindeki bütün işçiler tarafından doğrudan seçilen, mümkün en geniş eğilimleri içinde barındıran bir örgüttür. Çoğu zaman rastlandığı gibi, bir kaç siyasi eğilimin bir araya gelip kurdukları grev komiteleri, işlevsizdir. Genel grev için ise, komitelerin önemi çok daha büyüktür. Çünkü işyerindeki sendikasız işçiler, memurlar ve diğer çalışan personelinde greve katılması gerektiğinden, genel grev komitesi bütün bu kesimleri de kapsamak, onların iradesini temsil etmek durumundadır. Hele sendikasız işyerleri ve işsizlerin, diğer emekçi kesimlerin katılacağı bir genel grevde ise, genel grev, genel direniş komiteleri bütün bu kesimlerin katılımıyla oluşur. Okullardan fabrikalara, atölyelere, semtlere kadar yayılan bir özellik göstermek zorundadır, genel grev ve genel direniş komiteleri.
Böyle bir perspektife sahip olmayan grev ve genel grev’ komitelerinin üstüne düşeni başarması beklenemez. Çünkü bu komiteler bir ihtiyaçtan doğar ve o ihtiyacı yerine getirdiği ölçüde anlam kazanır.

TÜRKİYE’DE GENEL GREV KOŞULLARI OLGUNLAŞIYOR.
Dünya kapitalist sisteminin 1980’lerden sonra içine girdiği kriz, tüm dünya halklarında olduğu gibi Türkiye halkında da düzene karşı hoşnutsuzluk ve güvensizlik tohumlarını, her gün artırarak yeşertiyor. Bunalımın en az etkilediği iddia edilen Almanya’da, 1971’den bu yana 700 işyeri kapatılırken, 1993 ortasına kadar, 260 işyerinin kapatılması planlanıyor. İşsizlik tehdidi tüm ülkeyi kaplamış durumda.
İspanya’da, ekonomik kriz nedeniyle, 24.500 demir-çelik işçisinin 10.000’i, sokağa atılırken, halkın hoşnutsuzluğu değişik eylemlere dönüşerek, artıyor.1992 Ekim’inde 700 demir-çelik işçisinin eylemi, 400 Km. yol yürüyerek Madrid’e ulaştığında, 40.000 kişilik halkın karşılaması ile mitinge dönüştü.
’92 Ekim ayı içinde, İsveç’te, 10.000 metal işçisi, hükümetin “yeni ekonomi paketine karşı protesto eylemi yaptı. İtalya’da hükümetin emekçilere karşı ekonomik saldırılarını protesto eden iki gösteriden birine 200.000, diğerine 300.000 kişi katıldı.
Arjantin’de, 10 Kasım 1992’de Buenos Airas işçileri, devletin yeni “tasarruf” politikasına karşı, konfederasyonları CGTnin çağrısı ile genel greve gittiler. İşçilerin % 50’sinin katıldığı genel grevi, gericiler provoke etmek için sendikaları kundakladılar.
Aynı tarihlerde, Hindistan, ekonomik ve sosyal huzursuzlukların artışı nedeniyle çalkalanıyordu. Sendikaların çağrısı ile Yeni Delhi’de, 250.000 işçinin başlattığı genel grev, yürüyüş ve mitinglerle geniş alanlara yayıldı. Polisin geniş önlemlerine rağmen yapılan genel grev, devletin yeni ekonomi politikasına ve enflasyonist baskılara karşı halk tepkisine dönüştü.
Dünyanın pek çok ülkesinde benzer hoşnutsuzluklar giderek artıyor. Emperyalist sistemin içine girdiği çözümsüzlükler girdabına, Türkiye işçi ve emekçi sınıfları da her geçen gün, işsizlik ve yoksullaşmaktan nasibini almaya devam ediyor. ’90’lardan başlayarak artan işçi tenkisatı, gerçek ücretlerin sürekli düşmesi, artan siyasi saldırıların toplumsal huzursuzluğu giderek artırması, işverenle/in işçiler karşısında ortak bir cephe oluşturup, ortak hareketiyle gerilimi artırıyor, genel bir grev direnişin şartlarını olgunlaştırıyor.
“Devleti küçültme” demagojisine uygun olarak, hizmet ve kamu sektöründe işçi ve emekçi sayısını azaltma, ücretlerin kısılması karşısında, Almanya, İsviçre, Brezilya, İtalya, Yunanistan, vs. gibi ülkelerde grev ve genel grevlere gidildiği gibi Türkiye’de de, işçiler ve memurlar, mücadelenin gelip dayandığı noktada, ancak bir genel grevin çözüm için yeni bir zemin yaratacağını daha çok hissetmektedirler. Çeşitli memur ve işçi sendikalarının genel kurullarında en çok sözü edilen eylem bu yüzden genel grev olmuştur.

GENEL GREV, DEMOKRASİ VE ÖZGÜRLÜK MÜCADELESİNİN ÖNÜNÜ AÇMALIDIR
Devlete ve belediyelere bağlı işyerlerinde, bazı ünitelerin özel şahıslara devredilmesi, taşeronlaştırma ve burjuvazinin işçileri sendikasızlaştırma çabaları ve buna bağlı olarak gelişen sendikal rekabetin, körüklenerek sendikaların parçalanması eylemi, isçi sendikalarının giderek küçülmesi ve etkilerinin azaltılmasına neden oluyor. Buna karşın, işçi ve emekçe sınıfların sendikal mücadelesi ile Marksist-Leninist siyasal mücadele arasındaki kopukluk halci önemli ölçüde varlığını korumaya devam ediyor. İşçi sınıfının merkezinde olacağı, bir ileri atılım olarak, gerçekleşecek bir genel grevin, diğer emekçi kesimler tarafından desteklenmesi, sınıf hareketinin ve demokrasi mücadelesinin en önemli atılımı olacaktır.
1980 öncesi, “Bütün Çalışanların, Genel Grev ve Direnişi”, faşist saldırılar karşısında ve ekonomik sıkıntılara maruz kalan emekçiler tarafından, yaygın bir talep haline gelmişti. Adana’da Sabancı şirketler gurubuna bağlı işyerlerinde başlatılan iş bırakma eylemi, halkın da katıldığı gösteri ve yürüyüşlerle bölgesel olarak genişlemişti. Aynı dönemde İzmir Tariş işçilerinin başlattığı direniş kısa zamanda yurt çapında etkin desteğe dönüşmüş, hareketin bir genel greve dönüşmemesi DİSK ve Türk-İş ağalarının üstün gayretiyle başarılabilmişti. Ama bir genel grev gerçekleşememiş olmasına karşın, yığınlar arasında devrimci ve komünist fikirlerin yayılması için ortam son derece elverişli hale gelmişti.(Daha geniş bilgi için bk. ÖD. Sayı.15 sf.34…)
Genel grevin örgütlenmesi ve bu eylem içerisinde sınıfın politik bilincinin yükselmesi (ki kitleler en iyi eylem içinde bilinçlenirler) sınıf hareketinin bir sıçrama yapmasının yolunu açacaktır. Bu sürecin amaca uygun yaşanabilmesi için, her şeyden çok kitlelerin bilincini artırıcı ve taleplerini en iyi biçimde dile getirmeyi amaçlayan yaygın bir ajitasyon ve propaganda faaliyeti gerekir.
