Türkiye Cumhuriyeti’nin bütün sorunlarının, iç ve dış politikaya ilişkin her proje ve girişiminin ekseni, her ilişkisinin ve yöneliminin dönüp dolaşıp düğümlendiği başlıca nokta, Kürdistan’dır. Her şeyden önce, Hakkâri’nin, bir günlüğüne de olsa başkent konumuna sokulmuş olması, Türkiye Cumhuriyeti’nin “merkezi” probleminin devlet düzeyinde izdüşümüdür. Emperyalizme karşı zaferin belgesi olarak göklere çıkarılan
Lozan Antlaşmasının, bir emperyalist tekel şirketi tarafından finanse edilen törenlerle anılmasıyla, Hakkâri’nin kriz başkenti haline gelmesinin zamandaşlığı, asla rastlantı değildir.

“Topyekûn Saldırı” sloganı, geçen yılın son aylarında bizzat Genelkurmay Başkanı tarafından ortaya atılmış ve esas olarak Kürt ulusal kurtuluş mücadelesini bastırmaya yönelik planlar cümlesini ve buna ilişkin bir dizi uygulamayı ifade etmek üzere kullanılmıştı. Bu konuya ilişkin olarak dergimizin Kasım: 1992 tarihli 49. sayısında, başyazımızda, “Topyekûn Saldırı”nın, yalnızca Kürt halkını ve onun mücadelesini değil, aynı zamanda ve aynı şiddetle, Türk işçi ve emekçilerinin mücadelesini de hedef alacağını, işçi ve emekçi yığınlarına karşı, siyasi ve ekonomik bir dizi saldırıyla birlikte yürütüleceğine işaret etmiştik.
Genelkurmay başkanlığının, önce hükümete, sonra da basının sahip ve “üst düzey” yöneticilerine verdiği bir dizi “brifing”le bu saldırı için destek istemesi, yalnızca Kürt hareketine değil, aynı yaz mevsimine denk gelecek bir dizi sosyal ve siyasal olayın yaratacağı ortak etkiye karşı bir “birleşik cephelin kurulması için başlangıç işareti oldu. Nitekim şanssızlıkla, birleşik saldırının ilk hedefi durumuna düşen memurların, ekonomik bunalımın sırtlarına yüklenen kısmına yükselttikleri itiraz, “birleşik devlet cephesi” tarafından göğüstendi: Maaş artışını yeterli bulmayan memurlar, küçük direnişlerinin cevabını küçümsenerek, aşağılanarak ve sopalanarak oldukça ağır biçimde aldılar. Topyekûn savaşın ağırlık noktası olan Kürdistan’da operasyon hızlanarak ve şiddetlenerek sürerken, devlet kendi memurunun direnişine hoşgörü gösteremezdi: Bu, çalışan halkın diğer kesimlerine de ibret olacak biçimde ilan edildi.
Hükümet, yetkili ağızlardan “büyük çaplı, kapsamlı ve tarihsel önem taşıyan” diye tanımlanan bu operasyonun, içeriğini açıklığa kavuşturmak amacıyla, “yetmiş yıllık Cumhuriyetin tarihinde ilk defa” Hakkâri’de toplandı. “Cumhuriyet tarihinde ilk kez” olma özelliği, başbakanın ağzından defalarca vurgulandı. Basın ve hükümet çevreleri, bu uygulamayı, “yatırım projeleri”, “ana-bacı şefkati” vs. gibi sloganlarla süsleyerek reklâm etti.
Gerçekten, Bakanlar Kurulunun, bir günlüğüne ve tek bir toplantı için de olsa Hakkâri’ye taşınmış olmasının, Cumhuriyet tarihi bakımından inkâr edilemez bir önemi vardı: Pek çok burjuva yorumcu, şu anda yaşanan durumu, “TC tarihinin en büyük krizi” olarak tanımlıyor. Hakkâri, “en büyük kriz”in merkezini temsil ediyor. Bu özellik, kendisini çok anlamlı bir biçimde, Lozan Antlaşmasının 70. yıldönümü kutlamalarının sponsorluğunun Philip Morris şirketi tarafından üstlenildiği bir zamana denk düşerek vurguladı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin bütün sorunlarının, iç ve dış politikaya ilişkin her proje ve girişiminin ekseni, her ilişkisinin ve yöneliminin dönüp dolaşıp düğümlendiği başlıca nokta, Kürdistan’dır. Her şeyden önce, Hakkâri’nin, bir günlüğüne de olsa başkent konumuna sokulmuş olması, Türkiye Cumhuriyeti’nin “merkezi” probleminin devlet düzeyinde izdüşümüdür. Emperyalizme karşı zaferin belgesi olarak göklere çıkarılan Lozan Antlaşmasının, bir emperyalist tekel şirketi tarafından finanse edilen törenlerle anılmasıyla, Hakkâri’nin kriz başkenti haline gelmesinin zamandaşlığı, asla rastlantı değildir.
Lozan’la ilgili tüm kavramların bugünkü tartışılma zemini ve bizzat anlaşmayı bir emperyalist reklâm aracına dönüştüren ilişkiler, Hakkâri’nin, siyaset sahnesine “merkezi hükümet” dekoru yapılmasını gerekli kılan koşullardan oluşuyor.

