Kürdistan’ı odak noktası olarak seçen ve Irak’taki durumla bağıntılı olarak uluslararası boyutta yürütülen emperyalist politikaların uygulanmasında, Türkiye’nin üstlendiği rol, iç politikanın yeniden düzenlenmesini, her türden halk hareketinin ve muhalefetin kesinlikle ve acilen susturulmasını gerektiriyor.
Türkiye’nin Kürt ve Türk, bütün emekçilerinin mücadelesinin birleşik bir hal alması, en azından bunun eşzamanlı biçimler kazanması, böyle bir politikanın yürütülmesinin olduğu kadar, faşist diktatörlüğün diğer bütün ekonomik ve siyasal yaptırımlarının da başlıca engeli olacaktır.

Ağustosta, iki toplumsal olay, başta üç büyük kent olmak üzere başlıca yerleşim merkezlerini etkileyen belediye işçileri grevi ve sonra da Şırnak Operasyonu, Türkiye’nin siyasal ve sosyal hareket zemininde, derin köklerle birbirine bağlandı. Bu bağıntı, hem toplumsal muhalefetin boyutlarını ve devrimci hareketin imkânlarını, hem de egemen sınıfların önümüzdeki süreçlere ilişkin projeksiyonlarını açığa çıkarttı.
Günlük basının “çöp grevi” adıyla kamuoyuna tanıttığı belediye işçileri grevinde, gerçekte temizlik işlerinde çalışanlar, greve katılanların ancak yüzde otuzu kadardı, Ancak, bir yandan olayın boyutlarını küçültmek ve katılan kitle sayısını olduğundan küçük göstermek isteyen, diğer yandan grevcilerin dayanışma olanaklarını ve diğer emekçi halk katmanlarıyla, özellikle de kent küçük burjuvazisiyle ilişkisini olumsuz etkilemek isteyen burjuva basın, çalışanların grevini böyle adlandırdı. Yaz sıcağında süratle çürüyen çöp yığınlarından rahatsızlık duyan, müşterisini kaybeden küçük esnaf, dükkâncılar, mahalle sakinleri, abartılmış bir “sağlığı tehdit” propagandasıyla, işçilere ve greve karşı kışkırtıldı. Özellikle grevin kamuoyundaki yükünü sırtlarında taşıyan temizİik işçileri, bütün çabalarına karşın, bu propaganda bombardımanının etkisini kırmayı başaramadı, Temizlik işçileri, “halk sağlığının düşmanı” bir tür “terörist” haline sokuldular. Devletin son günlerde sıkça kullandığı “teröristlerle halkı birbirinden ayırma” sloganının, mücadele eden bütün işçi ve emekçi kesimleri için geçerli bir slogan içeriği taşıdığı da böylece görüldü. Ekonomik ve demokratik hak ve çıkarları için mücadele eden bütün halk kesimleri, bundan böyle kendilerini “terörist” olarak gören bir politikayla karşı karşıya geleceklerinin ilk işaretini “çöp grevi” sırasında fark ettiler.
Devlet, hemen hemen bütün kurumlarıyla, belediye işçilerinin grevini kırmak için seferber olduğunda, basın tekellerinin, özel ve resmi televizyon kanallarının bütün şartlandırmalarıyla sağlanmış bir “kamuoyu desteği” görüntüsüne sığındı. “Bu iş bitsin” diyen halk çoğunluğunun aynı zamanda “İşçilerin hakkı verilsin ve bu iş bitsin” dediği ise, gazete sayfalarına ve televizyon ekranlarına “iş bitirilsin” diyen yanları öne çıkarılarak yansıtıldı.
Uluslararası planda, ABD’nin ve Avrupalı emperyalistlerin görünüşte “arapsaçı”na dönen politikaları ve askeri pratikleri yeniden Ortadoğu ekseninde yoğunlaşmaya yönelirken, “çöp grevi”nin büyük bir gayretle ve aceleyle çıkarılmış bir “emir”le kırılması, yalnızca belediye işçilerine yöneltilmiş ve yalnıza Türkiye’nin iç politikasıyla ilgili bir saldırıdan daha ötesinin düşünülmesi için de bir işaretti aslında.
İşaret, devletin Şırnak saldırısı ile kesinlik kazandı. Kürdistan’ı odak noktası olarak seçen ve Irak’taki durumla bağıntılı olarak uluslararası boyutta yürütülen emperyalist politikaların uygulanmasında, Türkiye’nin üstlendiği rol, iç politikanın yeniden düzenlenmesini, her türden halk hareketinin ve muhalefetin kesinlikle ve acilen susturulmasını gerektiriyor. Türkiye Kürdistanı’na yapılan askeri yığınak ve alınan siyasi tedbirler, yalnızca iç politikanın ihtiyaçlarından, yalımca iç sınıfı mücadelesinin yönelimlerinden kaynaklanmıyor. Ne var ki, Türkiye’nin Kürt ve Türk, bütün emekçilerinin mücadelesinin birleşik bir hal alması, en azından bunun eşzamanlı biçimler kazanması, böyle bir politikanın yürütülmesinin olduğu kadar, faşist diktatörlüğün diğer bütün ekonomik ve siyasal yaptırımlarının da başlıca engeli olacaktır. Böylece, “çöp grevi”nin karşı karşıya kaldığı çok yönlü saldırının, halk muhalefetinin kamuoyunda ön plana çıkmış bir yanına, birleşme olanaklarına, ardından getirebileceklerine ve özellikle de Kürdistan’a yönelik politikaların daha da sertleşeceği bir dönemin potansiyel engellerine karşı yapılmış bir saldırı olduğu görülüyor.
Belediye işçilerinin grevinin karşılaştığı son, aynı zamanda devletin diğer bütün grevlere karşı tavrının da bundan böyle nasıl olacağını göstermiştir. Kamu güvenliği, sağlığı tehdit eder boyutlar, ulusal çıkarlar vs. gibi, pek çok gerekçe, bundan sonraki grevlerin ertelenmesinin de gerekçesi olacaktır. Hiç bir ciddi grev, bu koşullarda, “yasaların işçilere tanıdığı bir hak” olarak ve yasaların çerçevesi içinde sürdürülemeyecektir.
Şırnak, “çöp grevi”nin açığa çıkardığı gerçeklerin maddi kanıtını sundu. Kürt emekçilerine ve ulusal kurtuluş mücadelesine karşı sürdürülen “kirli savaş”, artık “sivil halk” – “terörist” ayrımını tamamen silmiştir. Bosna’daki katliama karşı timsah gözyaşları dökenler, kendi siyasal sınırlan içinde bir başka “etnik arındırma politikası”nı açıkça yürürlüğe sokmuş bulunmaktadır. Bu olayda da, mücadele eden halk kitlelerinin tümü “terörist” durumuna sokulmuş, halkın geri kalan kısmıyla özellikle de Türk halkıyla olan ilişkilerinin ve bağlarının bu temelde koparılması esas alınmıştır.
Önümüzdeki süreçte devletin sıkıyönetim dâhil, karşı devrimci her yöntemi kullanmaya hazırlandığı görülüyor. Grev yasaklamaları, kanlı kitlesel katliamların “altyapısı”dır. Türk işçi ve emekçilerine yönelik her saldırı, devlet katında, Kürt işçi ve emekçilerine, ulusal kurtuluş mücadelesine yönelik saldırıları güçlendirecek bir “lojistik” tedbir olarak görülüyor. İşçi ve emekçi yığınları açısından ise, başlıca stratejik yönelim, yalnızca karşı devrimin “lojistik” tedbirlerini kırmak için değil, ama dolaysız olarak kendi geleceğini kurmak için yaptığı mücadeleyi sağlam bir temele oturtmak için, bütün uluslardan işçilerin ve emekçilerin birleşik eylem cephesini yaratmak olmalıdır.

Eylül 1992

“GAP, ekonomimize altı Çukurova daha ekleyecek”, “GAP, Güneydoğu’da işsizlik sorununu çözecek”, “GAP, köylerden şehirlere göçü önleyecek”, “GAP, 2050 yılına kadar enerji problemimizi çözecek”, “GAP, Güneydoğu’nun makûs talihini yenecek”, “GAP bölücü terörün istismar ettiği sorunları ortadan kaldıracağı için bölücülük yok olacak”, vs. vs. Bunlar, burjuva düzen partilerinin, politikacıların, ekonomistlerin ve propagandacıların GAP’a yüklediği işlevler.