Kitleler içinde, örgütlenme ve bilinçlenme olanaklarının artmasını sağlayacak bir genel greve karşı, kapitalist cephe, olanca gücüyle erteleme, geriye çekme ve caydırma çabasına girmesi, safdil olmayan herkesin bildiği bir şeydir.
Türkiye işçi sınıfının sendikal mücadelesine ağırlıklı bir merkez olarak Türk-İş, son genel kurulunda, tabanındaki huzursuzluğa ve taleplere bağlı olarak “genel grevin zorunluluğu” üzerinde durdu. Sınıfın sorunlarının çözülmemesi halinde, bir genel greve gidileceğini söyleyen sendika başkanları, kamu işçilerinin 15 Ocak’ta başlaması gereken ve bir genel grev için ortamı oluşturabilecek grevleri, son anda hükümetle anlaşarak, engellemeyi başardı. Böylece, hem kendileri için, hem de hükümet için 6 aylık bir süre tanımış oldular.
Şimdiden Türk-İş yönetiminin ve bağlı sendikaların, kamu işyerleri TİS görüşmelerinde ve hükümetle yaptığı sözleşmelerde, üst yönetimin niteliği konusunda belli tutumları ortaya çıkmış bulunuyor.
Öte yandan Hak-İş Genel başkanı Necati Çelik, “bana göre 1982 anayasası genel grev sebebidir” diyerek, mevcut anti-demokratik yasaların geriye çekilmemesi durumunda, genel grevin zorunlu olduğunu söylemekte, ama öte yandan bugün genel grev koşulu yoktur diyerek, eylemsizliğe düşmesi gelinen noktada Hak-İş’in konumunu sergilemektedir. İşçilerin devrimci, demokrat nitelikli olanlarının ağırlıkta olduğu işyerlerinde, hükümet ve yöneticilerle ortak davranan DİSK yöneticilerinin ise, her tür eylemin karşısında olduğu ve genel grevi ağzına bile almadığı görülüyor. Ayrıca, bunun önünü kesmek için hükümet ve işverenlerle ortak konsensüs çalışmalarına ağırlık veriyor. Özellikle son günlerde, belediye, metal ve tekstil sektöründe gelişen bazı eylemleri önleme çabası karşısında, işçilerin gösterdiği tepki, DİSK’in prestijinin kaybolmasına neden olmaktadır. Sahte “birlik” çağrılarına karşı ise, en iyi cevabı işçilerin kendilerinden alıyor.
Hükümet ise, kabaran direniş ve eylem potansiyelinin daha da artacağı korkusuyla, kamu işçilerine verdiği ücret zamlarını, belirlediği miktardan daha fazlasını vermeyi kabul ederek, geri adım atmış oldu. Buna bağlı olarak, hükümet, önceden sözünü ettiği, ama bugün daha zorunlu gördüğü işçi-işveren dayanışmasını, “ekonomik ve sosyal konsey” adı altında örgütleyerek, işçi sendikalarını daha fazla denetlemenin ve işverenlerin potasında eritebilmenin gayreti içine giriyor. Adı geçen konseyin amacı şeyle belirleniyor. “İktisadi büyümeyi hızlandırmak, işletmelerin iç ve dış rekabet gücünü güçlendirmek, verimliliği arttırmak, çalışanların refahını arttırmak, teknolojik gelişmeleri izlemek ve Türk sanayisinin teknolojik düzeyini yükseltmek, fiyat istikrarının sağlanmasına yardımcı olmak, ücret sistemleri ile üretim ve verimlilik artışı hedefleri arasındaki ilişkiyi belirlemek, toplu sözleşmelerde öngörülecek ücret artışları için ölçü tespit etmek, grev ve direnişleri engellemek”.
Metal ve maden sanayisi işkolları başta olmak üzere, kamu işyerlerinin 2 yıllık sözleşme süresini 30 aya çıkarmayı sağlayan hükümet, ’93 yılı sözleşmeleriyle çakışmasını ve daha geniş kitlesel grev ve direnişlerin önünü kesmeyi düşünmüştür. Oysa kitlelerin taleplerinin başında yer alan “işten atılmaların son bulması”, “sendikasızlaştırmanın ve taşeronlaşmanın durdurulması”, “söz, basın ve örgütlenme özgürlüğünün sağlanması”, “kazanılmış hakların geri alınmaması” gibi temel isteklerinin hiçbiri çözümlenmediği gibi daha ağır koşulların, sınıfın karşısına dikilmesi, genel grevle bunlara “dur” demenin bir biçimi olarak, şartları olgunlaştırıyor.
Kısacası varolan koşullar, bir yandan işçi ve emekçiler için burjuvazi ve gericiliğe karşı radikal bir saldırıya zorlarken, öte yandan konfederasyonlar ve bunlara bağlı sendikaların büyük çoğunluğu, bu saldırının önemli bir silahı olan genel greve karşı en azından tedirgin bakıyorlar. Kuşkusuz bu işçi hareketinin en önemli zaaflarından birisidir. Ne var ki; gelişmeler karşısında en gerici sendikacılar bile, genel greve hayır deme cesaretini gösteremiyorlar. Bu durumda da bir genel grevin şu ya da bu biçimde gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesi, sınıf içindeki devrimci, komünist güçlerin çabası ve ilerici sendikacıların, sınıfın taleplerini arkalarına alarak, alacakları tutuma bağlı görünmektedir.
Tüm engellemelere karşın, gelinen yerde bir genel grevin şart olduğunu bilen ileri işçiler, dürüst, sınıftan yana sendikacılar, önlerine çıkan barikatları aşmak için, sendikalarında ve yakın bağlar kurabilecekleri diğer işkolları içindeki işçilerle sıcak ilişkileri geliştirebildikleri, genel grevin propagandasını yaygınlaştırabildikleri ölçüde, sendikacıları zorlama şanslarını artırabileceklerdir.

GENEL GREVİN ETKİLERİ
Kapitalist krizin etkisinden nasibini alan işçi ve emekçilerin yanı sıra, tüm halkın yaşam koşullarının giderek zorlaşması nedeniyle yükselen devrimci potansiyelin, eyleme dönüşmesinin bir biçimi olan genel grevin, sınıf hareketine katkısı elbette büyük olacaktır.
* Emperyalizme bağımlılığın bir sonucu olarak, emperyalistlerin çıkarına, emekçi halkların zararına gelişen aşırı sömürüye karşı geniş halk kesimlerinin uyanıklığı artar. Hükümetin, ekonomik ve sosyal saldırılarının geriye çekilmesinin koşullarını yaratarak, işçi ve emekçi Halkın belli ölçülerde de olsa sosyal ve siyasal haklarını almalarının olanakları ortaya çıkar. Geniş kitleler, bu süreçte, haklarına, nasıl sahip çıkmaları gerektiğini, kendi deneyleriyle öğrenirler. Geniş halk kesimleri, kendi çıkarlarının, işçi sınıfının yanında olmakla sağlanabileceğini görür. İşçi ve emekçi sınıflar arasındaki din, mezhep, milliyet, farklı siyasi görüş gibi sahte ayrımların, ortadan kalkmasının zemini ortaya çıkar. Ortak örgütlenmeye duyulan ihtiyaçtan kaynaklanan birleşme ve ortak karar alma olanakları gelişir.