Ağustos 1993

Adına kurulan Kültür ve Tanıtma Derneği, Kültür Bakanlığı’nın katkılarıyla Pir Sultan Şenliği düzenlemişti. İlk üçü Pir Sultan’ın doğduğu köy olan Banaz’da yapılan şenliklerin dördüncüsü, bu yıl Sivas’ta başlatılmaktaydı. Etkinlikler iki gün Sivas’ta sürecek sonra yine Banaz’a gidilecekti. Ne Banaz’a gidilebildi ne de Şenlik’in ikinci gün etkinlikleri tamamlanabildi.
İlk günkü açılış töreninde Pir Sultan Kültür ve Tanıtma Derneği Genel Başkanı Murtaza Kaya’nın Atatürkçülük ve laisizmi savunan söylevinden sonra, Sivas Valisi A. Karabilgin ve Aziz Nesin’in yaptıkları konuşmalarla başlayan “Pir Sultan Kültür Etkinlikleri”, tek başına sevgili Asım Bezirci’nin sosyalizme vurgu yaptığı geçmişten günümüze Pir Sultanları konu alan bir panelle devam etti; gece ise halk ozanlarının salonun tıka basa dolu olduğu konseri vardı.
Günler öncesinden hazırlandığına kuşku olmayan şeriatçı faşist saldırganlık, bu arada son eksikliklerini tamamlamaktaydı. Birkaç gündür gericilik kusan “Hakikat”,
“Anadolu”, “Bizim Sivas” gibi yerel gazetelerde saldırı günü olan Cuma nüshalarında yer alacak “kıyama çağrı” yazılan ve Aziz Nesin’in ilk gün konuşması ile “Şeytan Ayetleri” bağlantısı üzerine yazılar yazılıp diziliyor, yerel gazetelere emniyetin faksından geçilen aynı gün dağıtılacak bildiri baskıya veriliyor ve Milli Gençlik Vakfı’nın on dört yurdunda genç şeriatçı faşist militanlara bir gün sonra yapacaklarına ilişkin emirler veriliyordu.
Hazırlıklar bunlardan ibaret değildi. Birkaç gündür Sivas’a giriş-çıkış trafiği oldukça yoğunlaşmıştı. Etkinliklere katılacak ve izleyecek olanların dışında da gelenler vardı. Ezici çoğunluğu aydın olan şenlik katılımcıları yakılan Madımak Oteli’nin yanı sıra Öğretmenevi gibi başka yerlere de yerleştirildiler. Ankara’dan, Yozgat ve Kayseri gibi yerlerden gelen başka bir grup ise Vakıf yurtlarına ve evlere yerleştirildi. Şenliğe Sivas dışındaki faşistler de ilgi göstermişti. Bir de şehirden gidenler vardı. İldeki polis özel harekât timi ve Jandarma Komando Birliği “operasyon için” Divriği’ye gönderilmiş; şeriatçı faşist “operasyon” için uygun ortam hazırlanmıştı. Söylendiğine göre Tugay’da ise yalnızca “acemi” erler vardı.
Cuma namazında merkezdeki camilerde son işaret verildi. Buralardan boşalanlar önce Vilayet’e yöneldiler, SHP kontenjanından atanmış, Kemalist-laik çizgideki Valiyi sevmiyorlardı, “istifa” diye bağırdılar; ardından pek kimsenin kalmadığı Buruciye Medresesi’ne uğradılar, burada da etkinlikler yapılmıştı, boş olduğunu görünce ikinci günkü panelin yapılacağı, öncesinde de Arif Sağ konserinin olduğu Kültür Merkezi’ne yürüyüşe geçtiler. Az sayıdaki polisin gözetiminde giderek artan ve sayısı 150 kişiden 1000 kişiye kadar yükselen kalabalık tekbir sesleri arasında ilerledi. Kendilerinin yanı sıra yürüyen polislerle pek sıkı fıkıydılar, iyi anlaşıyorlardı; polis kadrosu eski MHP’lilerle doldurulmuştu. Kültür Merkezi’ne polislerle sohbet edilerek gelindi.
Kültür Merkezi’ne az bir mesafe kala, kalabalık 20-25 polisin oluşturduğu “barikat”ın önünde durdu. Sloganlar atılmaya devam edildi. Kalabalık bir kez daha Vilayet’in önüne götürülüp getirildi bu arada. Yeni katılımlara ihtiyaç duyuluyor, yürüyüşlerle katılanların tansiyonu yükseltilmeye çalışıyordu. Kalabalık, sayısı artarak ikinci kez Kültür Merkezi’nin önüne geldiğinde saldırıya geçti.
Ancak Kültür Merkezi’nde toplananlar da boş durmamış, tartışmalar arasında örgütlenmişlerdi. Tartışma, Tertip Komitesi’ni oluşturanlarla, saldırı karşısında hemen bir savunma komitesi kurarak direnişin örgütlenmesini savunan ve bunu uygulamaya koyan komünist ve devrimci demokratlar başta olmak üzere direnme yanlıları arasında baş gösterdi. Tertip Komitesi’nden kişiler böyle bir örgütlenmeye gerek olmadığını, savunma durumu alma, barikatlar kurma ve merkezin önünde saldırıyı caydırmak ve püskürtmek üzere taşlar, sopa ve demir çubuklarla silahlanmanın da gereksiz olduğunu, saldırganları tahrik anlamına geleceğini ileri sürüp Kültür Merkezi içine girip bekleme düşüncesini savunuyordu. Onlara göre “güvenlik güçleri gereken önlemleri almıştı” ve takviye alıp Kültür Merkezi’nin sağ salim boşaltılmasını sağlayacaktı. “Güvenlik kuvvetlerinin koruyuculuğu”na ilişkin yayılmaya çalışılan beklenti, saldırganlık kaynağının nerede olduğunun kavranamamasından kaynaklanıyordu, devletin “tarafsız” görülüp yardımcı olacağı umudu üzerine kuruluydu. Bu beklentinin boşluğu ve hayalciliği kısa sürede açığa çıktı. Saldırgan güruh önce taşlarla sonra ucu çivi ve jiletli sopalarla Kültür Merkezi üzerine yürüdüğünde ortalıkta tek bir “güvenlik görevlisi” kalmayınca, iş savunma ve direnme yanlılarına düştü. Taşlı-sopalı çatışma sonucunda direnişçiler önceden kurdukları barikatların arkasına çekildiler. Bir süre dışarıdan Merkezi taşlayan şeriatçı faşist güruh yapacak pek bir şeyi olmayınca, yakındaki cami önünde Belediye Başkanı Karamolla’nın sözde yatıştırıcı, yönlendirici konuşmasıyla yeniden Vilayet ve bu kez esas hedef edineceği Madımak Oteli’ne doğru yola çıktı.
Direnme yanlılarıyla devletten yardım beklentisi içinde olan yatıştırıcılar arasındaki ikinci tartışma Kültür Merkezi’nin boşaltılmasına ilişkin olarak çıktı. Saldırı sırasında kayıplara karışan “güvenlik kuvvetleri” yeniden “görev başına” dönmüştü ve Tertip Komitesi’nden kişiler onlarla konuşarak Merkez’in “güvenlik güçleri” gözetiminde boşaltılmasını ve barikatların hemen kaldırılması gerektiğini savunmaya başladılar. Oysa henüz faşist saldırganların nerede oldukları ne yaptıkları bile bilinmiyordu. Panik içinde bir an önce “selamete” çıkma kaygısı, yine polise duyulan güvenle ona sığınma ve onun yardımıyla Merkez’in boşaltılması düşüncesine yol açıyordu. Kuşkusuz bu yapılmadı. Direnişçiler, organize bir şekilde Kültür Merkezi’nin etrafını kontrol ettikten ve saldırgan grubun yeniden Çarşı’ya doğru uzaklaştığını öğrendikten sonra, Merkez’in önünde bekleyen, Şenlik’e Ankara’dan katılanları getirmiş iki otobüse kadın, çocuk ve yaşlıları bindirip geri kalanların ise üçlü-beşli gruplar halinde olabildiğince güvenlik içinde Kültür Merkezi’ni terk etmelerini sağladılar.
Devletten beklentici, benzer bir yaklaşım Otel’de de yaşandı. Otel’e sığınan görece az sayıdaki kişi, son ana, otel yakılınca-ya kadar devletten beklenti içinde “güvenlik güçleri”nin kendilerini saldırganların elinden kurtarmasını bekledi. Şeriatçı-faşist güruh örneğin Kültür Merkezi’ne saldırıya geçip otel önünden ayrıldığında Otel’de kalanlar bulundukları yerden ayrılmadılar. Hatta bu arada otele yeni sığınanlar oldu. Önünde az sayıda “güvenlik kuvveti” bekleyen otel en “korunaklı yer” görünüyordu! Kuşkusuz otelde mahsur kalan ve otuz yedisi yanarak ve dumandan zehirlenerek öldürülen, çoğu gencecik insana haksızlık etmemek gerekiyor. Durumu ve ne yapılması gerektiğini tam kavrayamıyorlardı, tümü böyle bir durumla ilk kez karşılaşmıştı, tecrübesizdiler, hemen hiçbiri Sivas’ı bilmiyordu ve hiçbir önlem alınmadan, kendini savunmak için hiçbir örgütlenmeye gerek duyulmadan getirilip Sivas’ın ortasına bırakılmışlardı. Öldürülenler başta olmak üzere son ana kadar oteldeki herkes “güvenlik güçleri”nden kendilerini kurtarmasını bekledi. “Yardım” hiç gelmedi.
“Tezgâh” ya da senaryo yücelerden kurulmuştu. Otel’den SHP genel merkezi aranıp yardım istendi. Orası da yardım istenecek yer değildi. İnönü, Belediye Başkanı’ndan bilgilenen içişleri Bakanı Gazioğlu’nun “olaylar kontrolümüz altında” şeklindeki sözlerine “inandı.” Oteldekilerin başta SHP genel merkezine ulaşan acil yardım feryatlarına kulak asan olmadı. Devlet, yardım beklenecek merci değildi. Cumhurbaşkanı Valiye, “halkla güvenlik güçlerim karşı karşıya getirmeyin” talimatını vermişti. Başbakan ve içişleri Bakanı’nın tutumu farklı değildi. Başbakan Yardımcısı’nın da Tugay’dan saldırganlara müdahale edilmesi de engellendi. Sivas Valisi Karabilgin Milliyet gazetesinde (18 Temmuz) çıkan “sohbet”inde şunları söylüyor:
“13.45’de tugay komutanını telefonla arayarak askeri destek ihtiyacımızı bildirdim. Tugay Komutanı Tuğgeneral Ahmet Yücetürk elindeki kuvvetleri gönderebileceğini söyledi. Saat 14.30’da İçişleri Bakanı ve Müsteşarını arayarak olayların büyüyebileceğini, Tokat ve Kayseri’den yardımcı kuvvet göndermelerini istedim. (…) Saat 19.50, Emniyet Müdürü Otel önünden bana adeta yalvarıyor. Yardımcı kuvvet istiyor. Aynı dakikada benim yanıtım: ‘Dayan Müdür bey, dayan! Tugaydan destek kuvvet geliyor.’ Asker geldi, ama ne yapacağını bilmiyor. Saldırgan grubun gerisinde kaldı. Otelin önüne intikal edemedi.”
Tugay’dan “yardım” yaklaşık altı saat sonra gelebiliyor; ama o da işe yaramıyor, gelen askeri birlik otelin korunmasına girişmiyor, saldırganlarla otel arasına girip mevzilenmiyor. Yarım saat içinde, örneğin PKK’ye karşı binlerce kişi nakledebilen ordu, Sivas’ta kuşatılıp yakılmaya uğraşılan aydınların “yardımına” altı saatte “gidemiyor!” Havaya olsun birkaç el ateş edilse dağılacak olan şeriatçı faşist militanların otuz yedi kişiyi yakarak öldürmesine yalnızca alkış tutuluyor. Hele başlangıçta birkaç yüz kişiyken en küçük bir müdahaleyle dağıtılabilecek kalabalığın büyümesi ve “dinsizlere bir ders vermesi” için müdahale bir yana sadece eller ovuşturuluyor. Valiye, emniyetten dağıtma yerine toplu halde tutma yönünde akıl veriliyor: “Emniyetteki arkadaşlarımız grubu dağıtmamamızı, toplu halde tutulurlarsa kentin içine yaylamayacaklarını söylediler. Bu öneri bana da olumlu geldi.(…) Grubu kontrolümüz altında tutmayı uygun bulduk” diyor Vali ve ekliyor:
“Saat 18.00’de istediğim destek hiçbir yerden gelmedi. Tek destek, Genelkurmay Başkanı’nın beni telefonla aramasıydı.” Büyük “destek” sağlıyor Başkan telefon ederek! Ne diyor? Vali: “Sayın Doğan Güreş aradı. ‘Aman Vali Bey, mollalara gösteri için izin vermeyin. Bunların önüne geçmek için ne destek istiyorsanız sonuna kadar arkanızdayız’ dedi.”
Vali’nin “arkasında” olduğunu söyleyen Genelkurmay başkanı saatlerce ne tugaydan ne de başka bir yerden “destek” göndermeyi başaramıyor! Sonunda otuz yedi aydının göz göre göre yakılmasına olanak sağlanıyor.
Olaydan sonra Cumhuriyet gazetesi manşetler atıyor: “Devlet seyirci kaldı”, “Devlet şeriata teslim oldu.” Bu başlıkları Aziz Nesin’in basın toplantısında söylediklerinden çıkarılıyor. O da son ana kadar “devletin müdahale edeceğini sandığını” “güvenlik güçleri”nin gelip kendilerini kurtaracağını düşündüğünü söylüyor açıklamalarında ve ekliyor: “Devlet uyuyor. Devletin uyuduğunu aylardan, yıllardan beri söylüyorum.” Hikmet Çetinkaya köşesinde yazıyor: “… Olayın laik Türkiye Cumhuriyeti’ne yönelik olduğunu nedense görmezlikten geliyorlar.” İstanbul Barosu Başkanlığı ilan ediyor: “… Devlet inanılmaz biçimde çürüyor, çürütülüyor. Hukuk ölüyor, öldürülüyor. Biz, hükümeti ve siyasal partileri göreve çağırıyoruz. Laik cumhuriyet ve hukuk devleti ciddi bir tehditle karşı karşıyadır.” Bir dizi aydın, odalar, çoğu alevi kökenli il ve ilçe dernekleri ve bazı SHP’liler birlikte ilan veriyorlar: “Türkiye ülkesiyle, yurttaşlarıyla, demokrasisiyle tehlikededir. Sivas’taki irtica ve katliam, halkımızın tümüne ve demokrasiye karşıdır.”
Açıklanan tutumlarda genel olan aymazlıkla devleti yanlış bir yere oturtma, bir yaklaşım bozukluğu oluşturmakta; “yobazlığa” ve “şeriat isteyenlere karşı” devletten bir beklenti içinde olma ve hatta “yobazlığı” “demokrasimizi” ve devleti hedef alan bir tehdit sayma, devleti bu “tehdit” karşısında yeterli tedbir almamakla eleştirme, tehdidin asıl kaynağı ve hedefini kavramama, şeriatçı faşist saldırganlık karşısında tedbirsizliğe ve ondan korunmanın olanaksızlaşmasına götürmektedir, götürmüştür.
Daha başlangıçta, Sivas’ın gerici faşist saldırganlığın eyleme dökülmesi yönünden elverişli koşullara sahip olduğu tahmin edilmesine hatta bilinmesine karşın hiçbir öz savunma önlemine ihtiyaç duyulmadan yalnızca “devletin koruyuculuğu”na sığınılarak şenliğin Sivas’ta tedbirsizce düzenlenmesine girişilmesinin ardında bu yaklaşım bozukluğu vardır. Şenlik bu yıl Banaz’dan Sivas’a alınırken yalnızca “taş gibi Vali”ye ve kuşkusuz onun temsil ettiği devlete güvenilmiştir. Ve devletin tüm açıklığıyla olay sırasında kendisini ortaya koymasına rağmen bilinç ve yaklaşım bozukluğu sürdürülmüştür.
Hükümetin göreve çağrılmasına hiç gerek yoktur, çünkü işinin başında olmuştur. “Hukuk devleti” ya da hukuk’u katletmekte olan devlet şeriatçılardan, faşistlerden değil, Kürtlerden ve işçi ve emekçilerden gelen tehditle karşı karşıyadır ve bu tehdide karşı tüm ideolojik akım ve gerici örgütlenmeleri harekete geçirip koordine ederek saldırı halindedir. Devlet uyumamaktadır; tersine uyanıktır, ne yapması gerektiğini iyi bilmekte ve yapmaktadır. “Seyirci” kaldığı ya da “teslim” olduğu yoktur; saldırgan örgütlenmenin ta kendisidir ve şurada burada çeşitli biçimlere bürünen faşist saldırganlığın yalnızca destekçisi değil, yönlendiricisi ve örgütçüsüdür.
Kemalist laisizmin etkisi altında çatışmanın ve çeşitli güç ve eylemlerin amaç ve hedefleriyle yanlış kavranışı yaklaşım bozukluğunun temel bir nedenidir. Düzen karşıtlığı yerine ona entegre oluş, bozukluğun çıkış noktası olmaktadır. Düzen içinden bakıldığında devlet de demokrasi de “bizim” görünmekte ve devletin dinle ilişkisi anlaşılamamakta dinci siyaset ya da siyasallaştırılmış dinin saldırganlığı karşısında, bu saldırganlığın devleti hedeflediği zehabına kapılınarak, devletin saldırganlığa karşı çıkması ve koruyuculuğu öngörülmektedir. Dini siyasallaştırıp kendi amaçları doğrultusunda kullanmaya yönelen asıl gücün siyasal örgütlenmesi -devleti- ile sermaye olduğu, sermayenin diğer gerici akım ve kurumlar gibi dini de yalnız bir ideolojik biçim değil bir siyaset ve örgüt olarak da kullandığını anlama yeteneksizliği sermaye ve düzen karşıtı olmaktan ya da onlar tarafından emilmekten gelen sistem içi “yobazlık” ya da din karşıtlığı, kuşkusuz yobazlıkla nasıl mücadele edileceğini ve din karşısında nasıl bir tutum almak gerektiğini de anlamada zaaflılık olarak belirmekte ve bu, düzen içine sürüklenmiş “sol” aydınların belli başlı zaafları arasında bulunmaktadır.
Sermaye ve burjuva devletten, düzenden soyutlanmış bir din ve sınıf mücadelesine, işçi sınıfı ve emekçilerin sermaye ve devletine karşı mücadelesine bağlanmayan bir dine karşı savaş ve çatışmanın şeriatçı-laik çatışması olarak anlaşılması, doğal olarak düzen içi konumlara denk düşmekte ve Kemal’den bu yana laik olduğu var sayılan devletten “yardım” ummaya götürmektedir.
Son aylarda, özellikle şiddetlendiği dönemlerde sınıf mücadelesini saptırmaya girişmesi ve gerici konumlarda yer tutmaya yönelmesiyle ünlü Aydınlık grubu tarafından tiraj kaygısının da ötesinde bilinçlice gündeme getirilen ve Cumhuriyet gazetesi tarafından da desteklenen Kemalist radikal dinle savaş politikası laik aydınların zaaflı kavrayışlarını besleyip geliştirdiği gibi, sınıf mücadelesinin gündemini değiştirmede sermayeye değerli hizmetler sunmakta ve faşizmin eline saldırganlığını bileyecek bahaneler vermektedir. Atatürk’ün el yazısıyla hazırladığı tarih kitabını “Allah ve Peygamber” sporuyla yeniden yayımlayarak yetersiz olduğu kadar, sermayenin dünyevi egemenliğinin gizleyicisi Kemalist laisizmin yolundan yürüyen Aydınlıkçılar bugün din ve ona karşı mücadelede, şeriatçı faşist saldırganlık karşısındaki tutumda görülen bilinç bozukluğunun başlıca temsilcisi durumundadır. Şeriatçı faşist saldırganlığa karşı mücadeleyi sermaye ve burjuva devlete karşı mücadelenin bir parçası olarak kavramak yerine “yobazlığa karşı mücadele”de devletten yardım beklentisi içine girme, Aydınlık’ın da izini sürdüğü Kemalist laisizmin etkisi altında oluşun bir ürünü ve sonucu olmaktadır.
Üstelik bir başka olumsuz sonuç daha ortaya çıkmakta; hemen tüm kademeleriyle devlet ve şeriatçı faşistler, Kemalist laisizmi, örneğin Aziz Nesin’in din üzerine söylediklerini “Sivas halkını tahrik eden” temel etken olarak göstermekte, ezici çoğunlukla “dini bütün” emekçilerin kafasını bulandırma şansını yakalayarak önemli bir kesimi saldırganlıklarının “haklılığı”na “ikna” etmeyi becerebilmektedirler. Bilinç kayması ve sınıf mücadelesinde sapma ve şeriatçı faşist saldırganlığın tırmandırılmasına karşın meşru gösterilerek gizlenebilmesi, tümü sermayenin kazanç hanesine yazılmakta, buna rağmen ahmak Kemalist laikler, Aydınlık böbürlenmesini sürdürmektedir.
Sivas olaylarının Aziz Nesin’in tahrikleriyle patlak vermediği kuşkusuzdur; sermayenin çeşitli temsilcileri ve şeriatçı faşistlerin bu yöndeki iddialarına kargalar bile güler. Ancak bu ne Aydınlık’ın ne de Aziz Nesin’in laik çizgisini ve gericiliğin eline bahane sunuşlarını haklı çıkarır. Doğrudur. İsteyen dinsizliğini açıklayabilir ve din karşıtı propaganda yapabilir. Kimse nasıl inandığı için kınanamazsa inanmadığı için de kınanamaz inanç ve düşünce özgürlüğü saygı değerdir. Ancak bilinmelidir ki, demokratik bir ülkede, burjuva normlarıyla bir “hukuk devleti”nde yaşamıyoruz ve örneğin düşünce özgürlüğü hâlâ elde edilmesi zorunlu bir talep durumundadır. Ve bu talebin gerçekleşmesi devletin yardımıyla değil, ona karşı mücadele sonucu olacaktır. Düşünce ve inanç özgürlüğünü kuşkusuz savunacağız ve ama bu özgürlüklerin elde edilmesi ve kullanılmasının bir güç ilişkisi olduğunu bileceğiz. Burjuva “özgürlük” ve devlete uyanma çağrısı türünden masalların ötesinde, din ve din siyaseti söz konusu olduğunda ona karşı mücadelenin soyut bir yobazlık-laiklik ya da şeriatçı-laik güçler karşılığı temelinde değil, sermayeye karşı yürütülen sınıf mücadelesine ve onun ihtiyaçlarına bağlanarak yürütülmesi zorunluluğuna uygun davranmaktan başka her şey hem sınıf mücadelesine hem de din siyasetinin etkisizleştirilmesi mücadelesine zarar verecektir. “Ortaçağ karanlığına karşı ve aydınlanma mücadelesi” adına, sınıf mücadeleleri ve ihtiyaçlarından kopuk, burjuva laisizmini temel edinen ve onu yeterli gören din karşıtlığı ve dine karşı savaş yaklaşımı devletten beklentilerin nedeni olmasının yanında, sonuç olması olanaksız bir “savaşçılık”tır. Düzen içi kulvarlarda kolaycılık ve onun ötesinde sınıf mücadelesini saptırmak anlamındadır. İşçi sınıfı ve emekçilerin dinin saçmalıkları kadar Salman Rüşdi’nin saçmalıklarına da, her ikisi tarafından ilgisinin dağıtılmasına da ihtiyaç yok. Dinci idealizm karşısında materyalizmin savunulmasına evet, ama din siyaseti karşısında günlük politika olan dine karşı savaş açılmasına, laiklik adına din karşıtlığı siyaseti yapılmasına hayır. Bundan sınıfın kazanacağı bir şey yoktur. Dini ve Allah fikrini korku ve insanın acizliği yarattı. Gereksizleşmesi, insanın acizliğinden kurtulma yoluna girmesiyle, sermaye egemenliğinin bir alınyazısı olmadığını mücadelesi içinde deneyleriyle öğrenmek kendi gücünün bilincine varmasıyla olacaktır. İnançlarla sınırlı sahte bir laiklik çatışmasına, inançlar konusunda bağırıp çağıran yayınlar yapmaya bir Marksist ihtiyaç duymaz. Ortaçağın karanlığı da dine karşı savaşla değil, toprak ve özgürlük mücadelesiyle yıkılacaktır. Geliştirilmesi gereken sahte ve saptırıcı yobaz-laik mücadelesi değil, sınıfın eylemidir. Sınıf mücadelesidir. Dinle ancak sınıf mücadelesine ve gelişmesine bağlı olarak hesaplaşılabilir. Böyle olacaktır da.