Egemen sınıflar ve onların her soydan sözcüleri ne zaman çözümsüzlüğe düşseler, bir takım ‘mit’ler yaratarak onun etrafında her yana boş umut yayan bir propaganda örgütlerler; yaratılan ‘mit’in her derde deva olacağı hayalini pompalarlar. Hele propaganda konusu, günün ölçülerine göre etkileyici büyüklükte bir projeyse, bütün yarattığı ve yaratacağı problemlerden arınmış bir tablo çizip, karşılaşılan akla gelebilecek her sorunun bu projeyle ortadan kalkacağı propagandasını yaparlar. Bu projenin gerçekleşmesiyle her şeyin günlük güneşlik olacağı, işsizlik, fiyat artışı yokluk ve yoksulluğun yok olacağı sanısını uyandırmaya çalışır, yığınları düzene bağlamanın bir aracı olarak kullanırlar. Örneğin ’60’lı yılların başında ERDEMİR, ’60’ların sonunda Keban Barajı, 70’lerin başında İSDEMİR ve Seydişehir Alüminyum böyle kullanılan projelerdi.
Son 10 yıldır da GAP, büyüklüğüne olduğu kadar burjuvazinin ihtiyaçlarına da bağlı olarak, işsizlik ve sefaletten Kürt ulusal mücadelesine kadar her sorunu çözecek sihirli değnek olarak lanse ediliyor. Sulanacak, arazi büyüklüğü, bugünkünün 50-60 katına çıkacak üretim, bu üretimin yaratacağı katma değer hesaplanıp, metafizik matematik çıkarsamalarla kumdan şatolar inşa ediliyor.
Sadece politikacılar ve burjuva propagandacılar değil, aydınlar ve uzmanlarda konuya ilişkin propagandacılarınkine benzer hamasi görüşler öne sürüyorlar. GAP üzerine yapılan spekülatif tartışmalar, GAP’ın bir cennet yaratacağından ülke ekonomisine yük, hatta enflasyonun azmasının nedeni olduğu iddialarına pek çok şey, ekonomi dergilerinden resmi ve “gönüllü raporlarına, günlük basına kadar her yerde tartışılmaktadır.

GAP BÜYÜK BİR PROJEDİR
GAP (Güneydoğu Anadolu projesi), hiç kuşkusuz bugüne kadar Türkiye’nin gerçekleştirmeye giriştiği en büyük projedir.
Proje, Adıyaman, Gaziantep, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şırnak, Batman ve Urfa illerini içine alan 73 bin 863 kilometrekare alanı ile Türkiye’nin toplam alanının % 9,5’ini oluşturan bir alanı kapsamaktadır.
GAP bölgesi olarak adlandırılan bu altı il, bugün 5 milyon 239 bin nüfusuyla Türkiye nüfusunun % 8,5’ni barındırıyor. Bölge nüfusunun % 54’ü kentlerde, % 46’sı ise köy ve mezralarda yaşıyor,
Fırat ve Dicle nehirlerinin aşağı kesimleri ile bunlar arasında uzanan Yukarı Mezopotamya ovalarında GAP, 7’si Fırat, 6’sı Dicle vadisinde olmak üzere 13 alt projeden oluşuyor. Proje, Fırat ve Dicle nehirleriyle bunların kolları üstünde 22 baraj ve 17 hidroelektrik santralinin kurulmasını öngörüyor. Projenin tümü bittiğinde, yaklaşık 1 milyon 693 bin 27 hektarlık bir alan sulanabileceği gibi, hidroelektrik santrallerinden de 23 milyar kilovat-saatlik elektrik enerjisi elde edilecek.
1992 fiyatlarıyla, bugüne kadar GAP’a, 60 trilyon TL dolayında harcama yapılmış olup, projenin tamamlanması için 138 trilyon daha harcanması gerekiyor.
Öte yandan GAP bölgesi, Türkiye’nin en geri kalmış bölgesi. 1988 verilerine göre, kişi başına ulusal gelir; Türkiye ortalaması 900 dolar iken, GAP’ta sadece 420 dolardır. Üstelikte bu oran, her plan döneminde azaltılacak iddiası yer almasına karşın giderek artmış, bugün de artma eğilimi içindedir.

GAP’IN SİYASAL ARKA PLANI
Güneydoğu’da, GAP ya da benzeri bir projenin gerçekleştirilmesi hevesleri 1930’lara dayanır. Özellikle bölgenin geriliği gündeme geldiğinde politikacılar ve hükümetler, ülkenin su ve toprak potansiyelini överek, bunlar kullanıldığında, bölgede geriliğin ve yoksulluğun kalmayacağı, bunu da Cumhuriyet hükümetlerinin yapacağını söyleye-gelmişlerdir.  Ama konunun ciddi olarak gündeme alınması, 1960’ların başında, “planlı kalkınma” dönemi ile olmuştur. GAP’ın ekonomik ve teknik boyutuna ilişkin tartışmalar, sonraki yıllarda da sürüp gitmiş, ancak 1980’lerden itibaren Atatürk Barajı ve Urfa tünellerinin yapımının başlamasıyla proje somuta geçmeye başlamıştır.
Burjuva politikacılar ve hükümetler için GAP, somuta geçmeden önce de sonra da, ağır bir ulusal baskı ve yoksulluk içindeki bölge halkını düzene bağlamak için kullanılmış, “Kafdağı’nın arkasındaki umut” olarak sunulmuştur.
Ama GAP projesinin ortaya çıkmasını, sadece Türk burjuvazisi ve hükümetlerinin kendi başlarına bölgenin daha iyi sömürülmesi için geliştirdikleri bir projeden ibaret görülmesi eksik olacaktır. Tersine bugün GAP olarak adlandırılan projenin köklerini 1950’ii yıllarda ABD’nin başını çektiği emperyalizmin geri ülkelere yönelik yeni sömürgecilik politikalarında bulmak mümkün.
Batılı emperyalistler, 1950’li yıllar ve sonraki yıllarda, geri ülkeleri bir yandan “hızla yayılan komünizme karşı” ileri karakol olarak kullanmak isterken, öte yandan azgelişmiş ülkeleri sebze-meyve bahçesi olarak organize etmeye yöneldiler. Dünya Bankası tarım kredileri yoluyla bu ülkelerin ekonomilerini yönlendirdi. Sanayide ise, ağır sanayi ve gelişmiş teknoloji yerine, tarıma dayalı sanayiler teşvik edildi. GAP projesi de Beş Yıllık Planlarda bu çerçevede yer aldı. Fizibilite çalışmaları bu doğrultuda gerçekleşti. Nihayet GAP Master Planı da, tarıma dayalı sanayilerle desteklenmiş, asıl olarak bir enerji ve sulama projesi olarak geliştirilmiştir. Bugünkü ekonomik hedefleri de bundan ibaret.
Demek ki GAP yörenin ekonomik potansiyelini harekete geçirmenin yanı sıra bir başka yönüyle de;
1) Emperyalizmin yeni sömürgecilik politikaları ile bağlantılı, bu nedenle de sanayi-tarım verimlilik farkına bağlı olarak emperyalist sömürünün gerçekleştirilmesinin bir unsuru olma özelliğini de taşımaktadır.
2) Türk burjuvazisinin Batı’daki enerji ihtiyacını karşılamanın, Güneydoğudaki “bakir” toprakları da kapitalist sömürüye açmanın bir aracadır.
1970’li, özellikle de 80’li yıllarda Kürt mücadelesinin yükselmesiyle birlikte GAP, Kürt ulusal mücadelesinin önüne de bir baraj olarak dikilmeye çalışılmış, Kürdistan’da yoksulluktan ulusal soruna kadar her sorunun GAP’la aşılacağı propaganda edilmeye başlanmıştır.