* Genel grev, hangi taleplerle ortaya çıkarsa çıksın kendiliğindende olsa bir siyasi yönü vardır. Bu nedenle, eyleme katılan kesimlerin siyasi duyarlılıklarını artıracağı gibi, siyasi örgütlenmelerinin olanaklarını artırır. Burjuva, reformist-gerici etki altında olan işçi ve emekçiler, onların gerçek yüzlerini böyle bir eylemde daha iyi görür ve demagojilerini etkisiz hale getirir.
* İşçi sınıfı ile politik partisinin arasındaki bağların güçleneceği yeni olanaklar ortaya çıkar. Ayrıca, devrimci propagandanın, kitleler üzerindeki etkisinin daha çok arttığı bir ortam doğar ki, bu ortam, işçi ve emekçi sınıfların devrimcileşmesi sürecini hızlandırır. Normal günlerde yapılan propagandanın etkisinin, hem daha geniş kitlelere ulaşmasında, hem de anlamının daha derin kavranmasının uygun koşulları oluşur. Reformizmin ve revizyonizmin gerçek yüzü açığa çıkar. Örgütsüz kitlelerin örgütlenmesinin ve mücadeleye katılmasının şartları ortaya çıkar.
Varolan koşullar göz önüne alındığında, işçi sınıfının başlatacağı bir genel grev, başta grevli toplu sözleşmeli sendika hakkı mücadelesinde hayli yol kat eden memurlar başta olmak üzere tüm emekçiler için bir mücadele çağrısı olacaktır. Özgürlük mücadelesi içindeki Kürtler de, işçi sınıfının bu çağrısını yanıtsız bırakmayacak, işçi sınıfı ile birleşmenin sıcaklığını içlerinde duyacaklardır. Bu yüzden de, belki bir işçi genel grevi olarak başlayan eylem tüm emekçi sınıfları ve Kürt mücadelesini de kucaklayarak bir genel direnişe de dönüşme koşullarını içinde barındıracaktır. Yeter ki, herkes sorumluluğunu yerine getirsin.

Şubat 1993

Türk dış politikasına yön veren esaslar, gerek bu politikanın genel emperyalist ilişkiler içindeki yeri ve gerekse kullanılan araçlar, Türkiye’nin dış politikasında askeri unsurun ağırlığının artmasına yol açmıştır. Kullanılan araçlar bakımından da bu ağırlığın kendisini özel tipte, ajanlık, darbecilik, komplo ve şantaj ilişkilerini öne çıkaran bir örgütlenme ve faaliyet tarzına yönelerek gösterdiğini tespit etmek mümkün.

Bu yazımızda, Bosna-Hersek olaylarının merkezine oturduğu güncel uluslararası politika alanında, Türkiye’nin hedeflerini ve araçlarını inceleyeceğiz. Gerek Türk dış politikasına yön veren esaslar, gerek bu politikanın genel emperyalist ilişkiler içindeki yeri ve gerekse kullanılan araçlar, Türkiye’nin dış politikasında askeri unsurun ağırlığının artmasına yol açmıştır. Kullanılan araçlar bakımından da bu ağırlığın kendisini özel tipte, ajanlık, darbecilik, komplo ve şantaj ilişkilerini öne çıkaran bir örgütlenme ve faaliyet tarzına yönelerek gösterdiğini tespit etmek mümkün. Bu, Türkiye’nin iç politikasında kullandığı araçları, dış politikada da geliştirmesinden başka bir şey değildir.

BURJUVA PROPAGANDA İÇİNDE BOSNA-HERSEK SORUNUNUN YERİ
Azeri-Ermeni çatışmasının gündemde olduğu dönemde, burjuva basın ve yayın organları, Azeri halkın katledilmekte olduğu temasına dayanan, ırza geçilmesi, çocuk ve ihtiyarların boğazlanması motiflerini işleyen yoğun bir propagandaya girişmiş, özellikle dinsel duyguları hedef alan büyük mitingler, gösteriler düzenleyerek, geniş halk kesimlerinin ilgisini ve tepkisini gerici iç politik manevralar ekseninde toparlamaya yönelmişlerdi. Daha önceki bir yazımızda, ( Bkz: ERMENİSTAN KÜRDİSTAN HATTINDA TÜRKİYE, Özgürlük Dünyası, Nisan 1992 tarihli 42. sayı) bu konuya değinirken, faşist propaganda merkezleri tarafından, Ermenistan ile Kürdistan arasında, Azerbaycan aracılığıyla kurulan ilişkiye dikkat çekerek, sorunun iki esas noktada devletin uzun ve kısa vadeli programlarıyla ilgili olduğunu belirtmiştik. Buna göre, ilk önce, Kürt ulusal kurtuluş hareketi karşısında, gerici bir aktiviteyi korumak ve halk kitlelerini sürekli olarak ulusal hareketle “dış tehlike” arasında bir birlik bulunduğu noktasında “sabit fikre” alıştırmak söz konusuydu. İkinci olarak, Türkiye, uzun vadeli hesaplar bakımından, yalnızca bölgede değil, “Adriyatik’ten Japon Denizi’ne kadar” uzanan büyük bir coğrafya parçasında, “Büyük Devlet” etkinliği için hazırlıklar peşindeydi ve Kafkasya’da, Ortadoğu’da ve Balkanlar’da giriştiği her eylem, bir yanıyla bu “mega proje”nin parçası olarak anlam kazanıyordu.
Bugün, aynı iki yanlı planın temel hareket ettirici olayı olarak, Bosna-Hersek’te yaşanan ve gerçekten Bosna halkına büyük acılara mal olan “Etnik arındırma operasyonu” kullanılmaktadır. Burjuvazinin ve siyasi iktidarın bütün kanatlan, Bosna-Hersek olaylarında, uzun ve kısa vadeli planları için son derece geniş imkânlara sahip bir potansiyel yakalamışlardır. Yüz binlerce Müslüman, topraklarından sürülmekte, toplama kamplarına doldurulmakta, sivil halka karşı sınırsız bir yok etme ve sindirme programı uygulanmaktadır. Bütün bu vahşet sahneleri, her gün her saat, televizyon istasyonlarından, gazete sayfalarından, sözlü ve yazılı propagandanın tüm araçlarıyla, şiddetli bir ajitasyon programının unsurları olarak halka yansıtılmaktadır. Çeşitli gerici örgütler, “Bosna Müslümanlarıyla Dayanışma” mitingleri, “Bosnalı Kardeşlerimiz İçin Ağlama Geceleri” düzenlemekte, halkın vicdanını -ağır biçimde yaralayan zulüm ve işkence sahnelerini, “yardım” adı altında, paraya çevirmek için kullanmaktadır. Bütün bunlar, Azerbaycan olayları sırasında yapılanların tümüyle aynısıdır. O zaman da mitingler, geceler düzenlenmiş, büyük miktarda para, “yardım” adı altında toplanmıştı.
