Vedat Türkali, romanları üzerine epey söz söylenen bir yazarımız. Övgüler yergiler, yazarın da bulaştığı polemikler… Başarıyla başarısızlık içice Türkali romancılığında. Senaryoculuğunun da etkisiyle kolay okunan akıcı romanlar yazıyor. Ancak “bir solukta okunmak” edebiyat eserlerinde sağlıklı bir ölçüt olmanın yakınında değil. Bu duruma yakın zamandan en güzel örnek “Cevdet Bey ve Oğulları”. Zor okunan güzel bir roman.
Yazarın en tartışılan romanı “Bir Gün Tek Başına”. Eleştirmenlerimiz dâhil okuyan büyük çoğunluğun övgüsünü kazandı. Bunu hak etmediği söylenemez. Ancak bu ilk başarıyı sürdüremedi yazar. “Mavi Karanlık” konusu gereği aydınlarımızın yoğun tepkisiyle karşılaştı. Son romanı “Yeşilçam Dedikleri Türkiye”ye ilişkin yazılanlar ise, romanın anlaşılıp kavrandığına dair belirtilerden tümüyle yoksun, genel yazılar olmaktan öteye gidemediler.
Bütünlüklü incelemenin hem yazarı ve romanlarını kavramada hem de ülkemizin gündeminde bulunmada süreklilik arz eden kimi konulara ilişkin tartışmalara katılmada sağlayacağı yaran düşünerek sorunu belli başlıklar altında ele alacağım. Böylece tartışmanın bir derinlik ve bütünlük kazanacağı kanısındayım.
UMUTSUZLUK, İNANÇSIZLIK, KADERCİLİK
Vedat Bey’in romanlarında en belirgin ortak noktalardan birini umutsuzluk oluşturuyor. Okuyucuya üç romanın da sonunda inançsızlık, umutsuzluk aşısı yapılıyor. Şunu öncelikle belirtmeliyim: Umut başarılı bir sanat yapıtında bulunması zorunluluk arz eden bir şey değildir. Burada tartışılan bu durumun Türkali romancılığında sistemlilik göstermesidir.
Üç romanın da gerek finallerini “kötü son”un oluşturması gerekse roman içi örgülerde dramatik olaylara gereğinden fazla yer verilmesi, sorunun açıklamasını rastlantılar zinciri mantığının dışında aramayı gerektiriyor. Duygu yüklü ajitatif son sayfalarla bir romanın bütününe umut-inanç-iyimserlik izafe etmek ne olanaklıdır ne de başvurulacak bir yöntem olabilir. Türkali’nin Bir Gün Tek Başına ve Yeşilçam Dedikleri Türkiye’de bunu yapmaya çalıştığım görmek zor değil. Günsel’in ve Gündüz’ün romanların son sayfalarındaki iç konuşmaları uç örnekler olarak beliriyor. Mavi Karanlık’ta sağ ve sona kalan kahramanlar yazarın desteğine değil kösteğine maruz kaldıklarından bu durumdan yoksun bırakılıyorlar. (Ancak Mavi Karanlık’ta dikkat edilecek olan da Özgür ve Nergis’in ölüme gidişleridir.)
Vedat Bey’in romanlarının umutsuz sonlarına ilişkin saptamalara garip tepkileri var. Anlaşılmaz savunulara bile başvurabiliyor. 26 Mayıs 1960 tarihinde biten romanın umut yüklü olduğunu 27 Mayıs Darbesiyle açıklamaya çalışıyor. Bir romanın kavranıp çözümlenmesinde ele aldığı zaman diliminin ve o dilimin tarihsel, sosyal gerçekliklerin tespitinin temel olduğunun Sayın Türkali tarafından bilinmeyebileceğine inanmak güç. Romanda gelecek durumunda olan yani var olmayan bir olayın belirleyiciliğini anlamak mümkün olmuyor.
Bir Gün Tek Başına, barındırdığı tüm umutsuzluklara karşın olağanüstü bir romandır ve umutsuzluğu edebiyatımızın bu güzel yapıtında üzünç olmuyor. Üzücü olan, Vedat Bey’de çizgileşen bu olayın kabullenici ve kaderci toplumumuzun adı geçen özelliklerini pekiştiriciliğidir. Bir de ilk romanına ilişkin övgüleri sonrakilere yineleyemeyişimiz.