Ağustos 1993

Sivas olaylarından sonra, İslamiyetçin birçok özelliği yeniden konuşulmaya başlandı. Tartışmaların büyük bir bölümü, “din ve hoşgörü”, “laiklik ve düşünce özgürlüğü” gibi, bir bütün olarak bugünkü İslami hareketin temel yönelimlerini ve içeriğini açıklamaktan uzak kavramlar etrafında döndü.
Tartışmanın ekseninin bu biçimde seçilmesi, İslami hareketin bugünkü karakterinin tümüyle siyasi olduğunun görülmemesinin ya da bunun özellikle gizlenmek istenmesinin sonucuydu. Böylece, yakılan otuz yedi insanın, bilinçsiz kitlelerin inanç uyuşmazlığının, ya da inançlarına saldırılmış insanların tepkisinin kurbanı olduğu görüntüsü hâkim hale geldi.
Diğer yandan, mevcutlarıyla baş edemezken, yeni çatışma odaklarının ortaya çıkacağı korkusuyla paniğe kapılan devlet ve basın, olayların “Alevi- Sünni çatışması” olmadığının propagandasına özel bir önem verdi. Ama bunun karşısına, olayların nedeni olarak, “Aziz Nesin tahrikçiliği” öne çıkarıldı. Halka “tahriklere kapılmamaları” için art arda yapılan çağrılar, “suçluların yalnızca devlet tarafından cezalandırabileceği” biçiminde yapılan ve bugün hâlâ Başbakanın konuşmalarında ağırlıklı bir yer tutan sözler, tahrikçi durumunda bulunan ve eğer cezalandırılacaksa devlet tarafından cezalandırılacak olan tarafın Aziz Nesin ve yakılan insanlar olduğu fikrini yerleştirmeye yönelikti. Gerek genç ihtiyar otuz yedi savunmasız insanı vahşice katleden ideolojik ve siyasi yapıyı yakından tanıyabilmek için, gerekse, ikiyüzlüce, hem halka ve ilerici, devrimci-demokrat harekete yönelmiş her türden katliamcılığı uygulayıp destekleyen ve yedekte tutan, hem de sözde suçlu avına çıkan devlet politikasının deşifre edilebilmesi için, olayın üzerinde yükseldiği tümüyle siyasi zeminin yakından görülmesi gerekiyor.

İSLAMİYETİN KAYNAĞINDA SİYASET
Genel olarak bütün dinler, bir yandan maddi dünyanın bütün gerçek ilişkilerini tersine çevirerek yansıtırlarken, kendi varoluşlarına ilişkin gerçekleri de, aynı şekilde tersine çevrilmiş bir biçimde tarih haline getirirler. Hayatın kaynağını, evrenin ve dünyanın varoluşunu maddenin dışında bir güce bağlayan sistemli dinsel ideoloji, iktidarın ve toplumsal ilişkilerin varlık sebebini ve amacını da bu dünyanın ilişkilerinin dışında, insanın kendi amaçlarının ötesinde bir yere ait gösterir. Devlet gücü ve siyasi iktidarın Allah’a ait olduğunu, yöneten ve yönetilen ayrışmasının da tanrısal düzenin bir gereği olduğunu söyleyerek, yönetenlerle yönetilenlerin toplumsal yerinin değiştirilemeyeceğinin ileri sürülmesi, bütün gerçek ilişkilerin tepetaklak edilmesinin en tipik ve pratik bakımdan da en önemli örneklerindendir. Egemen sınıf elinde bu hali alan dinsel dogmalar, henüz bir muhalefet içeriği taşıdığı zamanlarda da, iktidarın kaynağını ve amacını, gökyüzüne bağlamaktan geri durmamıştır. Halk muhalefetinin bayrağı olduğu dönemlerde bile din, egemen sınıflara karşı, halkın elindeki kılıcın Allah’ın kılıcı olduğu tehdidini savurmuştur.
Hıristiyanlık, yerleşik Yahudi ruhban sınıfı ile Romalı sömürgecilerin iktidarına karşı, Filistinli halk sınıflarının siyasi partisi olarak ortaya çıkmıştı. Ne var ki, halkın büyük bir bölümünü din aracılığıyla kontrol altında tutan Yahudi din sınıfına karşı, Yahya, İsa ve arkadaşlarının da bu dini (Yahudiliği) kendi sınıfsal çıkarlarına göre yorumlayıp onun ekseninde örgütlenmekten başka bir yollan yoktu. Roma sömürge yönetiminin egemen olduğu bütün Ortadoğu dünyasında, muhalefetin ve direnişin başlıca örgütleyicisi ve seferber edici kuru mu olarak, Hıristiyanlık, İsa’nın öldürülmesinden sonra da değişen dönemlerde> değişik siyasetlerin temeli ya da uygulama aracı olarak doğrudan doğruya bu dünyanın ilişkilerinin bir düzenleyicisi olmaya devam etti. Kaynağında olduğu gibi, gelişmesinde de, “öteki dünyanın işleri”, Hıristiyanlığın sadece görünüşü olarak kalmıştır. Bütün Hıristiyanlık kurumlarının esas ilgi alanı, bu dünyanın işleri olmuştur, bugün de öyledir.
İslamiyet de, siyasi ihtiyaçların ve hedeflerin bir ürünü olarak ortaya çıktı.
Muhammed’in temsil ettiği toplumsal güçlerin gerçekleştirdiği sosyal ve siyasal değişikliklerin başlıcaları, kabile bağlarının parçalanması ve özel mülkiyete dayanan bir devlet yönetiminin gerçekleştirilmesi olarak başlıca ana başlık altında toplanabilir. (Bkz. Faik Bulut, “Allah Devletinde Demokrasi”, sf. 17)
Bu başlangıç noktasında çok net olarak tespit edilebilecek özellik, İslamiyet’in bir “devlet düzeni” yaratmak üzere formüle edilmiş olduğudur. “Devlet düzeni” doğrultusundaki gelişmeler, Arap yarımadasında,
kabileler arasında bir federasyonun oluşması ve süreç içinde de, federasyona mensup kabileler arasında bir hiyerarşinin doğmasıyla netleşmiş, hiyerarşi çatışmalarının doğurduğu genel toplumsal sorunların zorunlulukla merkezi bir örgütlenme gereğini ortaya çıkarmasıyla da, bu düzenin siyasi ve iktisadi kurallarının formüle edilmesi gereğinden kaynaklanmıştır. Böylece İslamiyet, yeni siyasi düzenin kuralları biçiminde gelişmiştir. (Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz: Maxim Rodinson, “Muhammed’in İzinde, İslam Külliyeti Yayınları, 1973- Aktaran, Faik Bulut, age. s.27-32.)
Bu siyasi faaliyet içinde de, Muhammed, geniş halk yığınlarının gücünü kendi etrafına toparlayabilmek için, onların bozulan sınıfsal dengeler karşısındaki durumunu değerlendirmiş, açık ve kaba sömürüye karşı cephe almış, köleciliği meşru görmesine rağmen, kölelere uygulanan zulmü kınamıştır. Gene, yağmacılıktan, çapulculuktan ve kaba sömürüden şikayetçi olan küçük tüccar zümrelerini, düzenli ve hukuka dayanan bir sömürü sistemi içinde güvenle ticaret yapabilecekleri bir ortam vaat ederek yanına çekmiştir. Bütün bunlar, aynı zamanda, daha geri bir toplumsal sistemi temsil eden sınıfların kültür ve ideolojilerine, hukuk sistemlerine karşı mücadeleyi de gerektiriyordu. Bütün bunların toplamı, İslamiyet’e ilk çıkış ve yerleşme dönemlerinde, tarihsel bir ilericilik ve yenilenme misyonu kazandırmıştır. Kuşkusuz, bu İslamiyet’in özünden gelen bir şey olarak tanımlanamaz. Çünkü bu ifade biçimi, onu, toplumsal ve tarihsel ilişkilerin dışında, “gökten gelen bir şey” olarak kabul etmeye benzer. Eğer onun kaynağını, gerçek toplumsal ilişkiler, insanlar ve sınıflar arasındaki ilişkiler olarak kabul ediyorsak; özünü de, bu ilişkilerde aramak ve bunun dinin değil, sınıflar arasındaki ilişkinin özü olduğunu ifade etmek durumundayız. Dolayısıyla, örneğin Cahiliyye’nin karanlığına karşı “İslamiyet’in aydınlığı” denilen şeyin, kabile egemenlerine karşı o dönemdeki halk sınıflarının tutumu olduğunu belirtmeliyiz.
Muhammed ve dört halife dönemini, “Asr-ı Saadet” (Mutluluk çağı) kavramıyla tanımlayan İslami çevrelerin ve onların dümen suyunda giden bazı “solcu” aydınların iddiasına göre, dönemin siyasi ilişkileri, “doğrudan demokrasi ve sivil toplum” ilişkilerine denk düşmekteydi.
Ancak, tarihsel gerçekler, bu “demokrasinin” nasıl bir demokrasi olduğunu açıkça göstermektedir. Muhammed’in rejimi, gerçekte, baskıya ve kaba güç kullanımına dayanıyordu. Muhammed’in, kendisini eleştiren Yahudi bir şairi öldürtmesi; Hz. Ömer’in, bir mecliste gene Muhammed’i eleştiren bir Müslüman’ı yumruklayarak kovalaması, Hz. Osman’la Ömer arasındaki anlaşmazlığın, Osman’ın Habeşistan’a göçmesine yol açması, Osman zamanında da Ali taraftarlarının baskıya ve saldırıya konu olmaları, “Asr-ı Saadet”in “demokratik” nitelikleri hakkında fikir veren örneklerdir.
İslamiyet’in gerek yönetenlerin kendi aralarındaki ilişkileri, gerekse yönetilenlerle yönetenler arasındaki ilişkileri düzenleyen bir “şeriat” olarak tarihsel bir işlev taşıması, onun bir inanç, bir din olarak değil, bir siyasal sistem, bir toplumsal düzenleyici olarak tartışılmasını öne çıkarır. Bu da, İslamiyet’i saf bir inanç, yalnızca kişiye özgü, vicdani bir durum olarak anlamaya ve göstermeye çalışan iddiaların içi boşluğunu göstermeye yetmektedir.