Ne var ki, Azerbaycan olayları sırasında, Hükümet, ABD politikalarının Ermenistan ile ilgili tasarrufları dolayısıyla, kışkırtılan halk tepkisine denk düşecek bir aktivite göstermemiş, kendi eseri olan tepkici ruh durumunu yatıştırmak için ayrıca çaba sarf etmek zorunda kalmış ve sorunu daha çok ABD ile Kürdistan üzerinde yapılan bir pazarlığın kozu olarak kullanmakla yetinmişti.
Bugün, hükümetin Bosna-Hersek ile ilgili tutumunda bazı farklı etkenler rol oynuyor ve Bosna olayları, Türkiye’nin önemli bir gelişme gösteren ve “mega proje” olarak adlandırılan “yayılmacı dış politikacının parçası olarak özel şekilde değerlendiriliyor.

TÜRKİYE’NİN “MEGA PRDOJE’SİNİN BAŞLICA UNSURLARI
“Adriyatik’ten Japon Denizine kadar” bir coğrafya üzerinde siyasal, kültürel ve ekonomik egemenlik hesapları yapan Türlüye, bu hesaplara temel olması gereken ekonomik ve mali gelişme düzeyinin henüz çok gerisindedir ve bir bakıma “emperyalist etkinlik” anlamına gelecek olan böyle bir projeyi gerçekleştirebilmek bir yana, bunun başlıca araçlarını yaratmak bakımından da önemli ölçüde büyük emperyalistlerin desteğine muhtaçtır. Kaldı ki, bunun sağlanabilmesi için bile, onların gerçek planları içinde bir unsur olarak rol oynamak zorundadır. Böyle bir pozisyon elde etmenin yolu, askeri, siyasi, ekonomik ve kültürel pek çok bileşenin bir araya gelmesinden, Türkiye’nin taleplerinin emperyalistlerin hedefleriyle çakışacak bir içerik taşımasından ve Türkiye’nin kendisine biçilen rolü yerine getirecek bir potansiyele sahip olmasından geçmektedir. Türkiye, böyle bir pozisyon için gerekli unsurları bir araya getirmek için pek çok alanda yoğun bir faaliyete girişmiş bulunmaktadır. Ekonomik, mali, askeri ve siyasi bakımdan içinde bulunduğu geriliği, uluslararası planda değişik yol ve yöntemler kullanarak sağlayacağı bir “sözü edilir ülke” olma konumuyla kapatmak istiyor.
Bunun, şu anda mümkün olan ilk elemanlarından birisi, bir tür “kontrgerilla” faaliyeti sayılabilecek olan, etnik gruplar üzerindeki çalışmadır. Türkiye, ulusal ve dinsel azınlıkların bugün, en azından kendi politikaları için bir kaldıraç rolü oynayabileceği düşüncesindedir. Bunun için de, Türk ulusal ve Müslüman dinsel azınlıkların bulunduğu her ülkede, özel tipte örgütlenmeler yaratmak çabasındadır. Bulgaristan’daki “Hak ve Özgürlükler Hareketi”, Yunanistan’daki Türk azınlığın siyasi ve kültürel örgütleri, Azerbaycan’daki “Halk Cephesi” içindeki kimi gruplar, Irak’taki Türkmen azınlığa kurdurtulan siyasi ve kültürel örgütler, Türkiye’nin çok yönlü amaçları için hazırlanan ve yedekte tutulan örgütlerin bir kısmıdır. Türkiye, bu örgütler aracılığıyla, söz konusu ülkelerin iç işlerine müdahale etmeyi, bu ülkelerin dış politikalarını bu araçları kullanarak yönlendirmeyi ve en azından bir tehdit ve baskı gücü olarak elde tutmayı planlıyor. Şu andaki durum açısından bakıldığında, bütün bu girişimler, yalnızca bir “beşinci kol” faaliyeti olarak görülebilir. Türkiye’nin, “Adriyatik’ten Çin Şeddine kadar (bezen bu Japon Denizi’ne kadar olabiliyor) ülkelerde, yayılmacı bir dış politika ve “emperyalist” amaçlar güdebilmesi, verili koşullar açısından tam bir hayaldir. Ne var ki, bir yandan faşist ideolojik yönelimlerle beslenen bu hayal, diğer yandan da, Türkiye’nin bu çabalarının eninde sonunda kendi planlarının gerçekleşmesinin araçlarını yarattığını düşünen gerçek güçler (ABD ve bir ölçüde Almanya) tarafından desteklenip kışkırtılıyor. Örneğin Irak’taki Türkmen hareketi, Saddam rejimine karşı ve genel olarak Irak’ın denetlenmesi için ABD planlarında bir faktör olarak hesap edilebilir, ya da Azerbaycan’da, bugün Elçibey’in kişiliğinde cisimlenmiş bulunan Türk istihbaratı güdümlü hareket, Kafkasya’daki olayların yönlendirilmesinde etkili olabilir vs. Bu çerçevede, Türkiye, “Türkî Cumhuriyetler” bünyesinde de, benzer tipte örgütler yaratmak için geniş bir çaba içinde bulunmaktadır. “Türkî Cumhuriyetlerden çok sayıda öğrenci, bugün Türkiye’de eğitilmekte, Türkiye’nin iktisadi, siyasi ve kültürel bakımdan bütün bu ülkelerin “ideal merkezi” olarak kabul edilmesine yönelik bir etkileme ve bağlama sürecinden geçirilmektedir. Aynı sistemli çalışma, Balkanlardan göç eden, ya da geçici sığınmacı statüsü ile Türkiye’ye gelen topluluklar üzerinde de yürütülmektedir. ‘80’li yılların sonunda yaşanan Bulgaristan’dan büyük göç sırasında Türkiye’ye gelmiş bulunan pek çok “Türk kökenli Bulgar vatandaşı”, aynı süreçlerden geçirilerek ülkelerine geri yollanmıştır. Bugün, Bosna-Hersek olayları nedeniyle Türkiye’ye göç etmiş ya da geçici olarak sığınmış bulunan insanlar üzerinde de aynı “eğitim programı” uygulanmaktadır. Bunlar, Türkiye için, gelecekte kendi ülkeleri içinde etkili bir ajan şebekesinin olduğu kadar, politik bir kamuoyu yatırımının da potansiyelini temsil etmektedir.
Türkiye’nin Bosna’ya özel ilgisinin temelinde bu yakın ve uzak vadeli” hesapların rolü belirleyicidir. Bosna-Hersek’teki Müslüman halk, Türkiye bakımından Balkan politikalarının oturacağı sacayaklarından biri olma değeri taşımaktadır. Aynı şekilde, Makedonya (Üsküp), Kosova (Priştine) ve hatta sınırlı bir ölçüde de olsa, Sırbistan ve Karadağ, bu türden faaliyetlerin yürütülmesine olanak veren bir yapı göstermektedir.