TOPLUMSAL OLAYLAR VE GENÇLİK HAREKETLERİ
Yazar 27 Mayıs öncesini anlattığı Bir Gün Tek Başına adlı romanında toplumsal muhalefete ve bunun içinde üniversiteli gençlik hareketlerine çok olumlu bakmakta ve değerlendirmektedir. Gençlik eylemleri üzerine yer yer eleştirel yaklaşımlara rastlanmakla birlikte genelde yazarın olaya’ geniş bir sempati ve desteği olduğunu saptamak zor olmuyor.
Sonraki iki roman Mavi Karanlık ve Yeşilçam Dedikleri Türkiye’de zaman ve yaklaşım değişiyor. İki romanda da 1980 öncesi toplumsal muhalefete ve gençlik hareketlerine ilişkin değerlendirmeler had safhada bir olumsuzluğu içeriyor. İçerik biçemle birleşip somutlaştığında egemen ağızla aynılık oluşturmakta.
Bakıştaki değişim irdelemeyi gerektiriyor.
Başlıyorum:
Sonuçta bir yerlerde birleşecek olan iki tespitte bulunabiliyorum Vedat Türkali için: Bir: Türkali, Hikmet Kıvılcımlı müridi olma yolunda ölçüyü kaçırıyor. İki: Sözde kendisine sol içinde ancak sola karşı eleştirel olabilen “özgün” bir yer arayışı içinde.
Vedat Türkali ili. romanında 27 Mayıs öncesi muhalefet hareketlerini, romancı tercihini de kullanarak, düşünsel yakınlığına bağlı olarak roman kahramanı “Baba”ya (Doktor Hikmet Kıvılcımlı) bağlar. Bu bağlılık hem teorik hem de pratiktir. (Hikmet Kıvılcımlının Türkiye Solu Tarihinde tartışılan önemli bir yeri olduğunu belirtmeyi -bir cümleyle de olsa- görev ve gerçeklik olarak görüyorum.) Yazarın Bir Gün Tek Başına’daki demokratik kavgaya olumlu yaklaşımının temel nedenini bunun oluşturduğu gerçeğini açık olarak kavramanın yolu. mutlak diğer romanlarını da okumaktan geçmiyor. Sonraki romanların işlevi salt biraz daha aydınlatıcılık oluyor o kadar. Ancak olaya sondan bakılırsa, yani 1980 öncesine bakıştaki olumsuzluğun nedenlerini saptamak için ilk romanı okumak zorunluluk oluyor.
İki olguyu, bu olguların yazar üzerindeki etkisini ve etkilerin yazarın yapıtlarında somutlanışım belirlemekte yarar var. 1960 öncesi Türk Solunda Kıvılcımlı gerçeği çok sahih ve nettir. Ama sonraki zaman dilimleri sol hareketlilik içinde Kıvılcımlı ve düşüncelerinin etkisinin azalışına hatta pratik olarak yok oluşuna sahne oluyor. Bu değişim Türkali’yi de kapsıyor. Olgu, yazarı katı ve gerici bir boyuta sokuyor. Aydınlarımızın kendi aralarında oynadıkları “olağanüstü, muhteşem, başyapıt… oyunu”nun dışında kalması nedeniyle (bu oyunun dışında kalışı kişisel dürüstlüğünden mi yoksa yeteneksizliğinden, oyunu öğrenemeyişinden mi belirlemek güç) yazar, eleştirmenlerimizden ne romancı ne senarist yanıyla istediği pasları alamayınca, bir tepki yumağı haline dönüşüyor. Olgulardan ve etkisinden kaynaklanan anti-sol ve anti-aydın hırçınlığın sonucu: Mavi Karanlık ve Yeşilçam Dedikleri Türkiye.
MAVİ KARANLIK KÜFÜR ROMANLARINDA FARKEDİLEMEYEN İLK
Öğretim görevlisi fizikçi, Korhan genç ressam Özgür ve onların sevgilisi psikolog Nergis’in ve ilişkilerinin ön plana çıktığı, aydın sığmağı Bodrum’da aydınları konu alan bir roman Mavi Karanlık. İlk bakışta tümüyle aydın eleştirisi gibi geliyor. Bu durumun romanın geniş bir bölümünü oluşturduğu gerçeğini yadsımadan, yazımın bu kısmında, aydın eleştirisine göre daha geride bir görünüme bürünmüş olan 1980 öncesi sol harekete ilişkin yaklaşım ve saptamaları ele alacağım.