OSMANLI’DA VE GÜNÜMÜZDE İSLAMİYET VE SİYASET
Kuruluşundan günümüze kadar İslamiyet, her dönemde, siyasi iktidar kavgasının bir aracı, siyasi örgütlenmenin bir biçimi olagelmiştir. Türkiye ile sınırlayarak söyleyecek olursak, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı karşısında gerileyişinin ve sömürge alanlarını git gide emperyalistleşmeye başlamış olan Batılı devletlere kaptırması karşısında, İslamiyet’i bir dünya politikasının aracı olarak kullanmanın ilk biçimi “Pan-İslamizm” olmuştur. “Panislamizm” (ittihadı İslam, İslam birliği) fikrinin bilinçli bir devlet politikası haline gelmesi, II. Abdülhamit çağına rastlar. Abdülhamit’in, bir padişah olarak değil, bir halife olarak misyon yüklendiğini ilan ederek yürüttüğü politikanın başlıca hedefini, Ortadoğu ve Afrika’daki sömürgelerin elde tutulması oluşturuyordu. Dönemin modern bir emperyalizme doğru yükselen sömürgeci gücü durumunda olan İngiltere ve özellikle de Fransa’ya karşı Alman yardımıyla tutunmaya çalışan Abdülhamit, söz konusu coğrafya üzerinde, İslamiyet’in de güçlü bir araç olarak kullanılması için elverişli ortam bulunduğunu düşünüyordu. Hicaz Demiryolu projesi, Arap vilayetlerinin birinci sınıf vilayet haline getirilmesi, içeride din eğitimine ağırlık verilmesi de bu genel siyasetin bir parçasıydı. Ne var ki, Osmanlı İmparatorluğu’nu hilafet unsurunu öne çıkararak ve Müslüman unsurlara dayanarak ayakta tutma siyaseti, gelişen ve tekelci aşamasına gelmiş kapitalist sömürgeciliğin teknik ve ideolojik gücü, politik ve Osmanlı imparatorluğu’nun işletme yeteneğinden uzak bir biçimde elinde tuttuğu sömürgeleri paylaşmak üzere başlıca emperyalistler arasında gelişen diplomatik ittifakları karşısında tutunamadı. Osmanlı, Afrika ve Ortadoğu’daki (Mısır ve Suriye) sömürgelerini İngilizlere ve Fransızlara kaptırdı. Bu hem Abdülhamit’in, hem de “Panislamizm” siyasetinin de sonu oldu. Abdülhamit’i deviren İttihat ve Terakki Fırkası, daha sonra Kemalizm biçiminde ortaya çıkacak olan ideolojinin temellerini, Abdülhamit politikalarına karşı mücadele içinde geliştirdiler. Bu örnek de gösteriyor ki, dinsel temaların politika aracı olarak kullanılmasında olduğu gibi, buna karşı mücadele de, tamamen siyasi içeriklidir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında, Osmanlı monarşisinin kalıntılarına karşı sürdürülen siyasi mücadele, dinsel örgütlenme ve din eksenli politikalara karşı mücadeleyi de öne çıkarmıştır. Şeyhülislamlık ve Hilafet makamlarının ilga edilmesi, Cumhuriyete karşı mücadele eden ve Osmanlı imparatorluğu’nun yeniden ihyası politikasını güden güçlerin esas olarak dinsel eksenli örgütlerde toplanmalarına yol açtı. Kemalist diktatörlük, bu örgütlenmeleri idam cezalarıyla ve şiddetle bastırdı.
Genel olarak emperyalist sömürgeciliğin, özel olarak da Türkiye Cumhuriyeti’nin konjonktürel çıkarları, Birinci Dünya savaşı sonrası dönemde, İslami harekete karşı şiddeti ve dışlamayı gerektiriyordu. Özellikle Kemalist Türkiye Cumhuriyeti ile sıkı ilişkiler içinde olan Büyük Britanya imparatorluğu’nun Asya’daki çıkarları, Milli Kurtuluş Savaşı’ndan başarıyla çıkmış Türkiye’nin “Ezilen Müslüman ulusların önderi” gibi görünmesine bir son verilmesini gerektiriyordu. Özellikle Hindistan’daki egemenliğini büyük ölçüde Hindu-Müslüman çatışması üzerine kurmuş bulunan Britanya (İngiltere), anti-sömürgeci mücadelede İslamiyet’in bir politik hareket olarak içerik kazanmasına karşı tedbirler geliştiriyordu. (Bu, aynı zamanda, sömürgeciliğe karşı savaşan Asya halklarının Bolşeviklere yakınlaşmasına karşı da bir barikat kurma mücadelesiydi.) Dolayısıyla, İslamiyet’in birleştirici bir siyasi merkezden yoksun kılınması (hilafetin ilgası) ve politik aktivitenin dışında tutulması, Türkiye’de resmi tutum haline gelirken, Dünya’da da İngiltere’nin özel politik tercihi olarak gelişti. Bu noktada, önemli olan şudur: İngiliz emperyalizminin, ya da Kemalist diktatörlüğün İslami hareketlere karşı tutumu, İslamiyet’in ilericiliğinden, İslamiyet’in anti-sömürgeci bir karakter taşıyor olmasından dolayı değildir. Burada, anti-sömürgeci, ilerici, anti-Kemalist vs. olan İslamiyet değil, bütün bu akım ve uygulamalardan açıkça zarar gören, acı çeken sömürgelerde veya diktatörlük altında yaşayan, halk yığınlarıdır. İslamiyet, bir başka politikanın onlara ulaşamadığı yer ve zamanlarda, bu yığınların politik ihtiyaçlarına cevap vermek üzere, özünü onların muhalefetinden, onların taleplerinden alan bir kimlikle ortaya çıkar. Harekete anti-sömürgeci bir karakter veren, Kemalist diktatörlüğe karşı mücadeleyi doğuran, İslam dini değildir; aksine, dine bu özelliği yakıştıran, doğrudan doğruya isyancı halk kitleleridir. Kaldı ki, İslam bayrağı altında sömürgeciliğe karşı savaşan halklar, bir süre bu sahte özgürlük bayrağının kendilerini bir başka teslimiyetin altına soktuğunu görmüşlerdir. Çünkü din, İslamiyet ya da Hıristiyanlık, er ya da geç, dünya kapitalizminin bir unsuru olarak etkisini göstermekte, sömürüye dayanan toplumların bir ideolojisi olarak nereye götürecekse halkları, oraya götürmektedir.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki gelişmeler, İslamiyet’le emperyalizm arasındaki ilişkilerde yeni bir içeriğin doğmasına sebep oldu.
Başında Stalin’in bulunduğu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, dünya proletaryasının olduğu kadar, bütün ezilen dünya halklarının umudu haline gelmiş, sosyalizm dünyanın bütün insani değerlerinin en gelişmiş biçimi olarak yüksek bir itibar kazanmıştı. Devrim ve sosyalizm için çok olumlu bir ortamın bulunduğu koşullarda, ABD’nin başını çektiği emperyalizm, özellikle SSCB’yi coğrafi ve siyasi olarak kuşatmak, onu askeri bakımdan tehdit altında tutabilmek için, gerek SSCB içinde yer alan Müslüman halklar arasında, gerekse komşu Müslüman ülkelerde, dinsel gericiliğin egemenliği için büyük maddi olanaklar açtı ve bütün siyasi faaliyetini, gizli ve açık savaş tekniklerini, bu halkların SSCB’ye karşı örgütlenebilmesi için kullanmaya başladı. Pakistan’dan başlayıp Norveç’e kadar uzanan bir çevreleme projesinin, Müslüman ülkeleri kapsayan bölümüne “Yeşil Kuşak” adı verildi. Pakistan, Afganistan, İran ve Türkiye, ABD’nin SSCB’ye karşı politikalarında, kendilerine komşu olan ülkelerle birlikte stratejik bir konuma yerleştirildi. Bu ülkelerde, komünizme karşı Müslümanlık, başlıca ideolojik silah olarak desteklenirken, İslami harekete kendi içinde özel bir siyasi kimlik kazandırılmaya çalışıldı. Bu politika, 60’lı yıllarda, Arap ülkelerinde gelişmekte olan “Arap sosyalizmi”, “yeşil komünizm” gibi akımlara ve özellikle de, SSCB yanlısı askeri darbe ihtimallerine karşı bir örgütlenmeyi de birlikte geliştirdi. Genel kuşatma programının Arap ülkelerine ilişkin bölümü, öteden beri Amerikan petrol şirketlerinin kontrolü altında bulunan Suudi Arabistan ve Körfez şeyhlikleri aracılığıyla geliştirilen özel bir planın konusu oldu. Suudi Arabistan; Asya ve Afrika’daki bütün İslam ülkelerinde anti-komünist “İslam” örgütlerinin kurulması, İslamiyet’in bir barikat olarak geliştirilmesi için finans kaynağı olarak örgütlendiler. Türkiye’de, her il ve ilçede İmam Hatip okullarının, her mahallede bir Kur’an kursunun açılması, her mahallede bir cami yaptırılması için kampanyalar açılması, bu dönemin ürünü olmuştur. Amerikan emperyalizminin ve Türk egemen sınıflarının bu alana akıttıkları para, on yıllar boyunca kendilerine iktidarlarının geniş tabanı olarak dönmüştür.
İran İslam Devrimi, İslamiyet’le emperyalizm arasındaki ilişkilerde yeni bir dönem açmıştır. Amerikan emperyalizminin bölgede İran’a yüklediği misyon, Şah rejimi aracılığıyla yerine getiriliyordu: Şah, olabildiği kadarıyla Kemalizm’i örnek alan bir laisizm ve batılılaşma programı çerçevesinde, emperyalizmin “uygar” ajanlarından birisiydi. Diğer Asyalı şeyhler, şahlar, padişahlar gibi yarı aşiret reisi, yarı devlet başı yerine, Avrupalı krallar gibi görünmeye çalışıyor, karıları da kraliçeler gibi giyiniyor, onlara özeniyordu. Elinde çok güçlü bir ordu tutan ve petrol gelirleriyle beslenen Şah’ın, komünizme ve milli bağımsızlık mücadelelerine karşı savaşması için, kara sakallı bir molla gibi giyinmesi, dinsel propagandaya sırt vermesi gerekmiyordu. Aksine, modern ve batılı gibi görünmesi, Ortadoğu ve Avrupa ilişkileri bakımından da özel bir etki sağlıyordu. Şah’ın büyük bir halk hareketiyle yıkılması,- onun üzerindeki bütün simgelerin de yıkılması sonucunu verdi. Şah’ın, Avrupa kumarhanelerinde ve sefahat merkezlerinde itibar sahibi olarak dolaşmasına kolaylık sağlayan ve kendi halkına karşı suç işlerken arkasına gizlendiği bütün Batılı değerler, halk muhalefetine sahip çıkan ve ona önderlik eden mollaların darbesiyle yıkıldı.
Amerika ve diğer emperyalistler bakımından, “İslami devrim”, İslamiyet ve emperyalizm arasında kurulmuş ittifakın çok sağlam olmadığını, dinin, emperyalizme karşı bazen bir “sapma” haline gelebileceğini gösterdi. Ancak bunun koşulu, dinin egemen sınıf politikalarının bir aracı olarak işlevini korumasıydı. Din, kendi başına ne emperyalizmin aleti olabilirdi, ne de halkın isyan bayrağı. Her iki durumda da, bunu gerçekleştirecek bir sınıfın bulunması, o sınıfın politikalarının dine işbirlikçi ya da devrimci bir işlev yükleyebilecek derecede etkili olması gerekliydi. Dolayısıyla, İran’da Amerika’nın yenilgisini İslamiyet hazırlamamıştı: Aksine, İslamiyet’in zaferi gibi görünen şey, Amerikan emperyalizminin yıllar boyunca desteklediği işkencenin ve sömürünün timsali Şah’a karşı ayağa kalkmış halkların gücüydü. İsyancı halk kitleleri, dinle ayağa kalkmış değillerdi, fakat dinle yola getirildiler. Onları dinle ayağa kaldıracağını sananlar, köleliklerinin devamı için, kendi elleriyle boyunlarına zincir geçirirler. Humeyni’nin eliyle İslamiyet, devrimci politikanın egemen kılınamadığı bir ortamda, halkın ideolojik ve siyasi ihtiyaçlarını karşılayabileceği bir bütünlük sundu. Daha sonraki süreçlerde ise, İslamiyet, halk düşmanı ve gerici Humeyni rejiminin baskı politikalarının omurgası haline getirildi.
Şu anda, İran’da rejime karşı bir devrim, dine karşı devrim mi olacaktır veya Türkiye’de ya da bir başka ülkede, devrimci mücadele dine karşı mücadele mi olacaktır?