Diktatörlüğe göre; Kürtlerin kendi kaderini tayin hakkı diye bir sorunları yoktur. Bölge’de işsizlik, yoksulluk ve geri kalmışlık vardır, Bunlar “bölücüler” tarafından istismar edilmekte, yoksul insanlar kandırılarak, bir Kürt ulusal sorunu varmış gibi gösterilmektedir. GAP, üretimde büyük artışlar sağlayacağı, yeni iş olanakları yaratacağı için “bölücülük” taban bulamayacak, refaha kavuşacak olan yoksul Kürtler de artık Kürt ulusal özgürlüğünün peşinden” koşmayacaklardır! Ulusal sorunu basit ekonomik yaşam koşullarıyla çözümleyeceğini sanan bu ekonomist yaklaşım sadece burjuva politikacılar ve hükümetler tarafından değil, kendisine ilerici, devrimci, sosyalist diyen çevreler ve pek çok aydın tarafından bile ciddi ciddi savunulmakladır.
Birden çok ulusun yaşadığı ve aralarında ezen-ezilen statüsünün bulunduğu ülkelerde, genellikle ezen ulus ve ezen ulusun çoğunluk olduğu bölgeler ekonomik olarak da daha gelişkindir. Ama aradaki fark sadece bir bölge farkından ibaret değildir. Tersine ekonomik geri kalmışlıkla birlikte, ondan fazla ulusal baskı ve zorla asimilasyon yarattı ezilen ulusu rahatsız eden, onu başkaldırmaya iten başlıca etkenlerden birisi olur. Nitekim bazı ülkelerde ekonomik bakımdan ezilen ulusun yaşadığı bölgeler daha ileri olabiliyor (Hırvatistan ve Slovenya gibi); bu durumda bile ezilen ulus statüsü ortadan kalkmıyor ve ezilen ezene karşı, ulusal hakları için başkaldırıyor. Gelişmiş kapitalist ilişkiler ve gelişmiş olmak ezilen ulus burjuvazisinin ezen ulusa karşı başkaldırmasını daha çok kışkırtır. Kendi emekçilerini, yeraltı ve yerüstü kaynaklarını kendisi sömürmek isteyen ezilen ulus burjuvazisi, emekçilerin taleplerini de kendi amacına varmak için kullanarak ezen ulusa karşı başkaldırıya katılır, hatta ona, bir proleter devrimi korkusu yoksa önderlik bile eder.
Ulus, kapitalizmin şafağında ortaya çıkan tarihsel bir olgu olduğu gibi, ulusal mücadelenin tüm ulusu kapsamasının da ancak az çok gelişmiş bir kapitalizm koşullarında olanaklı olduğunu yine tarih gösteriyor. Nitekim Kürdistan’da ulusal mücadelelerin ortaya çıkması, kapitalizmin uç vermeye başladığı koşullarda olmuş; 20. yüzyılın ilk yarısındaki Kürt ayaklanmaları ulus bilincinin ilk belirtileri olmuştur. Ama kapitalist gelişme henüz aşiret düzenini bozacak ölçüde gelişmediği için, ulusal başkaldırı bütün Kürtleri birleştirecek biçimde gelişmemiştir. Bundan dolayı, ulusal başkaldırılar diğer şeylerin yanı sıra aşiretler ve feodal beyler arası çatışmalar nedeniyle de başarısızlığa uğramıştır. Dahası hükümetler, aşiretleri devlet yanlısı ve devlet karşıtı olarak bölmeyi başarmış, aynı ulusun unsurları birbirine karşı kullanılmış, emekçi talepleriyle birleşmeyen başkaldırılar devlet, aşiret reisleri, şeyhler arasındaki pazarlıklarla bastırılmıştır.
Bugün de, Kürdistan’da aşiretçilik, şeyhlik, ağalık gibi feodal kurumlar hala canlıdır ve kitleler üstünde belirli bir etkinliği vardır. Ama bu, 20. yüzyılın ilk yarısıyla kıyaslanamayacak ölçüde zayıflamış olduğundan ulusal mücadele aşiret yapılarını da parçalayan bir etki göstermekte, aşiret önderliklerine rağmen Kürt emekçileri ulusal mücadeleye şu ya da bu ölçüde katılabilmektedir. Bu yüzden de Kürt ulusal mücadelesi bugün bir ya da bir kaç aşiretin başkaldırısını aşan, bir ulusun baskı ve ulusal ezgiye karşı mücadelesine dönüşebilme olanağını yaratmıştır,
Varsayalım ki; diktatörlüğün ömrü yetti de; GAP, projede amaçlanan bütün unsurlarıyla gerçekleşti. Bu durumda nasıl bir bölge ortaya çıkacaktır, kabaca özetleyelim: Göz alabildiğine sulanan ve bugünküyle kıyaslanamaz verimlilikte ovalar. Bu ovaların traktörden gübreye, biçerdövere kadar tarım ve makina teknolojisinin bütün olanaklarıyla işlenmesi ve uygun yerlerde yılda iki-üç ürünün alınması. Toprak sahiplerinin gelirlerinin devasa boyutlara varması. Kısacası bugün geri teknik ve yarı-feodal ilişkiler içinde gerçekleştirilen tarım yerine kapitalist tarım işletmeleri. Kürt toprak ağalarının, Türk ve Kürt sermayedarlarının büyük çiftliklerinin yanı sıra Alman, Japon, Fransız ve İngiliz vb. tarım tekellerinin uçsuz bucaksız plantasyonları. Ve tarıma dayalı sanayinin çeşitli dallarında fabrikalar. Tabii, bu geniş topraklarda ve fabrikalarda çalışan binlerce, on binlerce ücretli işçi. Sadece dağlık bölgelere sıkışmış, büyük nüfus yitimine uğramış köyler.
Bugün Kürdistan’da yürütülen ulusal mücadelenin asıl dayanağını ve silahlı mücadeleyi besleyen kaynağını yoksul Kürt köylülerinin oluşturduğu düşünülürse, GAP’ın bugünkü biçimiyle köyü ortadan tümüyle kaldırmasa da önemsizleştireceği ortada. Bu anlamıyla da Kürt ulusal mücadelesinin köylü ağırlığından işçi ağırlığına kayacağı inkâr edilemez bir gerçek. Ama bu ulusal mücadeleyi ortadan kaldırıcı, ulusun kendi kaderini tayin hakkını gereksiz kılıcı bir etken olamaz. Çünkü kapitalizm ulusu ve ulusal baskıyı ortadan kaldıran bir sistem değil, tersine geliştiği ölçüde ulusal baskıyı daha açık bir biçimde gözler önüne seren bir toplumsal sistemdir. Bu yüzden de Güneydoğu’nun bugünküne göre daha ileri kapitalist ilişkiler içine girmesi, Kürt ulusunun benliğini yitirmesine yol açmayacak, onu güçlendirecek. Dahası bugün kendisini hissettiremeyen işçi sınıfını da ulusal mücadelenin içine çekerek, ulusal çelişkinin yanısın sınıfsal çelişkiyi de mücadeleye ekleyerek, mücadelenin talepler temelini genişletirken, ona proleter bir muhteva da kazandıracaktır.
Verimliliği artacak, değerlenecek topraklar ve burjuvalaşmış Kürt toprak ağalarının kendi topraklarını ve işçilerini kendilerinin sömürme güdüsünü daha da kışkırtacağından Kürt kapitalistler, ulusal mücadelenin başına geçmekte bugünkünden daha hevesli davranacaklardır. Öte yandan bugün yarı-feodal ilişkiler içinde bulunan Kürt yoksul köylülerinin önemli bir çoğunluğu, üstü feodal ilişkiler tarafından örtülmüş sömürü ilişkilerinden, bugün kendisini avutmaktan başka bir işe yaramayan ağa ve toprak “güvencesinden” azade olmuş bir tarzda, artık zincirlerinden başka kaybedecek bir şeyi olmayan bir ücretli köle derekesine yükseltilmiş ya da düşürülmüş olarak, çıplak kapitalist sömürüyle yüz yüze gelecektir.
Ücretli işçiler ordusuna katılanlar sadece yoksul köylüler de olmayacak, bugün kendine yetecek kadar toprağa sahip olanların, çok büyük çoğunluğu da ellerindeki toprakları büyük toprak sahiplerine, banka ya da tefecilere bırakmak zorunda kalacaktır.