Mavi Karanlık son derece yaz, basit, iğrenç, “karanlık” bir ilişkiler yumağı. Tek olumlu tip bulmak mümkün değil romanda. En sağlıklı olanı Korhan gibi. Ancak dikkatli bakış Korhan’ın da loş meyhanelerde salt laf üreten durağan “aydın”lardan ayrı olmadığını görmeyi mümkün kılıyor. Yazarın O’nu diğerlerinden ayrılaştırma çabasını anlamak, Türkali’nin aydınımıza bakışını değil romanda geçen zamandaki sol muhalefete bakışını irdelemekten geçiyor. Resmi ve sivil karşı-devrimci güçlerin devrimci muhalefete ve devrimcilere yönelik azgın saldırılarına karşı hareketliliği karşı-devrimci terörle aynı kefeye koyan bir kafanın “Korhan”ı ayrılaştırabilmesi olanaklı değildir. Böyle bir düşüncenin şekillendirdiği farklılık, biçimsel, dar kalıplar arasında kalmaya mahkûm. Zavallı Korhan’ın başına gelen de budur.
“…Salt polis olayı. Geniş, büyük çapta polis olayı…” (Mavi Karanlık s.75) “…Üç beş manyağın neden olduğu…” Özgür’ün bu değerlendirmesine Türkali’nin olumlu Korhan’ı üç, beş manyak nitelemesi dışında katılıyor. Neden olarak ise ülkedeki yapısal sorunları belirtiyor. Aynı saptamayı aydınlarımızın son yıllardaki en önemli demokrasi kahramanı olarak lanse ettikleri Süleyman Demirel de yapmakta. Yazarın Nergis aracılığıyla yiğitlik ve mertlikle donattığı “gözdesi” Korhan, yazık ki gelişkinlikte Demirci’den bile geride. Fazla alıntıya gerek görmüyorum. Bütünlüklü bakış yararlıdır. Romanda Özgür-Korhan tartışması ve Korhan’ın Nergis’e öğretilerinde karşılaşılan Eylül öncesi sol değerlendirmeler, tümüyle saldırı biçimine bürünüyor. Roman kahramanlarının Eylül öncesine ilişkin sözleri Ahmet Altan’ın Sudaki İz’indeki “Ekrem” ve “Necip”; Latife Tekin’in Gece Dersleri’ndeki Gülfidan’ınkilerle düşüncü ve aynılık oluşturmaktadır. Benzer söyleyiş yıllardır egemen ideolojinin ağzıyla karşımıza çıkmaktadır. Kimileri Demirci vari demokratlaşma sürecinde olan TRT spikerleri ve tekelci basının manşetleri, Eylül öncesi ülkenin “geniş çaplı polis olayı” yüzünden ne hale geldiğini ve Eylül’le nasıl kurtulduğunu haykırıyor. Latife Tekin ve Ahmet Altan gibi Vedat Türkali’nin de çorbada tuzu bulunuyor.
Her üç yazarın da Sinan Çetin’in Prenses filmindeki “Fotoğrafçı”sıyla gösterdiği yürekliliği gösteremeyişi üzücüdür. Zincir Mavi Karanlık’la bitmiyor.
SON HALKA YEŞİLÇAM DEDİKLERİ TÜRKİYE
Yazarın başta da belirttiğim gericiliğe doğru bir yol izleyen değişiminin son ürünü son romanı. Mavi Karanlıkta Eylül öncesi sol mücadeleye ilişkin değerlendirmeleri Yeşilçam Dedikleri Türkiye’de benzer ve gelişkin bir biçimde sürdürmekte yazar. Düşünsel geriliğine karşın gelişim olarak Özgür’ü andıran “Refik” ile tavizsiz, tutarlılık(!) giysileri içindeki “Gündüz”ün iç konuşmalarında ve gerçekten çok sade, gerçekçi bir o kadar da güzel bir roman kahramanı olarak karşımıza çıkan “Nihat”ın Gündüz’le ikili konuşmalarında sıkça yapılan sola ilişkin saptamalar Mavi Karanlık’ı aratmıyor. “…Ödlek aydını, yarı aydınıyla özenti, yasal düşlere kapılmış -Satılmış mı diyeyim?- salak bir sol…” (Yeşilçam Dedikleri Türkiye s.527) Hemen her yönüyle Sayın Türkali’nin kendisini çağrıştıran Gündüz e ait bu sözler. Vedat Türkali’ye göre satılmış olmayan akıllı sol 1960’dan sonra tarihe gömülüyor. Değişimin nedenleri artık üzerinde durulur olmaktan çıkıyor. Gerici düşünce sövgüde biçime dönüşüyor ki bu bir olgudur.