İSLAMİ GERİCİLİĞE KARŞI MÜCADELE, DİNE KARŞI MÜCADELE DEĞİLDİR
Yukarıdaki sorunun cevabı, net olarak “hayır”dır.
Hiç kuşkusuz, komünizm, dinsel ideolojiyle asla bağdaşmaz ve dine karşı felsefi materyalist- ideolojik mücadele aralıksız sürdürülecektir. Fakat bu ideolojik mücadele, bir egemen sınıf politikası olarak örgütlenmiş dinsel gericiliğe karşı siyasi mücadelenin bir parçası olmadığı sürece, basit bir düşünce gösterisinden, anarşistçe din düşmanlığından öteye geçemeyecektir. Fakat bu, bir politika olan dinsel gericiliğe karşı mücadeleyle aynı şey değildir. Ve çoğu zaman ikisinin karıştırılması, bir egemen sınıf politikası olan dinsel gericiliğe karşı mücadelenin “dine karşı” anarşist mücadele biçiminde anlaşılması, sınıf mücadelesine zarar verecek provokatif boyutlar kazanabilir.
Dinsel gericiliğe karşı mücadele, bir sınıf mücadelesidir. Dinsel gericilik, daima bir egemen sınıf politikası olarak örgütlenir ve halkların devrimci geleceğine karşı baskının sürmesinin aracı olarak rol oynar. Bu bakımdan, dinsel gericiliğe karşı mücadelenin özü, dinsel gericiliğin sınıfsal kaynağına karşı mücadeledir.
Dinsel gericiliğe karşı mücadele, bir politika sorunudur. Din, bir politika olarak örgütlendiği, bir politikanın aracı olarak hareket ettiği sürece, bu mücadele, bir politikaya karşı başka bir politikanın mücadelesi olacaktır.
Sivas olayları, bu ve diğer dinsel eylem sonucu meydana gelen katliamları dinsel inancın bir sonucu olarak algılayanlar için uyarıcı olmalıydı.
Ankara’da, Sivas kurbanları için düzenlenen büyük kitlesel cenaze töreninde yürüyüş kolu Genelkurmay Başkanlığı’nın önünden geçerken “Atatürk’ün askeri yobazları kesecek” diye slogan attıran “sosyal demokrat” gericilik, Kemalist siyaset eliyle sallanan kılıcın, “yobaz”la birlikte işçi ve halk kellesi uçuracağını da bilmelidir.
Özellikle, siyasi bilinçten yoksun alevi kitlesi bakımından, “yobaz”, Sünni mezhebinden herkesi kapsayan bir kavramdır. Tıpkı bir kısım “ilerici”, “sosyal demokrat” ve “Atatürkçü” gibi, onlar da, gericiliği ve yobazlığı, egemen sınıfların politikasından ayrı bir inanç sorunu olarak düşünmektedirler. İlericilik ve gericilik, çağımızda artık yalnızca emek sermaye çelişkisi ekseninde tanımlanabilir. Dinsel inançlar karşısındaki tutum, ilericiliğin ölçüsü olamaz. “Yobazlığa” karşı Genelkurmay Başkanlığını yardıma çağıran bir siyasi tutum, gerçekten ve nesnel olarak “yobaz”dan daha gericidir. Bir politikaya karşı, ancak o politikanın sahibi olan sınıfa karşıt bir sınıfın politikasıyla savaşılabilir. Dinsel gericilik, mülk sahibi sınıfların politikalarının bir unsurudur; bu bakımdan, Genelkurmayla dinsel gericilik arasında, organik bir bütünlük vardır ve dinsel gericiliğe karşı mücadele, ancak mülksüzlerin mücadelesi içinde, burjuvazinin tüm kurumlarına karşı mücadele içinde, gerçek bir mücadele olabilir.
Burjuvazinin genel olarak her türden ilerici hamle için barutunu tükettiği bir çağda, dinsel gericiliğe karşı burjuva ilericiliğin ilk zamanlarına ait argümanlar ve sloganlarla savaşılamaz. Bugün tüm gericiliğe karşı savaş, yalnızca ve yalnızca proletaryanın komünist örgüt ve ideolojisi ile gerçekleşebilir.

Ağustos 1993

YÖN”cülük ya da “Sol Kemalizm”, günümüzün siyasi ve ideolojik yapılanmaları açısından bakıldığında, geçmişte kalmış, eleştirilmiş ve aşılmış akımlar gibi kabul edilirler. Oysa bu akımların en güçlü oldukları yıllardaki görüşlerinin ve içeriği bugün de değişmeyen kimi sorunlar karşısındaki çözüm önerilerinin, özellikle kent küçük burjuvazisinin önemli bir kesimini ve aydınları hâlâ büyük ölçüde etkilediği görülmektedir. Bu etkinin, özellikle, Türkiye’nin sosyoekonomik yapısı, siyasal ilişkiler, “ilericilik”, “gericilik”, devlet, vb. kavramlar bakımından yarattığı bulanıklık sürmekte, bu da sosyalist eleştiriye, belirleyici bir önem ve gereklilik yüklemektedir.
Günümüzde, burjuvazinin, küçük-burjuvazi de içinde olmak üzere, değişik kesimleri, kapitalizmin bunalımlı gelişme özelliklerine paralel olarak, yaklaşık otuz yıl önceki problemleri yeniden çözmeye kalkışıyor ve bundan otuz yıl önceki çözüm tartışmalarını yeniden gündeme getiriyor. Örneğin, devletçilik ve özelleştirme kavranılan etrafında sürdürülen tartışmanın, genel olarak burjuvazinin kendi içindeki bir tartışma olarak taşıdığı ağırlık bugün değişmiş, işçi sınıfı tartışmanın taraflarından biri haline gelmiştir; ama bazı sol siyasi akımlarda, konuya ilişkin olarak hâlâ eski “devletçi” argümanların kullanıldığına rastlanabilmektedir.
Yalnızca bu kadar somut tartışma konularında değil, daha genel siyasi sorunlarda da, 60’lı yılların “solculuğunun” ve “ilericiliğinin” ana temalarının geçerli dayanaklar olarak kendilerini koruduğu söylenebilir. Gene, güncel bir tartışma olan laiklik, cumhuriyetçilik gibi konularda ve sloganlarda, Kemalist “ilericiliğin” rolü ve etkisi, hâlâ belirleyicidir. 60’lı yıllarda, Türkiye’deki tüm siyasi ve ideolojik tartışmaları belirleyen ve diğer görüşleri etkileyen, her tartışmanın eninde sonunda gelip dayandığı son nokta olma özelliği gösteren bu görüşler, gücünü, büyük ölçüde, Türkiye’de burjuva-kapitalist ilişkilerin kendine özgü gelişme koşullarından, bu ilişkilerin zorunlu parçası olan çelişkilerin canlılığından ve yakıcılığından alıyor ve önemli ölçüde de, bu çelişkilerin sert biçimde etkilediği burjuvazinin ihtiyaçlarını, siyasi ve ekonomik taleplerini dile getiriyordu.
Bu yazımızda, söz konusu siyasi ve ideolojik yapının günümüzdeki etkilerini görebilmek ve başlıca bir sorun olmaya devam eden burjuva ve küçük burjuva ideolojik ve siyasi akımlara karşı mücadeleyi derinleştirebilmek için, akımın köklerini, gelişmesini ve aldığı biçimleri inceleyeceğiz.
Yazımızın bu bölümünde 27 Mayıs askeri darbesini ve bu olayın Türkiye’deki sol ve “sosyalist” düşüncelerin gelişmesi üzerindeki etkisini inceleyeceğiz. Gelecek sayımızda yayınlanacak ikinci bölümde ise, kaynağını 27 Mayıs sonrasındaki değişmelerden alan ve kendi meşru zeminini 27 Mayıs askeri darbesinin hazırladığı Anayasa’da bulan siyasi hareketleri ve teorileri ele alacağız.

BAYAR-MENDERES REJİMİ VE SONU
1950 Mayıs ayında yapılan genel seçimlerde, CHP’nin Cumhuriyetin kuruluşundan beri sürüp gelen yirmi yedi yıllık tek parti yönetimine son vererek iktidara gelen Demokrat Parti, İsmet Paşa döneminin faşist uygulamalarına karşı derin bir öfke duyan halk yığınlarının desteğine sahipti. İşçi-köylü yığınlarına geniş demokratik özgürlükler vadeden, böylece, bir kısım solcu aydının da desteğini kazanan DP, iktidara geçtikten sonra, Amerika’nın savaş sonrası politikalarının ülke çapında ve bölgedeki uygulayıcısı haline geldi. İşçilere ve emekçilere vaat edilen hiç bir reformu gerçekleştirmedi. Ülkenin siyasi ve ekonomik bakımdan özellikle ABD’ye olan bağımlılığı arttı. Dış politikada, soğuk savaş stratejileri geçerli hale geldi ve SSCB’ye, Sosyalist Blok’a ve Halk Cumhuriyetlerine karşı tam bir düşmanlık politikası izlendi Bağımsızlık savaşı veren Kore halkına karşı emperyalist orduların safında savaşıldı. DP dönemi, faşist diktatörlüğün bilinen uygulamaları bakımından kendisinden önceki hiç bir dönemi aratmadı.
Ancak, DP’nin bütün bu siyasi uygulamaları, aynı zamanda parlak bir “kalkınma hamlesi” gösterisi eşliğinde sürdürülüyordu. Yığınların muhalefeti, bir yandan bu tantanayla saptırılırken, diğer yandan da ismet Paşa faşizminin hâlâ süren korkusuyla örtülüyordu. Halk, DP ile CHP faşizmleri arasında sıkışmıştı.
Bununla birlikte, 50’li yılların ortalarından itibaren, DP iktidarının kitle temeli zayıflarken,   CHP, yeniden güç kazanmaya başladı.
DP döneminde, Türkiye kapitalizminin ikinci Dünya Savaşından sonra bütün dünyada gözlenen genel kapitalist gelişmeni! de etkisiyle yeni bir aşamaya geldiği söylenebilir. Özellikle, ABD’nin Sovyet etkisini sınırlamak ve SSCB’ye komşu ülkelerde oluşan bir, anti-komünist “Yeşil Kuşak” oluşturma çabalarının sonucu olarak, Türkiye’ye yoğun bir kredi ve sermaye akışı gerçekleşmiş, ABD emperyalizminin ülkedeki sermaye yatırım payı olağanüstü artmıştır. Emperyalist sermayeye bağlanma ve ağır borç yüküyle ilerleyen sermaye yatırımlarının hızlanmasına paralel olarak, burjuvazinin tekelci yapısı da güçlenmiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, burjuvazinin tekelci tarzda gelişmesi için seferber edilen devlet kaynakları, bu dönemde daha fazla imkâna sahip olmuş ve bu imkânlar daha yaygın olarak kullanılmıştır.
Türkiye kapitalizmi, esas olarak, ihraç edilmiş emperyalist sermayenin genişletilmiş yeniden üretimi temelinde gelişmekte olduğundan, gelişmiş kapitalist ülkelerdeki klasik türden krizleri, ancak bağlı olduğu emperyalist ülkelerin krizine paralel olarak yaşar. Kendi iç krizi ise, sermaye birikiminin fazlalığı, ya da üretim fazlalığı gibi nedenlerden doğmaz. Kriz, kısmen bu klasik nedenlere dayanmakla beraber, esas olarak, sermaye hacminin genişletilmesinin bir yolu olarak bütün devlet tarihi boyunca benimsenmiş bulunan ve DP zamanında resmi politika haline getirilen enflasyonist yöntemlerden kaynaklanır. DP yönetimi boyunca,      ABD uzmanlarının önerileriyle, devletin elindeki sermayenin karşılayamayacağı ölçüde geniş yatırımlara girişilmiş, ancak bunun karşılığında beklenen verim sağlanamamış, bunun sonucu olarak da paranın değerinin düşürülmesi ve enflasyon, başlıca “kaynak” haline gelmiştir. Emperyalist sermaye ihracına güvenerek çizilen “kalkınma planları”, emperyalist sermayenin getirdiğinden çoğunu götürmesi sonucu tümüyle iflas etmiştir.
Soğuk savaş yıllarının bir diğer yıkıcı etkisi, emperyalistlerle ilişkilerin, Türkiye’yi, karşılayamayacağı ölçüde geniş askeri harcamalara girmeye zorlamasından doğmuştur. ABD, “Sovyet tehlikesine karşı” Türkiye’ye görünürde geniş bir askeri yardım programı uyguluyordu. Oysa aslında, ABD yardımı olarak orduya verilen harp silah ve vasıtalarının hemen hemen tamamı, İkinci Dünya Savaşı boyunca hurdaya çıkmış olanlardan seçiliyordu. Türkiye, “yardım ve hibe” olarak aldığı araçların yedek parçaları ve tamirat masrafları olarak, ABD’ye son derece yüklü bir fatura ödemek zorunda kalıyordu. Bir yandan, ABD’nin zorlamasıyla hayali SSCB tehlikesine karşı büyük bir nüfusu, uzun süre silâhaltında tutuyordu, diğer yandan da ordunun masrafları için ABD’ye yüksek kârlar kazandırıyordu.
Emperyalist sermayenin bu çok yönlü sömürüsü, DP iktidarının ilk yıllarında halk yığınlarında uyandırılan “refah ve zenginlik” umudunun tümüyle sönmesi sonucunu doğurmuş, halk muhalefetinin yoğunlaşmasına sebep olmuştu. Bu fırsattan yararlanan CHP, özellikle, zamlar, pahalılık, enflasyon gibi ekonomik temaları esas alan bir propaganda ile, muhalefeti kendi kanallarında toparlamaya yönelmişti. DP iktidarı, muhalefetin yükselişini, sert siyasi yasak tedbirleriyle önlemeye yöneldi. Basına çok güçlü bir sansür uygulandı, yasaklara uymayan gazeteciler tutuklandı. Muhalefet partisi lideri İnönü’ye karşı fiili saldırılar ve seçim gezilerinin yasaklanması (3 Nisan 1960’ta Kayseri’ye girmesinin askeri kuvvet kullanılarak önlenmesi), gerginliği arttıran ve bir iç savaş psikolojisinin hâkim olmasına yol açan olaylardı.
Bu ortamda, DP hükümeti, 21 Ekim 1961’de yapılacak genel seçimlerden önce, muhalefetin her türünü tümüyle susturmak için TBMM’de bir “Tahkikat Encümeni” kurmaya karar verdi. “Tahkikat Encümeni”, “milli güvenliği tehlikeye sokan” her girişimi önlemek, önceden yasaklamak yetkisine sahipti.
Savcıların, sorgu yargıçlarının, askeri ve adli yöneticilerin tüm yetkileri, bu Encümen’de toplanmıştı. Encümen, her türlü yayını yasaklamaya, matbaaları kapatmaya, soruşturma için gerekli gördüğü her türden belgeyi zapta yetkili olduğu gibi; siyasi içerikli her türlü toplantıyı, hareketi ve gösteriyi yasaklamaya, ya da olduğu anda ne gibi bir önlem uygulanacağını kararlaştırıp, kolluk kuvvetlerine emir vermeye de yetkiliydi.
Tahkikat Encümeni, 18 Nisan 1960’ta kurulur kurulmaz, bütün siyasi partilerin ve bunlara bağlı kuruluşların her türden toplantısını ve yeni kuruluşların oluşturulmasını yasakladı. Bazı yayınları derhal yasakladı ve “yayın yasağına muhalefet etmenin yasak olduğunu” açıkladı. CHP’nin, “milli güvenliği tehlikeye soktuğunu” ilan etti. Özellikle bu son karar, devlet düzeyinde örgütlü CHP’nin asıl gücünü harekete geçirmesi için bir işaret yerine geçti. “Atatürk’ün kurduğu ve Milli Kurtu luş Savaşını yürütmüş olan parti”, derhal, üniversite çevrelerinde, orduda ve genel olarak aydınlar arasında geniş bir tepkiyi örgütleyerek harekete geçirdi. Merkezi yurtdışında bulunan TKP ve sol kamuoyu da, bu harekete katıldı. TKP, bu hareketi, “faşizme karşı” bir hareket olarak benimsedi.
Böylece, DP iktidarına karşı, tıpkı on yıl önceki CHP iktidarına karşı kurulmuş olan geniş ittifaka benzeyen bir ittifak gerçekleşti
28 Nisan 1960’ta, büyük kitlesel katılımla başlayan öğrenci hareketi, şiddetle bastırılmaya çalışıldı. Öğrenciler gittikçe yaygınlaşan bir direniş örgütlediler ve eylemleri, üzerlerine sürülen ordu birliklerine komuta eden subaylarca büyük ölçüde desteklendi. Çünkü genel olarak aydınlar ve ordu, DP’nin “rejimi tehlikeye soktuğu” düşüncesindeydi ve öğrenci eylemlerinin, rejimi korumaya yönelik” olduğuna inanıyorlardı. Nisan sonunda başlayan yığın hareketi, Ankara’ya da sıçrayarak, gittikçe daha büyük yığınları kucaklayarak büyüdü.
Darbeden sonra, öğrenci eylemlerini değerlendiren bütün burjuva yorumcular, 27 Mayıs darbesini özellikle tarihteki diğer ihtilallerle kıyaslarken, bir “ayaktakımı hareketi” olmayışına vurgu yapmaya özen gösterdiler. Gerçekten “ayaktakımı”, yani işçiler ve köylüler, doğrudan doğruya iktidara yönelik eylemlere katılmamışlar, fakat ekonomik hak ve çıkarlarını ciddi olarak geriye götüren koşullara karşı çıkan muhalefetin doğal sosyal temelini oluşturmuşlardı. Aynı zamanda bu sosyal temel, bütün muhalefet hareketine damgasını vuracak kadar yoğun bir etki biçiminde kendisini göstermiş ve DP iktidarının başlıca sosyal dayanakları durumunda bulunan tekelci burjuvazi ve feodal gericiliğe karşı halk muhalefetinin şiarlarının oluşmasını son derece somut talepler halinde belirlemiştir.