Kapitalist tarım işletmesi tıpkı bir sanayi kuruluşu gibi sermayeye (Traktör, tohumluk, pulluk, merdane, tırmık, gübre, sulama harcamaları, çalışacak ücretli işçi için değişken sermaye vb. için) ihtiyaç gösterir. Bu sermayeye sahip olmayan işletme sahibinin, topraklar kendine ait olsa bile, sermayeye sahip işletmeler karşısında hiç bir rekabet şansı olmayacak, topraklarını bir kaç yıl içinde elinden çıkarmak zorunda kalacaktır. Eğer bu toprak miktarı, toprak kirası ile sahibini geçindirecek kadar fazla değilse, toprak sahibi elinden bu toprakları sermaye sahiplerine satmak zorunda kalacaktır. Ve bu işletme sahipleri, eski hallerine yeniden dönmek üzere ellerindeki parayı da (toprak satışından elde ettikleri) çok kısa sürede çarçur ettikten sonra tarım ya da sanayinin bir kolunda işçi olmak üzere yollara düşeceklerdir. Dolayısıyla, herkese refah getireceği iddiasıyla uygulamaya sokulan GAP, sadece topraksız ve az topraklı köylüleri proleterleştirmeyecek, bugün pek gelecek kaygısı duymayan, geniş bir orta köylü kesimini de proleterleştirecektir. Çünkü GAP’ın tamamlanmasıyla birlikte devreye girecek sulama ve yeni tarım tekniklerini uygulayan işletmeler karşısında, bugün kendi yağıyla kavrulan aile işletmelerinin hiç bir rekabet şansı kalmayacağı ortadadır.
Bu gelişmelerin kaçınılmaz sonucu olarak, bugün 100 yoksul köylünün işini, gerekli makinaları kullanarak, sadece 7 işçi yapacak, geriye kalan 93 yoksul köylü “özgürleşerek” kendisine iş arayacaktır. Bunların bir bölümünün, gelişeceği iddia edilen sanayi ve oluşacak ara sektörler tarafından emileceği düşünülürse de, yine de topraklardan kopacak önemli miktarda bir yoksul köylü kitlesi kendisine iş aramak için belgedeki, ya da bugün olduğu gibi, Batı’daki kentlerde kendilerine iş aramak üzere işsizler, ordusuna katılacaktır.
Soruna bu gerçekçi çerçeveden bakıldığında, GAP’ın gerçekleşmesi sonrasında bölgede ulusal çatışma azalmayacağı gibi, buna işçi-kapitalist, diğer bir söyleyişle emek-sermaye çatışması da bütün çıplaklığı keskinliği ile eklenecektir.
Kuşkusuz mücadelenin sınıfsal bileşimindeki bu değişim, ulusal hareketin rengini de önemli ölçüde değiştirecek, ulusal kurtuluşu sosyal kurtuluşa bağlayacak; bu bağlantı gerçekleşmeden ulusal kurtuluşta da adım atılamayacak nesnel bir temel ortaya çıkacaktır. Bir bakıma Kürt ulusal mücadelesinin bugün de böyle bir yanı, daha doğrusu böyle bir zaafı vardır. Ama genel olarak Türkiye proletaryasının Kürt ulusal mücadelesine önderlik edecek pratik bir tutuma girmemiş olması ve Kürdistan’da proletaryanın nispeten cılız oluşu bu ihtiyacı can alıcı bir sorun olarak duyuramamaktadır.

GAP, BATI-DOĞU ARASINDA ve BÖLGEDE GELİR ADALETSİZLİĞİNİ AZALTACAK MI?
Hükümet ve burjuva propagandacıların iddialarına dayanak yaptıkları şeylerden birisi de, bugün Kürdistan’daki ulusal başkaldırının temelinde Kürt sorunu değil, Batı-Doğu arasındaki dengesizlik ve bölgenin kendi içindeki gelir adaletsizliğinin yattığıdır. İddiaya göre bunlar, GAP projesinin devreye girmesiyle, kapatılacaktır.
Bu iddia, kapitalist gelişmenin bilinen ve burjuva ekonomistlerinin de açıkça kabul ettiği bütün yasalarına aykırıdır. Çünkü kapitalist gelişmenin asıl motoru kar dürtüsüdür ve kar kapitalistler, kapitalist tekeller arasında korkunç bir rekabeti kaçınılmaz kılar. Rekabette ise her zaman orman yasaları geçerlidir. Güçlü olan büyüyerek ayakta kalır; güçsüzler ise yok olur. Bunun sonucu olarak, gerek tekeller gerekse birer birer kapitalistler arasında alttakilerin sürekli bir eriyiş ve yok oluşu sürerken yukarıdakiler sürekli olarak büyür.
Sömüren ve sömürülenler arasındaki ilişki açısından bakıldığında ise durum çok farklı değildir. Sömürülenler her gün daha fazla sömürülürken, sömürenler daha da semirir. Bu ilişki, kapitalizmin koşullarında kalındığı sürece hiç bir hukuki önlem ve şu ya da bu hükümetin iyi niyetli yaklaşımı, ahlaki yakınmalar ve reform programları tarafından ortadan kaldırılamaz.
Nitekim bütün cumhuriyet tarihi boyunca hükümetler, Güneydoğu’yu kalkındıracakları, Doğu-Batı arasındaki uçurumu azaltacakları doğrultusunda propaganda yapmışlar, sadece propaganda değil, çiftçiyi topraklandırma programlarından Toprak Reformu, Kalkınmada Birinci Dereceden Öncelikli Bölge planlarına kadar değişik girişimlerle bu vaatlerini gerçekleştirmeye çalışmışlardır. Özellikle 1960 sonrası planlı dönemde, Beş yıllık Planlarda Güneydoğu için özel çabalara yer verilmiştir. Bütün bu girişimler sonuna kadar götürülmek için çalışılmamış olsa da, hükümetler bölgesel farklılığı kaldırmak müdahalelerde bulunmuşlardır. Ama bütün bu müdahalelere karşın bölgesel farklılıklar giderek büyümüştür.
Ve bu farklılığın engellenememesi devletin resmi belgeleri tarafından da kabul edilmektedir.
Örneğin, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın verilerine göre; 1968’dc imalat sanayinde katma değerin yüzde 57,9 Ege ve Marmara Bölgelerinde üretilirken, 1974’te bu oran yüzde 66,5 yükselmiştir. Aynı dönemde Doğu ve Güneydoğu bölgelerinin payı yüzde 5,5’ten yüzde 3,5’e gerilemiştir. Aynı tarihler arasında kişi başına düşen imalat katma değeri Ege ve Marmara’da 1.278 TL’den 2 bin 78 TL’ye yükselirken bu Doğu ve Güneydoğu’da 191 TL’den 181 TL’ye düşmüştür. Üstelik bu dönem, devletin ekonomiye oldukça fazla müdahale ettiği, geri bölgelere sübvansiyonlar verdiği bir dönemdir. Yine örneğin, 1975’de ulusal gelirden GAP illeri yüzde 5,33 pay alırken,’aynı illerin 1986’da ulusal gelirden aldığı pay yüzde 3,89 kadar gerilemiştir.
Kapitalist gelişmenin bu gerçeğini Dördüncü beş Yıllık Plan şöyle kabul etmektedir.
“Bölgelerarası dengesizlik 1. Plan’dan bu yana bir sorun olarak ele alınmış ve dengesizliğin giderilmesi için her üç plan döneminde de çeşitli politikaların uygulanması ön görülmüştür. Ancak, önerilen tüm politikalara ve harcanan çabalara karşın bölgeler arasındaki dengesizlik giderek artmıştır.”