Roman hakkında çıkan yazılar -okumadıklarım kuşkusuz olabilir- genel geçer yazılar olmaktan öteye gitmedi. Somut tek ses bir sinema eleştirmeninden geldi: Atilla Dorsay. Önemli saptamalarına karşın yazım nedeni gazetesini savunu olarak sırıtınca, okur, romanda Cumhuriyet Gazetesi ve eski başyazarına yönelik yoğun ancak aynı ölçüde de doğru eleştiriler olmasaydı Sayın Dorsay o yazıyı yazar mıydı kuşkusunu duyuyor. Atilla Dorsay’ın yazış nedeni olarak Yılmaz Güney’e haksızlığı belirtme çabası, olsa olsa kendisini, Yalçın Küçük’ün Mehmet Kemal’le yazdığı mektuptaki Nazım’ın canlandırılışına ilişkin sözlerine muhatap kılıyor. Yılmaz Güney konusunda ahlak dersi vermek Atilla Dorsay’ın işi değildir. Ancak bunlar Dorsay’ın romana ilişkin doğru yaklaşımını bütünüyle de yok etmiyor. Doğru kavrayamadıklarım da düzelterek kısaca açmakta yarar var.
Roman ne Dorsay’ın ne de yazarının belirttiği gibi 1960’lı yıllarda başlamıyor.
(Yazarın bile bundan bihaber oluşuna ne söylenebilir?…) Romanın hemen başında 44.sayfada 27 Mayıs üstüne değerlendirme yapılırken, yine aynı sayfada 60’lı yıllardan geçmiş zaman -en az bir kaç yıl-olarak söz ediliyor. Nitekim çok geçmeden, 83. sayfadan 1965-66’lı yıllara götürüyor. Sonra Dorsay’ın da belirttiği gibi, 1977 yılındaki Sinemacılar Yürüyüşünden geriye doğru porno film akımına dönüş oluyor; 1973’lü yıllara. İlginçlik, doğrusu gariplik sürüyor. Sinema eleştirmeninin de gözünden kaçan 488. sayfada Maraş olaylarından bahis, 522. sayfada Şahin Doğu (Yılmaz Güney)nun cinayeti, yıl 1974, bir uzun geri sıçrama daha.
Sayın Türkali tarihsel akışta değişikliğin “bir saptırmaya, zararlı, tehlikeli bir yanlışı kanıtlamak için
yararlanılmamışsa” romanda başvurulabilecek bir yöntem olduğunu söylüyor. Zarar ve tehlikenin Türkali’deki düşünsel kapsamını bilemiyorum, ancak araya Maraş olaylarını bir yama gibi bilerek koyuyorsa, sorunu, romanı 1980’li yıllara getirmek oluyor ki, bu da önceden de belirttiğim gibi, açık ve sinsi sövgülerle dolu sola yönelik değerlendirmelere istediği zaman dilimlerini dâhil edebilme kaygısının sonucu oluyor. Her iki romanında da resmi düşünceyle paralellik ve ağız birliği oluşturan yazar, tarihsel dizinde bilerek değişiklik yapıp iyi niyetli olduğunu iddia edebiliyorsa, bu iyi niyetten payı egemen güçlerin aldığı kesindir. Yok eğer bilinçsizce yapılmışsa, bunu da Sayın Türkali’nin yakın tarihimizi yeniden yazma çabalarına vermek gerekir.
TÜRKALİ ve AYDINLAR
Vedat Bey’in uç romanının da başlıca tiplerini aydınların oluşturması ve aydınlara bakışı sorunu bağımsız başlık altında ele almama neden oldu. Yazarın Türk Aydınına bakışındaki değişkenliğin -romanların da biçimlenmesinin- özünde bütünlüklü bakış açısının aldatıcı farklı yansıması mı döneme göre değişen yaklaşım karmaşası mı okluğunu anlamak, üç romanın her birinde karsımıza çıkan aydın tiplerini değerlendirmekten geçiyor.