“27 MAYIS DEVRİMİ”
Kemalist “ilericiliğin” altın çağı, işte bu çelişkinin üzerinde yükselen 27 Mayıs 1960’ta gerçekleştirilen askeri darbenin ardından yaşandı. Darbeden sonraki başlıca politikalar, esas olarak, geniş halk yığınlarının faşist Bayar-Menderes yönetimine karşı tepkilerini kanalize etme zorunluluğunun bir ürünü olmanın renklerini taşıyordu ve bu özellik, Kemalizm’in, Kurtuluş Savaşı yıllarından sonra, ilk kez büyük halk kitlelerinin ihtiyacını karşılayacak bir “sistem” gibi ortaya atılmasının koşullarını sağlıyordu. Her şeyden önce, ağır ekonomik, sosyal ve siyasal baskılara karşı gelişen bir kitle mücadelesinin yükselttiği taleplerin pek çoğu, “27 Mayıs Devrimi”nin programında kendini hissettiriyordu ve bunlara karşılık olarak oluşturulan politikaların kaynağı olarak Kemalizm gösterilebiliyordu. Ayrıca, 27 Mayıs 1960 öncesi muhalefetin başını çeken CHP’nin ve onun “İstiklal Harbi Kahramanı” ve eski “Milli Şef unvanlarını taşıyan Genel Başkanı İsmet İnönü’nün temsil ettiği geleneksel Kemalist “ilerici” motifler, darbenin Kemalist bir kimlikle kamuoyu önüne çıkmasını sağlayan politikaların en güçlü kaynağıydı. 27 Mayıs darbesi, bu iki kaynağın canlı tuttuğu değerleri kullanarak ve bunların en yaygın kamuoyu etkisi yaratacak olanlarına yasa değeri yükleyerek ortaya çıktı.
Darbenin kamuoyuna kendisini açıklarken ileri sürdüğü ilkeleri, Milli Birlik Hükümeti’nin programında yer alan cümlelerle şöylece özetleyebiliriz:
1. “Kemalist devletçiliği yeni şartlara uygulamak” olarak tanımlanan bir ekonomi politikası izlenecekti: Devletçilik gene esas unsur olacak, bununla birlikte, bir yeniliği ifade eden “karma ekonomi” kavramıyla adlandırılan sistem içinde, “özel teşebbüs korunacak”, fakat “gayrimeşru ve aşırı kazançları önlemek” için tedbirler alınacaktı. Özel teşebbüse karşı hem yeni bir yaklaşımmış gibi sunulan, hem de kuşkulu bir tutumu yansıtan bu ifadelere, 27 Mayıs darbesinin diğer belgelerinde de sıkça rastlanmaktadır. Örneğin, Milli Birlik Hükümeti’nin dayandığı prensipleri yansıtan “Türk Kültür Derneği” tüzüğünde, “Gayrimeşru kazançlara yol açacak iktisadi şartlar hiçbir şekilde yaratılmamalıdır. Her türlü imkânlardan bütün vatandaşların yararlanmaları sağlanmalı ve her çeşit inhisar (tekel) ve sömürme kazançlarına engel olunmalıdır” deniliyordu. Bu yaklaşımın kaynağında, özellikle Bayar-Menderes yönetiminin, “gayrimeşru kazanç yoluyla” aşırı zenginler yarattığı ve devlet kaynaklarının “özel teşebbüse” peşkeş çekildiği propagandasının etkisi vardır. Bu tema, 27 Mayıs’tan sonra kurulan ve sonunda bir başbakanla iki bakanın idamına karar veren Yüksek Adalet Divanı’nda, son derece üstü örtük bir biçimde yargılama konusu yapılmış, “özel mülkiyet düşmanlığı yapılıyor” biçimindeki şiddetli ve yaygın propaganda karşısında Milli Birlik Hükümeti, bir halk talebi olan bu sloganın hiç bir gereğini yapmamıştır. Yalnızca, tümüyle göstermelik olarak, DP’nin çeperinde yer alan “yüksek gelirli” tüccar, sanayici, komisyoncu ve toprak sahibine, ellerindeki mülk ve para miktarını açıklama (servet beyanı) zorunluluğu uygulanmış ve gene aynı derecede geçersiz ve kısa vadeli bir “Vergi Reformu” hazırlanmıştır. Vergi Reformu, sözde, “sosyal adaleti” sağlamak amacıyla düzenlenmişti. Hiç bir zaman uygulanamayan bu yasaya göre, büyük toprak sahipleri ve büyük zirai gelir sahiplerinin vergi muafiyetleri kaldırılıyor, Kurumlar Vergisi ve arazi vergisi oranlan artırılıyordu.
Aslında, MBK’nın bu yaklaşımının, burjuvaziye ve özel mülkiyete karşı bir tavır olarak yorumlanması hiç bir zaman doğru değildi. Bu, tekelci burjuvazinin bazı temsilcilerine karşı yürütülen siyasal propagandaya bağlı olarak ortaya çıkmış, sonra da, burjuvazinin (hangi siyasi partiye üye olursa olsun, bütün sınıfı kapsayan) ciddi ve bilinçli müdahalesiyle giderilmiş bir tepkiydi. Bu tepkinin yönlendirdiği 1961 Anayasası da, genel çizgileri bakımından, “özel teşebbüsün gayrimeşru kazanca yönelik faaliyetini sınırlamayı” hedeflediği söylenen bir “devletçilik” perspektifi ile yapılmıştı.
Örneğin, maden ve petrol yatakları, ormanlar, göller., tabii kaynaklar üzerinde özel mülkiyet, Anayasa tarafından yasaklanmış, bu alanlar kamu malı olarak korunmaya alınmıştı.
İlk günlerin gerilimi geçtikten, kitleler kontrol altına alındıktan sonra, darbe yanlısı çevrelerin ve Milli Birlik Hükümeti’nin belgelerinde, tekelci burjuvaziye güven verme endişesi daha ağır basacak, birer reform sloganı olarak ortaya atılan, “sömürücülere karşı savaş” tedbirleri bir kenara bırakılacaktır.
2. Merkezi bir planla, bütün ülke kaynakları milli ekonominin ve özellikle de sanayinin gelişmesini sağlayacak biçimde seferber edilecekti. Öne çıkartılarak vurgulanan “Plan” kavramı, gene DP yönetiminin “savurganlığına” ve “oy avcılığı” amacıyla gereksiz yere yapılmış olmakla eleştirilen yatırım programlarına yöneltilmişti ve devletçiliğin belirleyici olmasına yönelik bir tedbirler toplamını ifade ediyordu. Bu kavrama bağlı olarak ve “Türkiye’nin uzun vadeli planlar ve yıllık programlar içinde belirli hedefler yönünde kalkınmasını sağlayacak çalışmaları yapmak üzere”  kurulan ve büyük yetkilerle donatılan Devlet Planlama Teşkilatı, Anayasa’nın, 41. maddesinde ifade edilen bir anlayışın ürünü olarak ortaya çıktı. Anayasa’nın daha sonraki darbelerle önce değiştirilip sonra da tamamen kaldırılacak olan bu maddesi şöyleydi: “İktisadi ve sosyal hayat, adalete, tam çalışma esasına ve herkes için insanlık haysiyetine yaraşır bir yaşayış seviyesi sağlanması amacına göre düzenlenir. İktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek; bu maksatla, milli tasarrufu arttırmak, yatırımları toplum yararının gerektirdiği önceliklere yöneltmek ve kalkınma planlarını yapmak devletin görevidir.” “Kalkınma planları” yapmayı “devlet görevi” olarak belirleyen bu madde,  bir yandan da, 27 Mayıs darbesini yapanların sonraki darbecilere devredecekleri bir başka yerleşik anlayışı, seçilmiş ve seçilecek hükümetlere karşı bir güvensizliği dile getirmekteydi. Hükümetlerin üzerinde, onlara kumanda edecek, iktisadi ve sosyal gelişme programlarını yapmaya doğrudan yetkili bir kurum olarak “Devlet Planlama Teşkilatı”, siyasi partilerin “oy hesabıyla, milli davalara karşı ilgisiz kalmasını” önleyecekti. Siyasi bakımdan yapılacak diğer düzenlemelerle birlikte bu Anayasa hükmü, darbenin dayandığı temel ilkeleri korumaya yönelik önlemlerdendir. Ne var ki, Devlet Planlama Teşkilatı, burjuvazinin gerçek ihtiyaçları karşısında işlevsiz kalmış, bir süre sonra da, tamamen göstermelik bir kurum olarak sönmeye terkedilmiştir.
3. Orta tabakaları, işçileri ve köylüleri korumak amacıyla, yeni yasalar çıkarılacak (iş kanunu, sendikalar ve grev kanunu), sosyal reformlar (topraksız köylüyü topraklandıracak radikal bir toprak reformu) ve özellikle de “sosyal adaleti” sağlamak için bir vergi reformu yapılacaktı. “Sosyal adalet” kavramını, başlıca propaganda temalarından biri olarak kullanan MBK hükümetlerinin ilk zamanlarında, memur maaşlarının (o zaman için hayli yüksek bir oran sayılabilecek biçimde) %15, emekli maaşlarının da % 35 artırılacağı, bazı temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlarının ise düşürüleceği açıklanmıştı. MBK, İngiliz İşçi Partisi’nin sağlık sistemini, millileştirme programını örnek alan bir “Sağlık sosyalizasyonu” planı yapmış, “vatandaşa bedava ilaç, hastane, doktor sağlamayı” vaat etmişti. Bu da hiç bir zaman uygulanmayan tasarılardan biri olarak kaldı.
4. Düşünce ve ifade özgürlüğü sağlanacak, herkes düşünceleri doğrultusunda örgütlenme hak ve özgürlüğüne sahip olacaktı. Oysa faşist İtalyan yasalarından olduğu gibi aktarıldığı bilinen Ceza Yasası maddeleri işlerliğini koruyor ve bunlara dokunmayı düşünmek bile MBK içinde, “milli çıkarlara aykırı” görülüyordu. Darbenin cumhurbaşkanı olan Orgeneral Cemal Gürsel, o sıralarda kurulan Komünizmle Mücadele Dernekleri’nin şeref başkanı olmuştu. Anti-komünizm, MBK’nın temel eğilimlerini tanımlayan başlıca kavram olmaya devam ediyordu. Özellikle Kürt halkı üzerindeki baskıyı sistemli hale getirmek için geliştirilen önlemler, Anayasanın bu hükmünü son derece cılız bir görüntüye çeviriyordu. “55 Ağa Olayı” olarak bilinen, Kürt siyasi şahsiyetlerine karşı uygulanan büyük sürgün cezası, “komünizm propagandası yapmaktan” tutuklanan yazar ve gazeteciler, o dönemin “Anayasa teminatı altındaki” düşünce özgürlüğünün sınırlarının nereye kadar olduğunu gösteren örneklerdir.
27 Mayıs Anayasası, kamuoyunda onay bulan başlıca maddelerini, Birleşmiş Milletler Anayasası’nda ifade edilen siyasal hak ve özgürlüklerle ilgili maddelere dayandırmıştı. Bu bakımdan, bir “Batı Demokrasisi”nin taşıdığı temel özellikleri taşıma iddiasını yansıtıyordu. Ne var ki, bu özellikler, o sırada Türk Silahlı Kuvvetleri’nde fiilen hâkim hale gelmiş bulunan darbeci küçük rütbeli subayların, aşağıdan gelen kitlesel halk muhalefetinin baskısı karşısındaki eğilimlerinin bir sonucu olmaktan öte bir değer taşımıyordu. Kaldı ki, küçük rütbeli subaylar, DP döneminde izlenen iktisadi politikalar sonucunda, alt düzeyde maaşlı memurlar kategorisinde bulunuyorlar ve büyük bir kısmı, subaylık dışında, gizli ek işler yapmak zorunda kalıyordu. Darbeden sonra anılarını yazan General Fahri Belen, bu durumu şöyle anlatır: “Ordu, keyfi hareketlerden, DP’nin koruduğu adamların orduya girmesinden… memnun değildi. Fakat asıl derin yara maddiydi. Ordu efradının eski kışlalardaki hayatıyla, iktisadi devlet teşekküllerindeki lüks hayat bir tezat teşkil ediyordu. Asker emeklilerinin durumu da orduyu endişeye düşürüyordu. Maişet derdiyle, gece şoförlük ve buna benzer işler yapan subaylar da vardı” (General Fahri Belen: “Demokrasiden Diktatörlüğe”) Kuşkusuz, Subay kadrosunun maddi bakımdan sıkıntılı bu durumu, darbenin esas nedeni değildi. Onların bizzat kendilerinin düşük maaşlı memurlar durumunda olması da, ordunun bir kurum olarak büyük tekelci burjuvazinin ve toprak ağalarının devletinin bir aracı olma konumunu değiştirmiyordu. Ama darbeci küçük rütbeli subayların “gayrimeşru yollardan zengin olanlara” karşı tepkilerini ve “devletçilik”ten medet uman eğilimlerini anlamak bakımından içinde bulundukları durum önem taşımaktadır. 27 Mayıs darbesi, işte bu özellikleriyle, ilk anda, işçi ve emekçi yığınlarının muhalefetiyle ve öğrenci gençliğin eylemli gücü tarafından temsil edilen aydınların tepkisiyle birleşen küçük rütbeli subayların başını çektiği bir politik eylem görünüşü vermektedir. Fakat gerek darbeyi yönlendiren ve kontrol eden esas güçlerin başında ABD emperyalizminin bulunuyor olması, gerekse, siyasi temsilcilerinin devre dışı kalmasıyla etkilerini kısa bir süre için yitiren tekelci burjuvazinin, süratle toparlanarak duruma olağan devlet mekanizmaları içinde el koymasıyla, bu durum, yalnızca bir darbenin derinlerinde yatan etkisiz bir motifi olarak kalmıştır. Bu yüzden, bu zayıf ve diğer denetleyici ve yönlendirici güçlerin çok gerisinde kalan olayı, 27 Mayıs askeri darbesinin esas nedeni ve onu bir “devrim” yapan gerçek öz olarak görmek tamamen yanıltıcıdır.
27 Mayıs Darbesine, halkçı ve demokratik bir içerik yakıştıranları yanıltan şey, darbenin üzerinde yükseldiği bu sosyal kaynaklardır. Bu kaynaklar, hareketin potansiyeli olarak kalmış, fakat diğer yandan, siyasi ve ideolojik bakımdan darbe, bu güçlerin kendilerine özgü bir eylemi olmak bir yana, onların demokratik bir tarzda gelişmesine ve kendilerini gerçekten ulusal-halkçı bir zeminde ifade etmelerine karşı bir müdahale olarak kesinleşmiştir.
27 Mayıs Askeri darbesini, “halkçı, demokratik” bir hareket olarak yorumlayanların bir başka dayanağı, o dönemde, özellikle Ortadoğu’da ve Arap ülkelerinde, Sovyetler Birliği’nin desteklediği askeri rejimlerle, 27 Mayıs Darbesini gerçekleştirenler arasında bir benzerlik bulma çabasıdır. Sovyetler Birliği, o yıllarda, işçi ve halk devrimlerinden yüz çevirerek, bir dünya hegemonyası için önem taşıyan stratejik bölgelerdeki askeri darbelere yönelmişti. Sömürgeci ilişkilerden acı çeken, işbirlikçi egemen sınıfların ulusal onuru çiğneyen tutumlarına tepki duyan ulusal hareketlerin, Asya, Afrika ve Latin Amerika’da çeşitli ülkelerde, ordu içinde de çalkantılar yaratması ve ulusalcı subaylarla ilişki içinde iktidara el koyma girişimleri, Sovyetler Birliği tarafından destekleniyor ve bu güçlerin eylemleri ve iktidara el koymaları, “Kapitalist olmayan kalkınma yolu” olarak onaylanıyor, askeri darbeler sosyalizme yönelmiş rejimler olarak reklâm ediliyorlardı. Gerçi söz konusu ülkelerdeki birçok askeri rejim, işbirlikçi krallara, monarşik diktatörlüklere karşı olmakla kalmıyor, başta ABD, Fransa ve İngiltere olmak üzere, başlıca emperyalistlerin hâkimiyetlerine karşı da yöneliyor ve onların dünyadaki başlıca düşmanı olarak gördükleri SSCB’ye de yakınmıyorlardı. Bu darbeler, aynı zamanda Sovyetler Birliği’ne doğrudan bağlı “Komünist” Partilerin de içinde bir biçimde yer aldığı darbeler olarak gerçekleşiyordu ve bir reform programını da uygulamaya çalışıyorlardı. Özellikle Mısır, Suriye, Irak ve bir darbeyle değil ama gerçek bir milli kurtuluş savaşıyla Fransız sömürgeciliğini toprağından kovmuş bulunan Cezayir, bu alanda “örnek ülkeler” olarak gösteriliyor, “yeşil sosyalistler”, “İslami-Arap sosyalizmi” gibi adlarla anılıyorlardı. 27 Mayıs darbesi, Sovyetler Birliği’nin de, TKP’nin de inisiyatiflerinin tamamen dışında gerçekleşti. Hatta KGB’nin bile darbe hakkında istihbarattan yoksun kaldığı kabul edilmektedir. Gene de, gerek SSCB, gerekse yurtdışında bir “mülteci örgütü” olarak faaliyet gösteren TKP, darbeciler adına ilk konuşmayı yapan Alpaslan Türkeş’in “NATO’ya, CENTO’ya ve ikili anlaşmalara” bağlılığı açıklamasına karşın, darbeyi coşkuyla karşılamış ve desteklemişlerdir. 27 Mayıs darbesinin, ilk anda değilse bile, zaman içinde “kapitalist olmayan kalkınma yolu”na geçebileceği umudu, TKP çevrelerinde olduğu kadar, ilerici aydın çevrelerde de etkili olmuştur.
Bu umudun bir yanını, söz konusu çevrelerin devlet ve sınıflar mücadelesi hakkındaki bilimsel tezlerden habersiz beklentileri oluşturuyorsa, diğer bir tarafını da, MBK içinde yer alan kimi subayların kişisel özellikleri oluşturuyordu. Komite içinde, değişik siyasal görüşlere sahip subaylar bulunuyordu ve bunlardan bazıları, halkçı reformların uygulanması konusunda diğerlerine göre daha öne çıkmışlardı. Ama aynı Komite içinde, Hitler’ci tipte faşist subaylar (ki bunlardan biri olan Alpaslan Türkeş’i, Sovyet kaynakları “en radikal, ilerici subay” olarak değerlendiriyordu), İnönü’ye bağlı olanlar da bulunuyordu. (1964’te, MBK içinde yeni bir darbe gerçekleştirilmiş ve 14 subay tutuklanarak Komite’den uzaklaştırılmıştı. Daha sonra, bu subaylardan bir kısmı TİP’e, bazıları CHP’ye girdi; Alpaslan Türkeş’in başlarında olduğu bir grup ise, daha sonra MHP adım alacak olan CKMP (Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi)’ne üye oldular.) Bu durum, Komite’nin kendine özgü bir politikaya, kendi içinde tutarlı bir ideolojiye ve hedefler cümlesine sahip olamamasına yol açıyor, Komite’nin ve diğer darbeci subayların özellikle emperyalist odaklar tarafından yönlendirilmesini ve darbenin hedeflerinin ve yönelimlerinin başta ABD olmak üzere, NATO çevreleri tarafından belirlenmesini kolaylaştırıyordu. Kaldı ki, kendilerini darbenin esas aktörleri gibi gösteren bu subaylar, gerçekte, yalnızca Bayar-Menderes rejiminin, Ortadoğu ülkelerinde artık alışkanlık haline gelen askeri bir darbe aracılığıyla yıkılacağını önceden gören ve bu hareketi denetleme araçlarını elinde tutan emperyalizmin eyleminin figüranları durumundaydılar. CIA’nın ve NATO çevrelerinin darbeyi önceden bildikleri ve buna rağmen, has adamları Bayar-Menderes’i uyarmadıkları bugün artık açıkça biliniyor. Bunun tek bir nedeni vardır: Gelecek olanların da, gidecek olanlar kadar NATO’cu, onlar kadar Amerikancı olacaklarının, ABD’nin çizdiği sınırların dışına çıkmayacaklarının bilgisi, ABD’nin elinde bulunuyordu. Bir bakıma 27 Mayıs darbesi bu özellikleriyle, SSCB’nin beklentilerine cevap verecek türden bir “ilerici askeri darbe” olasılığını da ortadan kaldırmış, ordu içindeki çeşitli kaynaşmaları bir defada patlatarak etkisiz ve emperyalizme bağımlı bir hareket halinde aynı kanala akmalarını sağlamıştı. Bayar-Menderes iktidarının son aylarında kesilmiş bulunan “dış yardım”ın ve kredilerin, darbeden sonra açılması da,
“27 Mayıs Devrimi”nin, “bağımsızlıkçı-halkçı” karakteri hakkında ABD emperyalizminin düşüncelerini yansıtan bir başka örnektir.