Yukarıda da değinildiği gibi, bu olumsuz gelişme, Türkiye ve dünyada devletin ekonomiye müdahalesinin olağan karşılandığı, bölgesel dengesizliklerde zayıfın desteklenmesinin hoş görüldüğü, Türkiye açısından da bir planlamanın kabul gördüğü koşullarda gerçekleşmiştir. Bugün ise; devletin zayıf olanı desteklemesi ve sektörler ve bölgeler arasında düzenleyici olması ilkesel olarak reddedildiği gibi, güçlüler lehine devlet müdahalesinin moda olduğu bir dönem yaşanmakta, yeni dünya düzeni böyle bir yaklaşımla inşa edilmeye çalışılmaktadır. Bu koşullarda, GAP ile Batı arasında bir rekabetin olacağı şimdiden görülmektedir. Daha ortada “fol yok yumurta yok”ken Egeli büyük toprak sahiplerinin GAP’ın Ege ve Çukurova tarımını çökerteceği yollu propagandaları şimdiden büyük günlük gazetelerin ekonomi sayfalarında yer almaya başlamıştır. Egeli toprak sahiplerinin korkularının ne ölçüde gerçek olacağı tartışmalıdır, ama GAP’a göre, sanayisi bugün ve GAP sonrasında da daha gelişkin olacak olan Batı bölgesi, en gelişmiş tarıma göre emek verimliliği kat kat yüksek olan sanayisine dayanarak, GAP’ta yaratılan katma değeri Batı’ya transfer edeceğinden kuşku duyulamaz. Bu nedenle de, GAP ne kadar başarılı olursa olsun, bölgelerarası dengesizlik giderek azalmak yerine, artmaya devam edeceğini söylemek kehanet olmayacaktır.
Öte yandan; elbette, sulama ve modern tarım teknikleri bölgedeki üretimi devasa boyutlara çıkaracak, genel olarak bölgenin ekonomiye katkısı mutlak olarak artacaktır. Ama bu bölgedeki gelir adaletsizliği, işsizlik ve yoksulluğu ortadan kaldırmak bir yana derinleştirecektir.
Çünkü birincisi; kapitalizmi bütün öteki toplumsal sistemlerden ayıran başlıca özelliklerden birisi, emekçileri üretim araçlarından tecrit etmesi, üretim araçlarının mülkiyetinin kapitalist sınıfın elinde toplanmasını öngörmesidir. İkincisi, kapitalizm geliştiği ölçüde üretim araçlarının mülkiyetinin daha az elde yoğunlaşması kaçınılmazdır (böyle bir gelişmenin Güneydoğu koşullarında mülksüzleşme/proleterleşme açısından nasıl işleyeceğine yukarda değinildi) . Üçüncüsü ise, kapitalizmde teknoloji ne ölçüde kullanılıyorsa kapitalist sömürü de o ölçüde yüksek olur. Bunların anlamı, üretimin artmasına paralel olarak toplam ulusal ya da bölgesel gelirde bir artma olsa ve bu artıştan emekçiler de bir ölçüde yararlansa bile, burjuvaziye göre emekçilerin geliri sürekli bir azalma göstereceğidir. Bu da ahlaki ifadesiyle emekçilerle egemen burjuvazi arasında adaletsizliğin azalması değil, giderek artması demektir.
Kısacası GAP, burjuva propagandacı ve çokbilmiş ekonomistlerinin iddialarının aksine, ne bölgeler arasındaki dengesizliği gidermede ne de bölge içinde sömüren ve sömürülen sınıflar arasında gelir eşitsizliğini azaltıcı bir rol oynama işlevine sahiptir. Tersine, kapitalizm koşullarında GAP, her bakımdan dengesizlikleri, bölgeler ve sınıflar arasındaki çelişmeleri artırıcı bir gerginlik ve çatışma işlevine adaydır.

GAP VE KEMALİST-AYDIN ÜTOPYASI: TOPRAK REFORMU
1960’lı ve 70’li yıllar, “toprak reformculuğu”nun Kemalistler ve onlardan derin bir biçimde etkilenen aydın ve “sosyalist” çevrelerin her derde deva reçetelerinden birisiydi. Adeta bir ilericilik, devrimcilik alametiydi. Eğer Parlamento, bir toprak reformu yasası çıkarabilmiş olsa, çözülmedik sorun kalmazdı. Feodalizmin, gericiliğin, dinsel bağnazlığın dayanakları yıkılır, sanayileşmenin, uygar uluslara yetişmenin yolu açılırdı. Hatta bu yarı yarıya sosyalizm demekti! Bu uğurda, “toprak reformu yapacağını” ilan eden en gerici-faşist cuntalar bile desteklendi (12 Mart), Nitekim 12 Martçılar bir toprak, reformu yasası çıkardılar ve uyguladılar. Gerçi Kemalistler bu yasayı pek beğenmediler ama o günkü sınıf güçlerinin konumlanması koşullarında başka türlüsü de olamazdı.
Bugün ise; yeni dünya düzeni mülkiyet hakkını öylesine kutsadı ki; laf olsun diye yapılacak toprak reformlarına bile tahammül edilmiyor. Bu yüzdendir ki; 1986’da çıkarılan bir yasayla, 1973 toprak reformuyla kamulaştırılan topraklar eski sahiplerine iade edilirken, onlara ayrıca büyük çıkar sağlanmaktan da geri durulmadı. Bu aynı zamanda “toprak reformcularına” yeni dünya düzencilerinin attığı bir uyarı tokadıydı. Ama toprak reformcularımızın bir bölümü daha uyanmadıklarından olacak; Kürt mücadelesine GAP  barajı  çekme  propagandası  yaparken
GAP’ın delikleri yine toprak reformuyla kapatılacağını iddia edip, eğer toprak reformu yapılırsa GAP’tan umulan tüm gerici sonuçları elde edebilecekleri hayaline katkıda bulunuyorlar, Karşılarındakileri de, aksi halde bölgede çelişkiler derinleşir diye tehdit ediyorlar.
GAP’ın istenen amaçları gerçekleştirmesi için “toprak reformu” yeterli midir sorusuna geçmeden önce, bugüne kadar bölgede girişilen toprak reformlarının sonuçlarına kısaca değinmekte yarar var:
Türkiye’de ilk toprak reformu girişimi, 4753 sayılı Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu (ÇTK) ile oldu. 11.6.1945 tarihinde çıkarılan yasa ile çeşitli yerlerde kamulaştırmalar yapıldı ve bir miktar da toprak dağıtımı yapıldı. Ama kamulaştırılan toprakların % 99’u kamu ve vakıflara ait topraklardı. Toprak dağıtımı da, toprak yoğunlaşmasının en çok olduğu bölgelerden değil, büyük toprak sahibi ve nüfuzlu kişilerin olmadığı yörelerde başladı. Ve çok cüzi bir dağıtımından sonra reform çalışmaları durduruldu.
1947-72 yılları arasında reform yapıldıktan sonra bile topraksızların oranı, Urfa’da % 54.97, Diyarbakır’da % 46.85, Hakkari’de % 45.11, Siirt’te % 42, Mardin’de % 40.88’dir.
İkinci toprak reformu girişimi, 19.7.1973 tarihli ve 1757 sayılı Tarım ve Toprak Reformu Kanunu ile yapıldı. Ne var ki; yasanın ömrü çok kısa oldu ve sadece Urfa’da bir miktar toprak kamulaştırıldı, bunun da çok az bir kısmı dağıtıldı. Devletin kendi istatistiklerine göre, reform kapsamına alınan 697 köyden 329’unda kamulaştırma yapıldı ve bunlardan sadece 47 köyde toprak dağıtıldı. Başka bir söyleyişle, toprak talebinde bulunan 75 bin 700 aileden 10 bin 507’sinin istemleri incelendi ve 1.218 aileye toprak verildi. Kamulaştırılıp dağıtılmayan arazi ise, sembolik bir kira ile eski sahiplerine kiralandı.
Kamulaştırılan arazinin büyük bölümü taşlık kayalıktı ve bu işe yaramaz topraklar için toprak sahiplerine büyük paralar ödenmişti. Ama ağalar ve gericilik böyle bir yasayı bile mülkiyete saldırı olarak görerek Anayasa Mahkemesine başvurdu. Ve 1978’de yasa yürürlükten kalktı. Bununla da yetinilmedi, 1986’da çıkarılan bir “tersine toprak reformu yasasıyla” Kamulaştırılan araziler (27 köyde 70 bin dönüm) eski sahiplerine 19 yılda ödenmek üzere geri verildi.