Bir Gün Tek Başına’da “Baba” geride kalmasına karşın romanın dayanak ve çıkış noktasını oluşturuyor. Yazarın “Baba”ya düşünsel ve kişisel sempatisi, belki de yazılına nedeni olan romanı hiç de kötü ve başarısız kılmıyor. Tersine edebiyatımızın en başarılı yapıtlarından biri olarak yerim koruyor. 1960 öncesinin “Kuvayı Milliye’ci”, dinamik, dirençli üterken “Baba”sı. Ön planda ise Günsel ile Kenan’ın aşkı.
Ancak önemli olan; toplumsal olaylar ve Baba, gençlik eylemleri ve Baba İşçiler ve Baba, emniyet koridorları ve Baba… kararlı bir aydın. Edebiyatımızda da unutulmayacak bir tip.
Mavi Karanlık’ta olay değişime uğruyor. Eleştirmenler romanı tepkiyle karşılıyorlar. Neden, sert aydın eleştirisi.
Özellikle Korhan-Nergis diyaloglarında Korhan’ın ağzından ağır eleştiriler yapıyor yazar. Doruklardan birini 175.sayfadaki uzun değerlendirme oluşturuyor. “Alkol salamurasına yatmış bir sürü beyin.”
Burada bir parantez açmam gerekiyor Aydınımızın önemli sorunlarından birini düşünce-davranış çelişkisi oluşturmakta. Bedel ödemeye alışkın bir toplum olmayışımızdan aydınlarımız da payını al iniş. Düşüncede aykırılığın ve tehlikenin uzağında kalmaya özen gösteriyor bir. İlk görece özgür ortamlarda dile getirdiği genel sol düşünceleri bile davranışıyla bütünlük arz ettirmeye yanaşmıyor.
Türkali’nin aydın eleştirilerinde b saptamaların izine taşlanmakla birlikte asıl etkiyi kızgınlık, kin, nefret gibi duygusal tepkiler oluşturuyor. İlk romanı sonrası çıkan eleştirilere yanıtları nedeniyle eleştirmenlerce kara listeye alındığını belirten yazarın, Mavi Karanlık’ta şair, yazar, ressam derken hırçınlığının alaya dönüşünü, sarhoşken yola işeyen, dolayısıyla “edebiyatın ve sokağın içine eden” “eleştirmen”de somutlaşıyor.
Anti-aydın tavrın temel nedeni duygusal faktörlerin romanı tümüyle ele geçirmesi. Mavi Karanlık’ta yazar amacı roman sonucu olarak ele alındığında sayın Türkali’yi komik duruma düşürmekte. Romandaki iki kahramanı çözümlediğimizde karşımıza şu tablo çıkıyor. Bir Korhan var. Halk deyişi ile etliye sütlüye karışmayan bir tip. Dinamizmden ve üretkenlikten yoksun. Türkali’nin “aydın kendisini ve dünyayı değiştirmeye çalışandır.” sözünden payını hiç mi hiç almamış fizikçi. Buna karşın faşistlerce tehdit ediliyor ve sonunda da öldürülüyor. Öldürülüş nedeni olarak yazar tarafından solculuğu gösterilmeye çalışılıyorsa da, demokratlığı bile tartışma götüren Korhan’ın öldürülmesinde faşistleri sınıfta bırakmış olabileceği olasılığı daha ağır basmakta.
Yazarımızın romandaki tek olumlu tipi -kendince-, böyle.
Bir de Özgür var, genç ressam. Türkali’nin olumsuzlayıcı ve engelleyici uğraşına karşın gelişen, tavırsızlığı ve kayıtsızlığı reddeden bir konuma doğru ilerleyen bir tip. Toplumsal olaylar etkisinde ve çerçevesinde bireysel nicel ve nitel gelişim, kişiliğinde somutlaşmaktadır. Polis tarafından gözaltına alınışı, işkence görüşü, etki ve çerçeveye, işkenceciyi öldürüşü ve sığınağı Bodrum’u ölümü göze alarak terk edişi, gelişimine somut örneklerdir.
Yazarın devinimsizlikle suçladığı aydınlarla, seçenek tip olarak sunduğu Korhan arasında bütünlüklü bir uyum var. Korhan aydın sığmağı Bodrum’dan biraz köylülüğü, biraz da üstünde yama gibi duran “solculuğu” nedeniyle ayrılıyor ve tutsaklığını kendi özel sığmağı laboratuarında sürdürüyor. Bu, gelişkinsizliğin biçim değiştirmesinden başka bir şey değildir. Oysaki Özgür’ün ayrılışı gelişimin pratiğidir.