Bu program ve faaliyet planlarının temelinde, ülkelerin içişlerine müdahale ederek ve karışıklıklar çıkararak kendi taleplerini kabul ettirecek bir uluslar arası mekanizma bulunduğu varsayımı yatmaktadır. Türkiye, daima, kendi bünyesinde meydana gelen sınıf mücadelesi ve ulusal hareketler karşısında, bir “kışkırtıcı dış mihrak” aramıştır ve toplumun kendi dinamiklerinden daha çok, “dış düşman”ların planlarının analizine önem veren bir istihbaratçı mantığıyla hareket etmiştir. Şimdi, bu mantık, dışa dönük faaliyetlerinde ve sözde yayılmacı ve “güçlü dünya devleti” planlarının yürütülmesinde kendisini gösteriyor. Emperyalist ilişkilerin belirlediği uluslararası alanda ekonomik ve kültürel etkinlik kurmak için gerekli olanaklardan yoksun bulunan Türkiye, bu alanda sözü edilir ve hesaba katılması zorunlu bir güç olmanın yolunu, ajanlık faaliyetlerinde, şantaj ve gizli pazarlık unsurlarında görüyor. Bu sağlandığı ölçüde, “en güvenilir müttefik” olma ve emperyalist planlarda daima baş rol oynayan bir koçbaşı pozisyonu kazanma şansı artacaktır.
Bu girişimlerin bir diğer yüzünde, Türkiye’nin parçalanma sürecindeki ülkelerde, başta SSCB’den arta kalanlar olmak üzere, Balkanlar ve muhtemel bir Irak bölünmesi durumunda ortaya çıkacak milli devletçiklerde, geniş ekonomik yatırımlar yapma ve pazar bulma çabası bulunuyor. Türkiye burjuvazisi, esas niteliği olan “emperyalist sermayenin genişletilmiş yeniden üretimi” sürecinde yer almak işlevini, şimdi yeni ve dokunulmamış alanlar olarak görünen bu ülkelerde yerine getirmeye aday olmak istiyor. Türkiye, üzerinde bin bir uluslararası şirketin rekabetinin kıyasıya sürdüğü bu topraklar üzerinde, kendi sermayesine dayanarak hiç bir zaman söz sahibi olamayacağını biliyor. Yatırım ve işletmecilik denilen şeyler, inşaat sektörünün gelip geçici işlerinden ve kısmi ihracattan ibaret kalmaya mahkûmdur. Ancak, Türkiye burjuvazisinin önde gelen isimlerinin belirttiği gibi, bu yolda, emperyalist sermayenin “yardım ve katkısıyla” ilerlenebilir. Emperyalistlerin bu yardım ve desteği sağlayabilmelerinin pek çok koşulu arasında, söz konusu ülkelerde siyasi yaptırım gücüne sahip olmak koşulu da bulunuyor. Örneğin, eğer Türkiye, kendisine açılan kredileri, ortaklık paylarını bu ülkelerden birinde gerçekten yatırıma dönüştürecek siyasal güçten yoksunsa, bir başka deyişle, yatırımın gerçekleştiği ülkelerin iç politikasında da etkili olmak imkânına sahip değilse, beklentileri boşa çıkacaktır. Dolayısıyla, ilk bakışta soyut bir milliyetçilik ve dindaştık dayanışması gibi görünen, biraz kazınınca altından kışkırtıcılık ve ajanlık faaliyetleri çıkan girişimler toplamının temelinde, emperyalist sermayenin ihracı için taşeronluk planı bulunmaktadır. Böylece, son zamanlarda özellikle Başbakan Demirel’in sıkça kullanmaya başladığı “Türkiye’nin Mega projesi’nin, gerçekte emperyalist sermayenin olağan, sıradan projelerinin bir parçası olduğu görülmektedir.
Bu planlar içinde Bosna-Hersek’in konumu nedir?

KISA TARİHÇE
Yugoslavya, NAZİ işgaline karşı büyük bir devrimci enerjiyle birleşen çeşitli milliyetlerden halkların, sosyalizm bayrağı altındaki mücadelesinin ürünü olarak doğmuştu. Bu savaşın önderi olan Tito’nun başkanlığı altında, uzun yıllar boyunca, ulusal ve dinsel bakımdan farklı halklar, federal bir cumhuriyetin olanak verdiği ölçüde barış içinde yaşadılar. Tito öldüğü sırada, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti, federal yapının sürdürülmesini güçleştiren siyasal ve ekonomik sorunlarla karşı karşıyaydı ve etnik çatışmalar için, o zamandan başlayan bir kaynaşma ortamına doğru sürükleniyordu. Tito’nun ölümü, yol açtığı yönetim kriziyle bu süreci hızlandırdı. Aynı dönemde, SSCB ve Doğu Avrupa’da başlayan sosyal ve siyasal krizin Yugoslavya’ya yansıması, bağımsızlık taleplerinin ortaya çıkmasına ve etnik gruplar arasında çatışmaların başlamasına yol açtı. Önce, Hırvatistan ve Slovenya, Yugoslavya’nın egemen devletlerin oluşturduğu gevşek bir federasyona dönüştürülmesi talebini ileri sürdü. Buna göre, federe devletlerarasında yalnızca, para, savunma ve dış politika konuları ortak olmalı, bunlar dışında her devlet kendi egemenlik, haklarını kullanmalıydı. Buna karşılık, Sırbistan, Karadağ ve Yugoslav Halk Ordusu, merkezi ve ilişkileri daha sıkı bir federasyondan yana tavır koydular. Bosna-Hersek ve Makedonya ise, federasyon ve konfederasyon modellerinin uzlaştırılmasına yönelik yeni bir plan yapılmasını istiyorlardı.
1991 yazında, federasyona dâhil en gelişmiş iki cumhuriyet, Slovenya ve Hırvatistan, bağımsızlıklarını ilan ettiler. Buna karşılık, Federal Başbakan Ante Markoviç, iki cumhuriyetin tutumunu “tek yanlı ve yasadışı” olarak suçladı. İki gün sonra da, Federal ordu, “yasal yetki alanlarını korumak” gerekçesiyle, Hırvat ve Sloven kuvvetlerin kontrol altına almaya çalıştığı sınır karakollarına müdahale etti. Müdahale, Federal Cumhuriyet bakımından tam bir başarısızlıkla ve 80 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Bununla birlikte, büyük ölçüde Federal Cumhuriyetin askeri ve coğrafi varlığını elinde tutan Sırbistan, merkezi bir federasyonun sürdürülmesini savunmaya devam etti. Bu, federasyonun diğer cumhuriyetleri tarafından, esas olarak egemen bir Sırbistan’ın yeniden kurulma çabası olarak değerlendirildi ve gerginliğin artmasına yol açtı. Özellikle, Sırplar, Hırvatlar ve Müslümanların bir arada yaşadığı Bosna-Hersek ve Makedonya, yeniden Büyük Sırbistan’ın kurulacağı endişesiyle, Sırbistan’ın planlarına karşı durdular. Sırbistan, Bosna ve Hersek’te, “Bosna Hersek Sırp Cumhuriyeti” adını taşıyan ve birliği zorla sürdürmenin aracı olan bir hükümet eliyle, bölgenin çoğunluk halkı olan ve Osmanlı egemenliği sırasında İslamlaşmış Slavların oluşturduğu Müslümanlara karşı bir sindirme ve teknik adıyla “etnik arındırma operasyonu” düzenlemeye başladı. Saraybosna, Mostar gibi merkezlere yönelik saldırılar peş peşe sürüp gitti. Şu anda, Sırp kuvvetleri, Bosna-Hersek’in % 70’ini kontrol altında tutuyor.