Üstelik o günlerde toprak Reformu Müsteşarlığını üstlenen MHP’li faşistler, bu yasadan yararlanarak büyük yolsuzluklar yaptı, MHP’ye kaynak transferi yapıldı ve faşist parti yandaşları kayırıldı.
Bu iki toprak reformu girişimi ve bölgeye yönelik Birinci Derecede Kalkınmada Öncelikli yöre uygulamalarına karşın, bugün GAP bölgesindeki illerde topraksız çiftçi ailelerinin oranı çok yüksek olmaya devam etmektedir. Örneğin, 1981 Köy Envanter Etütlerine göre; köylülerin, Adıyaman’da % 21.1’i, Diyarbakır’da 45.1’i, Antep’te % 28.6’sı, Mardin’de 41.3’ü, Siirt’te % 44.6’sı ve Urfa’da % 42.1’i tamamen topraksızdır.
GAP bölgesinde 1950-81 arasında toprak dağılımının daha da adaletsiz olduğu gözleniyor: 1950’de, Diyarbakır’da 1-5 hektar toprağa sahip çiftçi aileleri toplam çiftçi ailelerinin %67’sini oluşturur ve bunlar toplam toprağın % 30’unu işlerken, 1981 sayımlarına göre aynı ilde, 1-5 hektar toprağa sahip çiftçi ailelerinin oranı % 76’ya yükselmiş, bu aileler toplam işlenebilir toprakların % 17’sine sahip hale gelmişlerdir. Bunun anlamı ise, 1-5 hektar toprağa sahip çiftçi ailelerinin sayısı artarken ellerindeki toprak yarıya yakın azalmıştır. İstatistikler, GAP bölgesindeki diğer illerde de benzer bir durumun geçerli olduğunu göstermektedir.
Az topraklı çiftçilerin sayısı artar ve ellerindeki toprak miktarı yarı yarıya azalırken, ellerinde 20 hektardan fazla toprak bulunan çiftçilerin ellerindeki toprak da büyük oranda artmıştır. 1950’de, Diyarbakır’da 20 hektardan fazla toprağa sahip çiftçiler, toplam çiftçilerin % 3’ü ve bunların ellerindeki toprak toplam işlenen toprakların % 19 iken, 1981’de, aynı ilde, 20 hektardan fazla toprağa sahip çiftçiler toplam çiftçilerin % 6’sına çıkmış, ellerindeki toprak da toplam işlenen toprakların % 57’sine ulaşmıştır.
Bizzat devlet kuruluşları tarafından saptanan bu rakamlar da açıkça gösteriyor ki; bölgede, 1950 ile 1981 arasında az topraklı çiftçilerin sayısı artarken, bunların ellerindeki toplam topraklar yarı yarıya küçülmüştür. Başka bir söyleyişle, bölgede bütün azaltılma çabalarına karşın adaletsizlik hızla artmış, büyük toprak sahiplerinin sayısı iki kat ve ellerindeki toprak miktarı üç katına yakın bir artış göstermiştir.
Reformcular diyecektir ki; her iki reformda da gerici güçler, feodaller, toprak ağaları reformları engellemişlerdir. Bu yüzden de reformlar gerçekleşememiş, istenen sonuçlan vermemiştir. Eğer reformlar engellenmese, topraklar dağıtılsaydı, bugün sosyal adaletsizlik daha az olurdu, vs. vs…
Ancak bu iddialarda unutulan şey, sözünü ettikleri toprak reformunun çıkarları karşıt sınıfların, varlığına dayanan, burjuvazi ve toprak ağalarının egemen sınıf olarak örgütlendiği bir toplumsal sistem içinde yapıldığıdır. Dolayısıyla da, mülkiyet ilişkilerinde az çok bir değişiklik yapmaya yönelik her girişimin, bütün gerici güçlerin direnişiyle karşılaşması kaçınılmazdır. Bu direnişi kıracak bir işçi ve emekçi muhalefetine, bir devrimci atılıma dayanmayan her reform girişimi düzenin değişik kanallarına akıtılarak başarısız olmaya mahkûmdur. Dahası kapitalist toplum mülkiyetin kutsandığı bir toplum olarak, arkasında geniş bir yoksul köylü hareketi olmadan, feodal topraklarda mülkiyet hakkına dokunmaktan, bu hakta ciddi gedikler açmaktan kaçınacaktır. Bu nedenledir ki; toprak reformu ya da toprak devrimi denilen olgular; ya burjuvazinin yoksul köylü yığınlarını da peşine takarak, feodalizme karşı savaştığı devrimci döneminde, ya da kapitalizmden sosyalizme geçişin bir basamağı olarak proletaryanın önderliği ya da etkisi altındaki devrimci-demokratik halk devrimlerinin bir unsuru olarak gerçekleşmişlerdir. Böyle bir devrimci kalkışmanın eşliğinde, doğrudan yoksul köylü komitelerinin inisiyatifinde olmayan bir toprak reformunun ne feodalizmi tasfiye ettiği, ne de büyük toprak mülkiyetini sarstığı, toplumlar tarihinde görülmemiştir.
Burjuva hükümetlerin, hele 20. yüzyılın ikinci yarısı gibi, burjuvazi ile feodalizmin çıkarlarının tümüyle iç içe geçtiği koşullarda, yoksul köylüleri toprak sahibi yapacak bir toprak reformu beklentisi, ancak sınıflar-üstü ve kutsal devlet ütopyasına inanan Kemalist aydınlara has bir beklenti olur.
Varsayalım ki; bu iki reform da başarıya ulaştı ve ağaların elinden alınan topraklar yoksul köylülere dağıtıldı. Gübre, tohumluk, sulama, modem tarım araç ve gereçleri için sermayeye sahip olmayan yoksul köylüler önce tefecinin ve bankaların eline düşmek, sonra da toprağını kaybetmek durumunda kalacaktı. Ve reformdan kısa bir süre sonra hiç reform olmamış gibi bir tablo ile karşılaşılacaktı.
Kısacası, GAP’a paralel bir toprak reformuyla sosyal adalet sağlanacağını düşünenler hayal kurmaktadırlar.

VE BAZI PROBLEMLER
GAP için pembe tablolar çizenler, onun ortaya çıkardığı ve çıkaracağı problemleri görmezden gelmeye çalışıyorlar. Ama gerçek durum hiç de öyle değil. Çünkü insan doğayı değiştirirken doğadan bir tepki görür ve değişikliğin olumsuz sonuçlarını ortadan kaldıracak önlemleri almazsa, doğadan yararlanmak için giriştiği doğayı değiştirme eylemi, kısa süre sonra, bir yararsızlığa, giderek zarara dönüşür. Bu yüzden de sanayi, maden ve tarım, hangi alanda olursa olsun, gerçekleştirilen projelerin doğada yaratacağı olumsuz değişikliklerin hesaba katılması, gerekli önlemlerin alınması bilimin ve toplumsal pratiğin kanıtladığı bir gerçektir. Ne var ki; kapitalizm kar, daha çok kar isteğiyle hareket ettiği için, sadece yer küreyi değil, atmosferi ve denizleri de tahrip etmiş, dünyayı insan yaşamı için tehlikeli olan bir sınıra getirip dayamıştır.
Eski verimli ova ve vadilerin çölleşmesi, yeşil alanların yok olması, deniz ve hava kirliliği, nihayet atmosferin kalkanı ozon tabakasının delinmesi gibi büyük doğal tahribat dünyadaki canlı yaşamını tehdit eda boyuttadır.