Vedat Bey’in çabalarına karşın aynılık: Korhan, farklılık: Özgür’dür.
Yeşilçam Dedikleri Türkiye’de görüntüsel değişiklikler var. Romanın başkahramanı “Gündüz”, “Baba”nın “azgelişmiş”ini andırıyor.
Gündüz işçilerle ilişkide; Baba gibi…
Gündüz’ün gençlikle ilişkileri var; Baba gibi…
Gündüz’ün yaşamı düşünceleri nedeniyle acıyla yüklü; Baba gibi… Bunlar ortak özellikleri.
Gündüz, Baba gibi işçilere ve gençliğe somut hedefler gösterebilme çabasından yoksun…
Gündüz, Baba gibi teorik üretim içinde değil.
Ayrılıkları da bunlar oluyor.
Az gelişmişlik yazarın bilinçli yaratımıdır. Birer Baba’cı gibi çizilmiş “Nihat”, “Fuat” gibi kahramanlar olumlu ve dinamik unsurlar. Bu romanda öncekine oranla anti-aydın düşüncenin nicel yanında bir daralma söz konusu. Atilla Dorsay’ın anlaşılmaz feryatla savunuya çalıştığı “Melih” (Onat Kutlar) bile genelde olumlu bir tip.
Vedat Türkali son romanında yalnızca cepheyi daraltıyor. Tepkilerini temelde bir tipte yoğunlaştırıyor: “Şahin Doğu” yani Yılmaz Güney’de.
YILMAZ GÜNEY VEDAT TÜRKALİ ve YEŞİLÇAM
Yılmaz Güney, kökleri Türkiye Halkının içinde olan az sayıda sanatçımızdan biridir. Resmi ideolojinin başını çektiği Güney’i karalama ve yok sayma kavgası ne nedenli acı ki her kesimden gizli ya da açık destekçiler bulmakta. Sayın Türkali bu çabaya da omuz vermeyi ihmal etmiyor.
Romanda hemen her tipin gelişimi belirgin. Şahin Doğu dışında. Dahası, Gündüz’ün ilk tanışmasından “Arkadaş” -başarılı benzer- filmin çekimi dâhil geçen sürede sürekli gerileyiş içinde. Oysaki bu zaman dilimi özellikle I970’den itibaren Güney’in yerli sinemaya damgasını vurmaya başladığı dönemdir.
Türkali’nin Atilla Dorsay’a yanıtında Ertem Göreç’in (Refik) ve kendisinin yaptıklarından da söz edilmediğine ilişkin sözleri siyasal alanda yoğunlaşan gafların sanat dünyamıza da sıçradığının göstergesi olmakta. Refik ve Gündüz’ün politik ve kültürel birikimleri bazında Yeşilçam gibi bir yerde daha neler yapabilecekleri merak konusudur.
Yılmaz Güney ise sürekli tavizleriyle sözde Yeşilçam’ın genel yapısına uyum sağlar. Türkali’nin bu yaklaşımının belirlediğim iki nedeni var. Birincisi gerek sanat gerekse politik alanda öneminin yadsınması mümkün olmayan birine; Yılmaz Güney’e saldırı yazara göre diğer aydınlarla uğraşmaya dahi gerek olmadığı imajını taşıyor. İkincisi özel bir neden oluyor. Kendisini ve Yeşilçam’ı çok önemsemesine karşın bir Güney olabilmenin çok uzağında kalışı. “Bedrana”, “Karanlıkta Uyananlar”, “Umutsuz Şafaklar” kuşkusuz iyi senaryolardır. Ancak “Sürü” ya da “Arkadaş”la karşılaştırabilmek olanaklı değil. Bunun komplekse neden olması acıdır. “Sokakta Kan Vardı” bir “Umut” olamamışsa bu, Yılmaz Güney ve sinema yeteneğinin suçu değildir. Duygusal tepkiyi gerektirmez.
Türkali beğenmediği için “Yılanların Öcü”ne ödül veren Berlin Film Festivali ve Jürisine “kötü”; “Bedrana” filminin senaryosuna CIDALC ödülünü veren jüri ve festivale “iyi” değerlendirmesini yapmak salt Türkali’ye özgü bir gariplik ve anlaşılmazlık mıdır bilemiyorum… Ancak şunu söyleyebilirim: Kendinden ve ürünlerinden başkasını gayrı ciddi bulma alışkanlığı sağlıksızlığın belirtisidir.
Aralık 1988