27 MAYIS ANAYASASI VE İŞÇİ HAKLARI
27 Mayıs darbesini bir “devrim” olarak görenlerin ileri sürdüğü kanıtlar içinde, darbeyle yapılan Anayasa’nın ilk kez grevli-toplusözleşmeli sendikal haklara yer vermiş olmasıdır.
Milli Birlik Komitesi’nin işçi hakları hakkındaki görüşü şu sözlerde özetlenmektedir:
“İşçiye yeni iş alanları bulmak, işçinin emeğini değerlendirmek ve geleceğini garanti etmek için büyük iş gücüne dayanan yatırım projeleri, sanayileşme ve şehirleşme hareketleri, işçi meselelerine bağlı olarak ele alınmak suretiyle yeni iş sahalarının açılması sağlanmalıdır.” (Türk Kültür Derneği Tüzüğü, s. 985)
İşçi haklarından söz etmenin uzun yıllar boyunca “komünistlik” olarak değerlendirildiği bir ülkede, aslında son derece geri ve hiç bir bilimsel değeri olmayan bir burjuva tasarıya karşılık düşen bu sözler, MBK’nın işçi yanlısı olmasa bile, “işçileri düşünen” bir hükümet olduğu izlenimi kolayca yaratmıştır, “işçinin emeğinin değerlendirilmesi” gibi hiç bir somut karşılığı olmayan vaatlerin yanı sıra, “işçiye yeni iş alanları açmak” gibi anlamsız vaatler de, o dönemin koşullarında bir ilericilik olarak nitelendirilebilmiştir. İçeriksiz olmalarına karşılık, bu sözler, gerek darbenin kaynağında, gerekse hükümetin kendine taban arayışında, işçi sınıfının önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
MBK’nın “Hükümet programı” sayılabilecek bu belgeden sonra, 1961 Anayasası’nda da, “işçi hakları”na yer veren maddeler konulmuştur. Bu Anayasayı “ilerici ve emekten yana” olarak niteleyenlerin dayandığı başlıca maddelerinden biri olan 42. Madde, şöyleydi: “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların insanca yaşaması ve çalışma hayatının kararlılık içinde gelişmesi için sosyal, iktisadi ve mali tedbirlerle çalışanları korur ve çalışanları destekler, işsizliği önleyici tedbirler alır.” Bu sözler de, burjuvazinin uluslararası çalışma koşulları hakkındaki genel sözlerinden öte bir anlam taşımamaktadır. Tek özelliği, Türkiye’de ilk kez telaffuz ediliyor olmasıdır.
Diğer yandan, Anayasa’nın 47, 46 ve 44. maddelerinde de, işçilerin uzun süredir uğruna mücadele verdikleri grev, toplu sözleşme, sendikalaşma, ücretli tatil hakları tanımlanmış bulunuyordu. Kadınların ve çocukların ağır işlerde çalıştırılması da, aynı maddeler tarafından yasaklanıyordu. Böylece 1936 tarihini taşıyan ve grevi yasaklayan iş kanunu, artık geçersiz hale gelmişti.
Bütün bunlar, zamanın ilerici çevrelerinde, “Anayasa’nın emekten yana olduğu” görüşünün yerleşmesine yol açmıştır. Oysa bu yaklaşımın açığa çıkardığı gerçek, Anayasa’nın gerçekten emekten yana olup olmadığından çok, zamanın “ilericilerinin”, “emekten yana” kavramından ne anladıklarıdır.
Kuşkusuz, faşist Alman ve İtalyan hukukundan alınan örnekler üzerine inşa edilen İş Kanunu’nun Anayasa ile geçersiz kılınması, işçi sınıfı mücadelesinin bir yansımasıydı ve bu mücadelenin bütün zamanlara yayılan zahmetli ve çetin süreçlerine göre, çok fazla bir ödün de sayılmazdı. Buna rağmen, devletin silahlı kuvvetler eliyle demokratikleştirilmesi masalına öteden beri inanmış bulunan Türk entelektüelleri, işçi haklarının da yukarıdan ve ordu müdahalesiyle verildiği propagandasına yıllarca alet olmuş, bunun teorisini yapmıştır.
Oysa ‘61 Anayasası’na işçi haklarının girmesini sağlayan, bizzat işçilerin kendi mücadeleleridir. Grev, toplu sözleşme, sendika, sosyal haklar, Türkiye işçi sınıfının, yüz yıllık mücadelesinin değişmeyen sloganları ve talepleri olarak, sınıfın varlığı ile birlikte ortaya çıkmış ve Cumhuriyet tarihinin siyasi ve sosyal olaylarına damgasını vurmuştur. 27 Mayıs gibi, geniş halk muhalefetinin kontrol altına alınması ve sistem kanalları içine akıtılması operasyonunun, bu hakları yok sayması ve işçi sınıfın maddi gücünün karşısına geçmeyi göze alması düşünülemezdi. Tıpkı, darbeye giden süreçte büyük rol oynamış bulunan Üniversite çevrelerine, geniş bir özerklik tanınması, DP yönetimi sırasında büyük baskılarla karşılaşan basın çevrelerine imtiyazlar, haklar ve çıkarlar sağlanması gibi, işçilere de, aslında hiç de abartılmayacak bazı haklar tanınmış olması, sadece sosyal ve siyasal ilişkilerin doğasından kaynaklanan bir gereklilikti.