GAP gibi büyük projeler; gerekli önlemler alınmadığı zaman, zaten tehlikeli bir sınıra gelmiş olan doğa tahribatına umulanın ötesinde katkılar yapabilir. Örnekleri de vardır: Büyük umutlarla, büyük yararlar beklenilerek gerçekleştirilen ABD’nin California eyaletindeki sulama projeleri ve Mısır’daki Assuan projesi, 15-20 yıl içinde cennetten çöle dönüşmüş, tuzlanan topraklar tarıma elverişsiz hale gelmişlerdir. Ege’nin verimli ovaları ve GAP’ın öykündürüldüğü Çukurova’da da benzer alametler baş göstermiştir. Uzmanlar, GAP için de aynı tehlikeden söz etmektedirler; ama tam bir umursamazlıkla politikacıların ve kapitalistlerin hırslarına teslim olarak, “böyle bir şey için 15-20 yıl gerekir, o zamana kadar da elbet tuzlanmaya çare bulunur” gibi, ancak bir kaderciye yakışacak savlar öne sürmektedirler. Sadece “tuzlanma” da değil, yanlış sulama teknikleri yüzünden olacak erozyon, bölge ikliminin değişmesiyle ortaya çıkacak yörenin bitki ve hayvan türlerinin yok olması ve ortaya çıkabilecek bitki, hayvan ve insanları tehdit edecek hastalıklar ne politikacıları ne de yöreyi daha çok sömürmek için bekleyen paragöz kapitalistleri hiç ilgilendirmemektedir.
Dünyanın en eski yerleşim ve uygarlık merkezi olan Dicle ve Fırat havzalarındaki tarihi kalıntıların sular altında kalacağı da diğer bir sorundur. Ama, bir kaç çok göze batan kazı merkezi dışında kalan sayısız höyük ve harabelerin kurtarılması için hiç bir çaba harcanmamakta, böyle bir sorun yokmuş gibi davranılmaktadır.
Hükümetlerin bir sorun yokmuş gibi davrandıkları yönlerden birisi de Fırat ve Dicle nehirlerinden yararlanan diğer iki ülke Suriye ve Irak’la ortaya çıkan sorundur,
Türkiye’ye göre; mademki bu nehirler Türkiye’den çıkmaktadır, öyleyse suları islediği gibi kullanma hakkı da Türkiye’nindir. Kapitalistler, hükümet, devlet yetkilileri, basın ve aydınlarımıza bu mantık pek akla uygun gelmektedir. Gerçi sorun dışarıya karşı konuşmak olunca, yetkililer “biz komşularımızın ihtiyaçlarını düşünüyoruz, onları gerekli olan suyu bırakıyoruz, bırakacağız” demektedirler, ama hemen bu sözlerin arkasından dişlerini gösterip, “ama onlar da Türkiye’nin isteklerini gözetmelidir” diye eklemektedirler.
Bu konuda açıkça bir şantaj politikası izlenmekte, komşu ülkelerin kendi politikalarını izleyecekleri her konuda müdahale edilmek, istenmektedir. Bu ülkelerin şikâyetlerine ise; Türkiye’nin kalkınmasını istememek ya da istemeyen ülkelerin aleti olmakla suçlamaktadırlar. Bu şantajcı, ikiyüzlü politika, Türkiye ile Irak-Suriye arasındaki ilişkileri gerginleştirmekte, düşmanlık kronikleşmektedir. Boğazı sıkılan bu iki ülke ve halklarının düşmanlığı kazanılmaktadır.

GAP KÖTÜ MÜ?
Sınıflı bir toplumda, böyle pek sınıflar-üstü görünen bir proje için bile olsa “GAP kötü mü?” sorusunun basit, bir tek yanıtı yoktur. Nasıl ki; çekirdek fiziğindeki gelişmeler, yeni buluşlar, bir yandan insanoğluna sınırsız enerji kaynakları ve ileri teknolojinin yolunu açarken öte yandan da nükleer ve termo-nükleer silahların yapımı yolunu açmışsa, sanayi ve tarım projeleri de iki yönlü bir işleve sahip olmuşlardır. Bu tesisler, yapanların amaçlarından bağımsız olarak, üretimi artırarak genel olarak insanlığın ihtiyaçlarına yanıt verip ilerlemeye katkıda bulunurken bir yandan da emekçilerin daha çok sömürülmesi, emekçi sınıfların nispi refah düzeylerini düşüren, kapitalist sınıfı güçlendiren bir rol oynarlar. Özellikle proje GAP gibi büyük ve çok yönlü etkiye sahipse doğurduğu sonuçlar, “iyi” ve “kötü” daha da önemli olur.
Hiç kuşkusuz, GAP projesini uygulamaya sokanların ilerleme, emekçilerin refah düzeyini yükseltmek gibi bir amaçları yoktur. Onlar için GAP, Güneydoğu’nun yerüstü ve yeraltı kaynaklarını talan etme, Kürt emekçileri üstündeki sömürüyü yoğunlaştırma, Kürt ulusal mücadelesini engellemenin bir unsuru olarak kullanmak, komşularını GAP’ın olanaklarıyla hizaya getirmektir. Ama GAP, kurucularının niyetlerinden bağımsız olarak, bölgedeki üretici güçleri geliştirecek, devrimin sınıf güçlerini daha radikalleştirecek, ulusal mücadeleye proleter damgası vuracak olguları geliştirecektir. Bu, GAP’ın kapitalist sistem içinde, yol açacağı tek olumlu gelişmedir denebilir. Çünkü GAP’ın gerçek meyvelerini vermesi; emekçilerin refah düzeyini yükselten, sadece bölge halkının, Kürtler ve Türklerin değil bütün Ortadoğu halkları için bir bolluk, kardeşlik ve barış bölgesi olması, kişisel, sınıfsal ve ulusal çıkarların söz konusu olmadığı, baskısız ve sınıfsız bir dünyada olasıdır. Ancak o zaman barajlar emekçi ve Kürt mücadelesinin önüne değil yoksulluğun, zulmün, eşitsizliğin önüne kurulmuş barajlar olacak. Ancak o zaman GAP doğayı tahrip eden değil onu yeniden üreten bir insansal doğa olacak. Ancak o zaman, komünizmin dünyasında, GAP gerçek bir cennet olacak; bire bin veren topraklardan gerçekten ondan yararlanmaya hakkı olan herkes yararlanacaktır. Ancak o zaman GAP, bütün yönleriyle iyi, iyilik üreten bir bölge olacaktır.

Eylül 1992

1992’nin ilk sekiz ayı içinde, emekçi sınıfların mücadelesi bakımından, en önemli iki olaydan birisi (diğeri kamu çalışanlarının Haziran-Temmuz eylemleri) belediye işçilerinin grevlerinin yasaklanmasıyla sonuçlanan mücadeledir.
Ortaya çıktığı koşullar olağansa, ekonomik nedenlerden ortaya çıkan grevler de olağandışı bir özellik göstermezler. Bu türden grevler, uzun ya da kısa bir zaman sürdükten sonra, bir süre sonra greve katılanlar dışında pek kimsenin anımsamadığı bir başarı ya da başarısızlıkla sona ererler; sonra da unutulup giderler. Her yıl gerçekleşen onlarca grevin çok büyük çoğunluğu bu türden grevlerdir. Ama grevin ortaya çıktığı koşullar (hem diğer işkollarındaki koşullar hem de ülkenin siyasi ekonomik koşulları) olağandışı özellikler taşıyorsa (greve katılan işçi sayısının çokluğu, işkolunun özellikleri, greve neden olan istemin işveren için kabulünün sonuçları, para, iş güvencesi vb.) greve katılan kişi az ya da grev çok kısa da sürse, bıraktığı izlerle anımsanır. Zonguldak, MESS grevleri ve en son belediye grevi gibi.