Bosna-Hersek sorunu, BM bünyesinde sürdürülen “uzlaşma” çabalarının çerçevesinde, bugün, her coğrafi bölgede, çoğunlukta bulunan etnik grubun yönetimde olacağı bir federasyonun oluşturulması yönünde ilerliyor.
Bosna-Hersekli Sırpların lideri Radovan Karadziç, yaz ortalarında yapılan Londra Konferansı’nda, Bosna-Hersek için yeni bir anayasa taslağı ve üç toplumun oluşturacağı konfederasyon önereceklerini açıklamıştı. Karadziç, Bosna-Hersek’te, Müslümanların önerdiği üniter devlet modelinin işlemeyeceğini savunarak, “Aramızdaki savaş ve çatışmalara rağmen, tek çözüm, üç toplumun kuracağı bir konfedere devlettir; o zaman hiç bir toplum diğeri üzerinde tahakküm kuramaz ve birlikte yaşabiliriz” demişti. Bosna-Hersek’te göçe zorlanan tüm mültecilerin güvenlik içinde evlerine dönmelerini desteklediklerini, bundan sonra da “etnik temizlik” olaylarının önlenmesi için tüm tedbirleri alacaklarını belirten Karadziç, aradan geçen zaman içinde uygulanan ağır silahlı yıldırma ve göçe zorlama politikasının sonucu olarak, bugün Müslümanların gelmiş bulunduğu noktaya o zamandan açık kapı bırakıyordu. BM tarafından önerilen barış planının, bu faktörleri hesaba katan bir yapı göstermesi, tarafların kolayca uzlaşabileceği umudunu doğurmasına rağmen, bunun kesin olarak geçici bir çözüm olduğu, savaşan taraflara yalnızca bir anlık nefes alma olanağı sağlamaktan öte hiç bir kalıcı sonuç doğurmayacağı açıktır. Yugoslavya’nın ve genel olarak Balkanlar’ın geleceği, belirsizliklerle dolu. Karışıklıklar, milliyetler ve etnik gruplar arasındaki çatışmalar, yönetim krizleri daha uzunca bir zaman bu bölgedeki ilişkileri karakterize edecek.
Gelişmelerin bu eğilimi, ABD’nin bölgedeki etkisini daha da güçlendirebileceği fırsatlar yaratıyor. Şu anda ABD, bir müdahale planına sahiptir. Daha çok, ilk planda Bosna-Hersek’e olan Sırp saldırısını durdurmayı ve belli bir denge sağladıktan sonra denetimli bir bölünmeyi öngören bu yakın vadeli plan, öncelikli olarak Sırplara karşı alınacak tedbirleri özetlemektedir.
Bu yakın vadeli planın başlıca seçenekleri, aynı zamanda bir müdahale anında yapılabilecek olanların da çerçevesini çiziyor:
Uçuş vaşağı:
ABD, ekim ayında BM tarafından konulan uçuş yasağının sert askeri yöntemlerle uygulanmasını istiyor. ABD, ayrıca, Sırpların kara hedeflerinin de vurulmasını istiyor. Bunlar arasında yakıt, enerji ve ulaşım altyapıları bulunuyor.
Daha Kapsamlı vardım:
Bosna-Hersek’te halen 23 bin BM personelinden oluşan yardım operasyonu çıkmazda. ABD, daha kapsamlı yardım programı istiyor. Yardım malzemesinin bir Hırvat limanına çıkarılması ve yardım taşıyan uçaklara, savaş jetlerinin eşlik etmesi düşünülüyor.
Boşnaklara silah:
ABD, Boşnaklara silah ambargosunun kaldırılmasını istiyor. Boşnaklara havadan silah atılması düşünülüyor.
Kosova ve Makedonya’ya koruma:
BM, Kosova’yı Sırp saldırısından korumak için, bölgeye birlik gönderebilir. Ancak Kosova, Sırbistan’a bağlı olduğundan böyle bir eylemle Sırbistan’ın egemenliği çiğnenmiş olur. Bununla birlikte ABD, Türkiye’nin propaganda ve diplomatik ilişki paketlerinde sıkça görülen bu unsuru, başlıca hedeflerinden biri olarak sayıyor. Savaşın Kosova ve Makedonya’ya sıçraması olasılığı, emperyalizmin geri cephesini hayli zayıflatacak sonuçlar doğuracaktır.
Güvenli Bölge:
ABD, Bosna’da sivil halk için güvenli bölgeler kurabilir. Ancak bunun için kara birliklerinin kullanılması gerekiyor. Bu da, Türk ve Yunan silahlı kuvvetlerinin operasyondaki ağırlığının artması demektir.
Türkiye, bu durumdan üç farklı ve birbirine bağlı alanda yararlanabileceği düşüncesindedir.
Birincisi, Türkiye, kendi ölçüsünde geliştirmeye çalıştığı yayılmacı dış politikasının iç politik ilişkilerde ikna edici bir özellik kazanması için kendince elverişli imkânlar taşıdığına inandığı bu bölgede belirli bir başarı elde etmek istiyor. Bu, eğer elde edilebilirse, daha sonraki girişimler için bir koçbaşı işlevi görecek.
Diğer yandan, Türkiye, emperyalistler-arası çelişkiler yumağında etkili bir tercih unsuru olabilmesinin koşullarını da burada görüyor. Gerek Almanya, gerekse ABD ile ilişkilerinde, burada kazanacağı konum, pek çok bakımdan pazarlık gücünü artıracaktır.
Üçüncü olarak, Türkiye, Balkanlar’da etkili bir konum sağladığı takdirde, gerek bölge ülkeleri ile olan ilişkilerinde, gerekse Avrupa Topluluğu içinde kazanmaya çalıştığı pozisyonda kendisine karşı ciddi engeller çıkaran Yunanistan’a karşı güçlü bir dayanak sağlamış olacaktır.
1992 içinde yaşanan ve yabancı basında ciddi belgelerle birlikte açıklanan bir olay, Türkiye’nin bu niyet ve hazırlıklarının boyutunu göstermesi bakımından ilgi çekicidir.
“Foreign Report”a göre, Kasım ayında, Türkiye, Sırplarla etnik Arnavutlar arasında bir sorun çıktığı takdirde, yardım amacıyla Arnavutluğa iki zırhlı tugay göndermeyi önerdi. Bulgaristan’la olan askeri ilişkilerde de ilginç gelişmeler yaşandı: Ekim ayında Ankara, Sırbistan’daki muhtemel bir askeri harekât için Bulgaristan’dan geçiş izni istedi. Öneri, Bulgaristan devlet başkanı Philip Dimitrov tarafından reddedildi. Bu olaydan kısa bir süre sonra, Türk basınında, Dimitrov aleyhine yoğun bir kampanya başladı ve etnik Türk Partisi “Hak ve Özgürlükler Hareketi”, hükümete verdiği desteği geri çekti. Dimitrov istifa etti ve Bulgaristan hükümetsiz kaldı. Bu arada rastlantı sayılamayacak bir başka gelişme oldu: Bulgar generalleri, Yunanistan’a bir “dostluk ziyaretinde bulundular.