27 MAYIS HAREKETİNİN İÇERİDEN BÖLÜNMESİ VE YENİ SİYASİ AKIMLARA KAYNAK OLUŞTURMASI
27 Mayıs askeri darbesi, bir çelişkiler yumağının ürünüydü ve üzerinde yükseldiği bütün sosyal çelişkileri aynı zamanda kendi bünyesinde de taşıyordu. Bu çelişkili yapı, kadro düzeyinde, farklı siyasi ve ideolojik yaklaşımlara sahip subaylar olarak görünüyordu. Fakat 27 Mayıs’ın temel çelişkisi, büyük bir halk muhalefetinin dalgalan üzerinde gerçekleşmiş olmasına karşılık, esas görevinin bu muhalefet dalgasını bastırmak olmasıydı. Darbeci subaylar, bir yandan DP rejimine karşı birlikte hareket eden herkesin ortak sloganlarından hareket ederek bir program oluşturmaya, diğer yandan da DP’nin temsil ettiği emperyalizme bağımlı kapitalist yapıyı ve onun siyasi ifadesi olan devlet düzenini korumaya çalışan egemen sınıf politikalarını uygulamaya çalışıyorlardı. Bu çelişki, darbeci subaylar kadrosuna, siyasi görüş ayrılıkları biçiminde yansıdı. Aynı zamanda, darbe, ilan ettiği hemen hemen hiç bir hedefe ulaşamamış, ne yatırımlar için tasarruf sağlanabilmiş ne de planın koyduğu üretim hedefleri gerçekleşmişti. Bu durumda, daha sonraki bütün “sol cuntacı” eğilimlere kaynaklık edecek olan tartışma, MBK içinde uç verdi. Temel soru şu idi: “Kalkınma, parlamenter demokrasi sistemi içinde mi yapılmalı, yoksa bir askeri diktatörlük altında mı gerçekleştirilmeli?” Bu tartışma, ilk sonucunu, 14 Kasım 1960 tarihinde bir iç darbe biçiminde verdi. Bu tarihte, MBK’nin Alpaslan Türkeş önderliğindeki 14 üyesi tutuklanarak yurt dışına sürgün edildiler. Bu grup, iktidarın CHP’ye devredilmesine ve seçimlerin erken yapılmasına karşı çıkıyor, askeri yönetim altında “Devrim hedeflerine” ilerlenmesini savunuyorlardı.
MBK içindeki grubun tasfiyesinden sonra, CHP’nin savunduğu biçimde, parlamenter rejime geçiş için bir süreç başladı. 6 Ocak 1961’de, “Kurucu Meclis” çalışmalarına başladı. İlk iş olarak, bir “Anayasa Komisyonu” kuruldu ve büyük çoğunluğu Üniversite öğretim üyelerinden oluşan bir kurulun hazırladığı Anayasa Taslağı üzerine çalışmalar başladı. Bu arada, eski DP mensuplarından dışarıda kalanlar da, yeni bir parti kurma girişimini sürdürürken, ordu içindeki huzursuzluk, yeni örgütlenmelerin ortaya çıkmasına zemin hazırlıyordu. O sırada, Kara Harp Okulu Komutanı olan Talat Aydemir, ordu içindeki “cuntacı” gruplardan en güçlüsüne önderlik ediyordu. Talat Aydemir, önce, 21 Şubat 1962’de İnönü’nün başbakanlığı sırasında darbe girişiminde bulunmuş, başarısızlıkla sonuçlanan bu girişimden sonra affedilmiş, fakat 21 Mayıs 1963’te, tekrar, parlamentoyu dağıtarak reformları askeri yönetim altında sürdürmek üzere yeniden darbeye kalkışmıştı. Bir kısım aydın tarafından da desteklenen (Örneğin, o dönemde Akşam gazetesinde köşe yazarlığı yapan Aziz Nesin, Milli Birlik Komitesi’nin hiç değilse dört yıl daha iktidarda kalması gerektiğini savunuyordu. ) bu girişime temel olan düşünceye göre, mevcut siyasi partilerin tümü oy avcılığından öteye geçmiyorlardı, “memleket meselelerine vakıf değillerdi” ve parlamento seçimleri, yalnızca bu, gününü gün etmeye bakan partilerin yönetime gelmesine izin veriyordu. Bu durumda, “devrimi hedefine ulaştırmak için”, parlamentoyu feshetmek isteyenlerle, “sosyal reformları demokratik parlamenter yollardan gerçekleştirmek” düşüncesini Üniversite çevrelerinde, ordu yüksek kademesinde de hâkim hale getiren CHP, karşı karşıya geldi. DP’ye karşı orduyu kışkırtmış bulunan CHP, bu andan itibaren parlamentonun üstünlüğü ilkesini savunmaya ve orduyu “radikal” unsurlardan arındırma politikası uygulamaya başladı. Albay Talat Aydemir ve arkadaşları, ikinci girişimlerinden sonra idam edildiler.
Bu, 27 Mayıs’ın esas görevinin -özellikle ordu içindeki kontrolden çıkmış muhalefet odaklarını ABD’ye bağımlılık içinde uysallaştırma ve tasfiye etme, önemli ölçüde (Ordu içindeki denetlenemez grupların tasfiyesi için, 27 Mayıs’tan sonra da, uzun bir süre mücadele edilmesi gerekmiştir. Tasfiye sürecinin tamamlanması, ancak 12 Mart 1971 darbesinden sonra mümkün olabilmiştir.) tamamlandığı ve sistemin tekrar rayına oturduğu nokta olarak kabul edilebilir.
Ancak, 27 Mayıs darbesiyle sonuçlanan DP’ye karşı muhalefet döneminin şiarları ve bu şiarlar etrafında oluşturulmuş bulunan büyük ittifakın hedefleri, özellikle de bu ittifak içinde ordunun önemli bir kesiminin bulunabilmiş olması, önemli bir aydın kesiminin, bu model üzerinden devrim teorileri geliştirmeleri için etkili bir zemin oluşturmuştur.
O dönemden sonra, Türkiye’de, sol hareketin belli başlı karakteristiklerinin olgunlaşmaya başladığı ve bir siyasal hareket olarak nitelik kazandığı yeni bir dönem başlayacaktır.

“KALKINMA MODELLERİ” TARTIŞMASINDAN SİSTEM TARTIŞMASINA
‘60’lı yıllarda, siyasi partiler arasında ve kamuoyunda, başlıca tartışma konusunu, “kalkınma modeli”nin ne olabileceği oluştururken ve bu esas olarak yönetici sınıfların kendi iç tartışması halinde gelişirken, bu tarihten itibaren, egemen sınıfların dışına taşan bağımsız bir kamuoyu oluşmaya başlamış ve doğrudan doğruya sistemin kendisi tartışma konusu yapılır hale gelmiştir. O zamana kadar, “ilericilik ve gericilik”, hâkim sınıfların farklı grupları arasında bir çatışmanın kavramları olmayı aşamazken, bu tarihten itibaren, çalışan yığınların da taraf olduğu bir tartışma halini almıştır. İlericilik ve gericilik tartışması, ilk kez, “yobazlarla Atatürkçüler arasında” bir ayrımı anlatmaktan çıkarak, emekten yana ya da sermayeden yana olmak anlamını bu yıllarda kazanmaya başlamıştır. Gene, Türkiye tarihinde ilk kez, sosyalizm kavramı, büyük yığınları ve aslında birçoğu yalnızca burjuva reformlar peşinde olan aydın kesimlerini de kapsayacak ölçüde yaygın bir tartışma ortamı bulmuştur.
27 Mayıs askeri darbesiyle 12 Mart ve 12 Eylül darbeleri arasındaki temel fark da, işte bu entelektüel ortamın özelliklerinde bulunabilir.
Yazımızın gelecek bölümünde inceleyeceğimiz YÖN-DEVRİM çizgisi, yalnızca 27 Mayıs darbesiyle birlikte açılan bu yeni entelektüel ortamın niteliklerini en karakteristik özellikleriyle yansıtmakla kalmamış, aynı zamanda, Türkiye sol hareketinin başlıca eğilimleri üzerinde de etkili olarak, günümüze kadar süregelen sonuçlar doğurmuştur. Bu yüzden, 27 Mayıs’ın diğer askeri darbelerden ayrılan özgün yanlarını, onun birer uzantısı olan asker-sivil aydınların oluşturduğu siyasi hareketleri inceleyerek açığa çıkarmanın önemli ve gerekli olduğunu düşünüyoruz.

Ağustos 1993