İç içe geçmiş pek çok çıkar ilişkisi ve çatışması, bölgenin büyük bir karmaşa içinde yuvarlanmaya devam etmesine yol açıyor. ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, kendi aralarında emperyalistler-arası çelişmelerin sergilendiği bir ilişki içinde Bosna olayına yaklaşırken, Türkiye gibi bağımlı ve güdümlü güçler, bir yandan kendi adlarına yürütmeye çalıştıkları planları ana emperyalist güçler dengesi içinde ve bu planlardan biriyle uyumlu olarak yürütmeye çalışırken, diğer yandan da kendi iç politikalarının gereği ve uzun vadeli hesapları çerçevesinde olayda rol almaya çalışıyorlar.
Bu olayda, Türkiye’nin, Bosna Hersek olayı karşısındaki tutumunu belirleyen başlıca iki etkenin kendisini açık biçimde gösterdiğini söyleyebiliriz: Birincisi, iç politik ve ekonomik ihtiyaçlar ve hedefler; ikincisi, emperyalistlerle olan bağlantıları. Başlıca emperyalist güçler, ABD ve Fransa, askeri çözümü sürekli erteleyen ve geri plana atan bir yol izlerken, Türkiye’nin şiddetli bir askeri müdahale kışkırtıcılığı yapmasının nedeni nedir? Hatta giderek kendi başına askeri müdahale imkânlarını araştırması ve bu yolda Bulgaristan ve Arnavutluk nezdinde girişimlerde bulunması nasıl açıklanabilir? Gerçekten eğer böyle bir imkân açık olsaydı ve Türkiye Bosna’ya askeri birlik gönderseydi, burada tutunmaya ve sorunun çözümü için kendi çıkarlarını eksen alan bir politikayı sonuna kadar sürdürmeye gücü yetecek miydi? Açıkçası, Balkanlara Türkiye’nin uluslararası emperyalist planlardan ve geniş bir uzlaşma çerçevesinden bağımsız olarak müdahale etmesi, Yunanistan’la olan sorunlarını keskin bir biçimde gündeme getirecek ve savaş, tüm yönleriyle bir Balkan-Dünya savaşı biçimi alabilecekti. Türkiye, Sofya ve Tiran’ın (Arnavutluk, Yunanistan’dan yılda 35 milyon dolarlık yandım alıyor. Türkiye ile Arnavutluk arasında 1991 yılında imzalanan askeri işbirliği anlaşması uyarınca, Arnavut askeri öğrenciler Kara Harp Okulunda eğitim görüyor) Atina’yı göz önünde tutan ret cevaplarından sonra, “tek başına” müdahale girişiminden vazgeçti. Gerekçe olarak, Dışişleri Bakanlığı, teknik olanaksızlıkları gösterdi. Gerçekte, Türkiye’nin tek başına müdahale girişimi” gibi gösterilerek aşırı derecede kışkırtılmış kamuoyu tepkisini yatıştırma girişiminin gerçekleşmemesi için, en önde siyasal nedenler rol oynuyordu: Hava hareketi, BM kararlarına uygun değildi, çelişiyordu. Denizden yapılacak bir girişim için NATO’nun onayı olması gerekiyordu, Kara harekâtı ise, ancak Bulgaristan ya da Yunanistan’ın onaylamasıyla gerçekleşebilirdi. Üstelik Genel Kurmay tarafından yapılan hesaplara göre, “insani yardım”ı güvenceye almak için 60 bin, Saraybosna hattını korumak için de 115 bin askere ihtiyaç vardı. Yani, Bulgaristan ve Arnavutluk Türkiye’nin önerisine evet deselerdi bile, Türkiye’nin bu işin gerisini getirebilmesi için fazla şansı yoktu. Buna rağmen Türkiye, Bulgaristan ve Arnavutluk’a bu önerileri götürmekle, en azından onlar üzerindeki etkisini ölçmüş, bir bakıma da arttırmış ve iç politikada oluşan tepki ve baskıları yumuşatmıştır. Balkanlar, bazen, gerçekten yapabileceklerini yapmaktan kaçınıp, sözde neler yapmayı tasarladığını açıklayarak üstünlük gösterisine girişmenin bile etkili olabildiği bir konjonktür sergiliyor.

NATO MU, BM Mİ?
Atlantik dünyasında, ABD’nin üstünlüğünü sağlayan ve bunun için gerekli silahlı etkinliği düzenleyen tek kuruluş NATO. Fakat SSCB’nin dağılmasından sonra, NATO, başta Avrupalı müttefikler olmak üzere, üyeler arasında ciddi tartışmaların konusu oldu. NATO’nun esas olarak SSCB önderliğindeki Varşova Paktı’nın varlığına bağlı olan gerekçeleri ve NATO’nun kendisini sürdürmesi için gerekli koşullar ortadan kalkmıştı. Bundan dolayı, NATO yerine, uluslararası anlaşmazlıkları çözmede, beş daimi üyenin ortak komutanlığı altında kurulacak bir silahlı müdahale birliği aracılığıyla, BM daha etkili bir konuma getirilmeliydi. Buna karşılık ABD, Amerika dışında görev yapacak bütün Amerikan birliklerinin yalnızca Amerikalı komutanlar tarafından yönetilmesi koşulunu ileri sürerek, BM bünyesinde bir “Acil Müdahale Birliği” kurulması önerisini reddetti. Aynı zamanda NATO içinde, Fransa ve Almanya’nın “Avrupa Savunması” kavramı ekseninde önerdikleri yeniden yapılanma yolu da İngiltere’nin desteği ile önlendi. ABD, NATO içindeki belirleyici rolünü korumaya devam etti. Fakat diğer yandan, NATO’nun “günün ihtiyaçlarına cevap verecek biçimde” örgütlenmesi için bir planı yürürlüğe sokarak, güçlerde önemli bir indirime ve birleşik komutanlığa bağlı çokuluslu birimlerin kuruluşuna yöneldi. Böylece, ABD’nin NATO içindeki gücü ve rolü, özellikle de komuta düzeyindeki belirleyiciliği değişmedi. Avrupa’nın (Fransa ve Almanya’nın) girişimleri de, bir başka alternatifle “NATO bölgesi dışındaki operasyonlar için bir Avrupa gücünün kurulması”nın kabul edilmesiyle önemli ölçüde pasifize edildi. Bu proje, diğer yandan AGİK ve “Kriz Önleme Merkezi’nin daha etkin biçimde örgütlenmesiyle desteklenecekti. AGİK, tüm Avrupa ülkeleriyle birlikte, Kanada ve ABD’yi de kapsayan 35 üye devletin oluşturduğu bir örgüt olarak, Orta Avrupa ve Balkanlardaki gerilimlerin, açık çatışmalara dönüşmesini engelleme amacıyla kurulmuş olarak gösteriliyordu ve burada da önde gelen güç, gene ABD’ydi. Böylece, ABD, Avrupa Topluluğuna üye ülkelerin bağımsız bir ortak “dış politika” gütmeleri için mümkün bütün yolları, bir de bu örgüt aracılığıyla tıkamış bulunuyor. Buna karşılık, gerek Avrupa, gerekse Avrupa dışındaki ülkelerin, dünya f5blitikası üzerinde söz sahibi olabilecekleri, hiç değilse görüşlerini dile getirebilecekleri ve kendi özel çıkarları için bir çıkış yolu araştırabilecekleri tek örgüt olarak BM kalıyordu. BM, esas itibariyle bir emperyalist örgütlenme olma niteliğine karşılık, geri ve yarı-sömürge ülkelerin ve büyük batılı emperyalistlerle ortak çıkarlara sahip olmayan, hatta ABD ve diğer batılı emperyalistlerle karşıt çıkarlara sahip bulunan devletlerin de üye olduğu bir örgüt olmanın özelliklerini taşımaya devam ediyordu. Bu durum, BM’nin işlevsizleştirilmesi ve başta ABD olmak üzere, başlıca emperyalistlerin başrol oynadığı uluslararası örgütlerin plan ve programlarına engel olmayacak bir konuma itilmesini gerekli kılıyordu. Şu anda Bosna-Hersek sorunu, bu işlevsizliğin ve uluslararası politikada kimin söz ve karar sahibi olduğunun görülmesi için iyi bir örnek oluşturuyor. Benzer durumlarda, herhangi bir ülke ya da bölgede, herhangi bir süper devletin politikaları, doğrudan doğruya o bölge ya da ülkenin kendisiyle ilgili görünse de, asıl amaç ve hedef, genel etkinlik ve hegemonya girişimlerini güçlendirecek kozlar elde etmektir. Almanya’nın durumuna bu açıdan bakılabilir. Balkanlar, Almanya’nın geleneksel diplomasisinde, daima özel bir yer tutmuştur. Gerek bölgenin Almanya’ya göre coğrafi konumu, gerekse, Avusturya, Macaristan gibi ülkelerdeki azınlık Alman grupların durumu, Almanya’nın Balkanlarda daima etkili bir pozisyon elde etmeye çalışması için gerekli zemini hazırlamıştır. Bu durum, 19. yüzyılın sonu ve bu yüzyılın başlarından bu yana fazlaca değişmemiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın nedeni olarak gösterile-gelen olay, Balkan ilişkilerinin Almanya bakımından ve genel olarak da, Avrupa için taşıdığı önemin uzak geçmişine dair bir örnek olarak hatırlanabilir. Günümüzde ise, Balkanlar, bölgesel-coğrafi “jeostratejik” özelliklerinden daha çok, emperyalistlerin her türden provokasyonuna ve hegemonya oyunlarına uygun bir zemin sunmasıyla öne çıkıyor. Almanya, gerek AT içindeki ilişkileri bakımından, gerekse ABD ile olan gerilimli ilişkileri açısından, yeryüzünün neresinde olursa olsun, kendi etkisini ve gücünü hissettirebileceği alanlara ihtiyaç duyuyor.

ALMANYA- SONDERWEG
“Sonderveg”, Alman dış politikasında “özel bir yol izleme” anlamına geliyor. AET girişimleri içinde, Almanya, Avrupa’nın diğer emperyalistlerine karşı, bir “sonderveg” izlemeyeceğine dair değişik biçimlerde ve zamanlarda güvence vermek zorunda kalmıştır. Bunun başlıca gerekçesi, Almanya’nın gerçekte her zaman kendine özgü ve kendi çıkarlarını göz önünde tutan bir yol izlemeye, kendi planlarını ve hesaplarını, ortaklarının çıkarlarından önde görmeye dayanan bir potansiyeli ifade ediyor olmasıdır. AETnin 1990 sonlarında gerçekleşen doruk toplantısında, Kohl, topluluk içinde zaman zaman temel politikalarda aykırı düştüğü Fransa Cumhurbaşkanına Avrupa Biri iği için birlikte davranma güvencesi vermesine karşın, başka alanlarda, örneğin hemen bu zirveyi izleyen günlerde gündeme gelen Körfez Krizi sırasında, ABD ve İngiltere’nin dışında, Fransa’nın tavrına da uygun düşmeyen bir “sonderweg”i kendisine uygun görmüştü.
Bu konuyla ilgili görünen son bir gelişme, ocak ayının son haftasına girerken gerçekleşti: Türkiye ve Yunanistan Genel Kurmay Başkanları arasında, uzun zamandır görülmeyen bir sıcak hava esti. Türk Genel Kurmay Başkanı, Yunan Genel Kurmay Başkanına, “NATO’nun Napoli’de bulunan Avrupa Güney Kuvvetleri Başkomutanı Amerikalı Jeremy Boorda aracılığıyla” bir dostluk mesajı gönderdi. Orgeneral
Güreş, konuya ilişkin açıklamasında, geçen kasım ayında Bulgar Genel Kurmay Başkanıyla imzalanan benzer anlaşmayı örnek göstererek, o zaman, ayrıca bir de “Balkan Genel Kurmay Başkanları Zirvesi” önermiş olduğunu hatırlattı. Bu gelişmeler, 1988 yılında o zamanın Başbakanı olan Özal ile Yunanistan Başbakanı Papandreu arasında imzalanan bildiriye bağlanıyor ve o zaman iki ülke arasında askeri konularda işbirliği yapılmasının öngörüldüğü hatırlatılıyor. Konunun aradan beş yıl geçtikten sonra ve bugünün koşullarında olağan sayılmayacak bir sıcaklıkla gündeme gelmesi ilginçtir. Günümüz koşulları açısından bakıldığında, bu gelişme, BM içinde NATO’nun güçlerini etkili bir biçimde devreye sokma girişimi olarak yorumlanabilir. Diğer yandan, Türkiye’nin Balkanlar’daki hesaplarının asgari düzeyde gerçekleşebilmesi için, Yunanistan’ın “özellikle Makedonya sorunu bakımından tatmin edici bir güvenceye kavuşturulması gerekiyor. Son gelişme, bu iki problemi birden çözmeye yönelik çabalarda önemli bir adım olarak -değerlendirilebilir. Bu aynı zamanda, “Bölgedeki savaşın Kosova ve Makedonya’ya sıçramasını önlemek” için kararlı olan ABD’nin taleplerine de uygundur. Ya da, bir başka açıdan, eğer savaşın gelişimi böyle bir denetim imkânını ortadan kaldırırsa, bunun başlıca sonuçlarından biri olacak olan Türk-Yunan çatışmasının, şimdiden önlenebilmesi için önlemler geliştiriliyor olabilir. Fakat burada Türkiye’nin hesaplarından daha önde gelen ABD’nin bölgedeki etkinliğine güçlü bir zemin hazırlama isteğidir. Yine bu gelişmeye bakarak, Avrupa ağırlıklı bir çözüm için BM örgütlerinin sağlayacağı kısmi avantajı, peşinen ortadan kaldırmak için, ABD’nin bölgedeki eski ve değişmez güçlerine dayanan bir girişimi organize etmeye başladığı kestirilebilir. Rusya Federasyonu’nun bugüne kadar uyuklayan güçlerini harekete geçirme hazırlığı içinde olduğunu gösteren işaretlerin yoğunlaştığı bir sırada, bu girişimin ABD bakımından anlamı ve önemi daha da artmaktadır.

Şubat 1993