Nedir belediye grevine, her hangi bir ekonomik grevin sınırlarını aşan özellikler yükleyen etkenler; kısaca göz atalım:
a) 3 Ocak ve Zonguldak sonrasında, nispeten geri çekilen işçi mücadelesinden yararlanan kapitalistler, intikam alırcasına bir işçi kıyımına girişmişler; işçi kıyımı ’91 sonlarında, taşeronlaştırma, şirketleşme yoluyla kamu sektörüne de yansımış; özellikle İzmir ve İstanbul belediyelerinde çok sayıda işçi ya işten atılmış ya da iş güvencesi tehdit altına alınmış olarak TİS görüşmelerine başlanmıştır. Bu durum belediye sözleşmelerinde, önceki yıllardan farklı olarak, iş güvencesinin sağlanmasını en önemli sorun olarak masayı getirmiş, grev için ücret dışında daha temelli bir kaldıraç işlevi görmüştür.
b) Pek çok belediyede başvurulan şirketleştirme ve işlerin taşeronlara devredilmesine gidilmesi; bu uygulamaların gelecekte bütün belediyelere yaygınlaştırılacağı doğrultusundaki söylentiler ve belirtilerin ortaya çıkması, bütün belediyelerde hoşnutsuzluğu had safhaya çıkarmıştı. Öyle ki, grev öncesinden de pek çok belediye işçisi, bu uygulamalara karcı mücadele için direnişteydi. Bu durum grev için olumlu bir dayanak oluşturuyordu.
c) Newroz sonrasında bir bocalama devresi geçiren Kürt ulusal mücadelesi, yatla birlikte daha atak bir görünüm kazanmıştı. Büyük kentlerdeki, Kürt esnaf işportacılara karşı, belediye-polis işbirliği, önemli bir kesimi Kürt olan belediye işçilerini burjuva basınının ve politikacılarının hedefi yapmak için yeni bir gerekçe oluşturuyordu. Ama belediye sendikalarını ele geçiren reformcu ve kendi kendisine devrimci demekten öte devrimcilikle bir ilişkisi kalmamış sendikacılar, yükselen Kürt mücadelesi ile belediye işçilerinin mücadelesi arasında bir ilişki kurmaktan özellikle kaçınmış, belediye ve basının kamuoyunun dikkatini “bilmem kaç milyonluk ücrete” çekilmesi oyununun aleti olunmuştur.
Belediye’de hoşnutsuzluğun arttığı, yer yer gösterilerin başladığı günlerde, kamu emekçileri de yoğun mücadele günleri yaşıyor, binlerce memur Ankara’da “hükümetin kapısına dayanıyor”du. Ama ne belediye işçileri memurların eylemlerini desteklemek için ciddi bir tutum alıyor, ne de memurlar belediyecileri yüreklendirecek bir tutum içindeydiler. Sendikacılar, ne greve gelen süreçte, ne de grev sırasında grevin gidişatını olumlu etkileyecek bu iki dinamiği, memur ve Kürt mücadelesiyle dayanışmayı görmezden geldiler. Tam da belediye hükümetlerin istediği gibi, kendilerini tecrit ettiler.
d) DİSK’in örgütlenme çabaları içine girmesi sorunun saptırılmasına dayanaklık eden nedenlerden bir diğeri oldu. Belediye, özellikle sosyal-demokrat belediye başkanlarıyla yakınlık, hatta amir-memur ilişkisi içinde bulunan DİSK ve DİSK’e bağlı Genel-İş’in irili ufaklı yöneticileri, grevin başarılı olmaması için ellerinden geleni yaptıkları, ciddiye alınması gereken iddialardan birisi. Çünkü İstanbul Büyükşehir Belediyesi adına TİS görüşmelerine oturanlardan biri, ne yazık ki bugün DİSK’in üst yöneticilerinden biridir. Öte yandan RP’li belediyelerde Hizmet-İş’i devreye sokmuştur. Böylece belediyeler Genel-İş ve Hizmet-İş’i devreye sokarak bir yandan Belediye-İş’i tehdit etmişler, bir yandan da Belediye-İş’in başarısızlığından yararlanarak sendikayı bölmeyi amaçlamışlardır.
Belediye işçilerinin grevi için, grevi olumlu ve olumsuz bir biçimde etkileyecek bu unsurların yanı sıra, grevin belediye işçilerinin istemlerini aşan bir-kaç özelliği daha vardı. Bunlardan birincisi; bir önceki sözleşmeden geliyordu. ’90 sözleşmesinde belediye işçileri kararlı ve mücadeleci tutumlarıyla belediyeleri geriletmiş, önceden çıkılması düşünülmeyen bir ücret zammı sağlamışlardı. Dahası, bu ücret zammı, sonraki sözleşmelere de emsal teşkil ettiğinden, bu rakamın altındaki sözleşmelere sendikacıların imza atması pek olanaklı olamamıştı. O günden başlayarak burjuvazinin sözcüleri, her vesile ile belediye sözleşmesini kötü örnek olarak göstermiş, belediye işçilerini, “çöpçüler”, “ver yesin ört ölsün”, “çöpçü maaşı genel müdür maaşından fazla” vb. gibi spekülatif verilere dayanan bir propaganda ile, aralıksız olarak belediye işçilerine ve olası “yüksek ücret” istemlerine karşı kamuoyu oluşturmayı sürdürmüştür. Dolayısıyla burjuvazinin sözcüleri, sorunun belediye işçilerini ücret ve iş güvencesi değil, öteki işçilere de emsal olacak bir özellik taşıdığını fark etmiştir. İkincisi ise, şirket-taşeron uygulamasıyla ilgili: Taşeronlaştırma belediye hizmetlerinin “ucuza görülmesi”nin bir yolu olarak sürekli olarak yaygınlaştırılmaya çalışılıyor. Eğer bu uygulama başında nihayet ‘seçilmiş’ yöneticilerin olduğu belediyelerde engellenemezse, başında “atanmışların” bulunduğu, diğer kamu kuruluşları ve özel sektörde hiç engellenemez imajı yaratılmaya çalışılıyordu. Ya da aksine, eğer belediyede taşeronlaşma engellenirse, diğer kuruluşlara emsal teşkil edeceğinden, taşeronlaşmaya başvurulan her yerde direnişler, grevler kaçınılmaz olacaktı. Bu yüzden belediye ve hükümet, 90 sözleşmesinde yer alan (taşeron ve şirketleşmeyi anlamsız hale getiren ’90 sözleşmesinin 5. maddesi) düzenlemeyi bu sene kabul etmeyerek, sendika ve işçileri teslim almak istiyordu. Üçüncüsü ise; belediye işyerleri kentlerin ortalarındaydı ve her belediye grevi öncesi ve sonrası kent protestolara sahne oluyor, ana caddeler işçi gösterilerine sahne olarak herkese ‘kötü örnek’ oluyordu. Burjuvazi ve hükümetler bundan tedirgin oluyor, bu kötü görüntülere bir çare arıyorlardı. Son grevde, geleceğe yönelik bu hesabı da yaptılar. Çünkü temizlik işi bütün kent halkını doğrudan ilgilendiren bir işti ve bu yüzden grev nedeniyle bir kamuoyu tepkisi kaçınılmazdı. Asıl önemli olan tepkinin işçiler lehine mi yoksa aleyhine mi olacağı idi.

UZUN VADELİ HESAPLARA GÜNÜ KURTARACAK POLİTİKALARLA KARŞI DURULAMAZ
Gelişmelere bakıldığında, hükümet ve belediyelerin geleceğe yönelik planları değerlendirildiğinde; belediyeler, hükümet ve burjuvazi için; belediye işçileri, mücadele edemeyecek biçimde dağıtılmalı, toplu olarak belediyelerin karşısına çıkamamalı, kentlerde hizmeti durduracak eylemler olmamalıdır. Taşeronlaştırma, belediye hizmetlerini ‘ucuzlatmaktan’ çok işçi mücadelesini parçalamaya yönelik bir uygulamadır. Ve şu bilinmelidir ki; belediyeler bir daha ki sözleşme döneminde, karşısında 50-100 bin kişiyi temsil eden sendika görmek istememekte, daha doğrusu, hizmeti kendisiyle sözleşme yapmayan taşeronlara ihale ederek ‘işçi derdinden’ kurtulmayı hesaplamaktadırlar. Bunda ne ölçüde başarılı olacaklarını belirleyen de, işçilerin mücadelesi olacaktır. Eğer işçiler, sınıfın öteki kesimlerinin sorunlarıyla kendi sorunlarının, memur mücadelesiyle kendi mücadelelerinin, Kürt özgürlük mücadelesiyle işçi sınıfı mücadelesinin ortaklığını kavrar, bu kavrayıştan kalkan politikalar doğrultusunda bir eylem çizgisi izlemeyi başarırlarsa, belediye başkanları ve hükümet amaçlarına varamaz. Değilse, bir dahaki sözleşmeler, belediyelerle değil, eğer taşeron işçilerinin örgütlenmesi başarılabilirse, taşeronla yapılabilecektir.
Kısacası; hükümeti de arkalarına alan belediyeler, günlük kaygılarla hareket etmiyor, tersine en azından önümüzdeki bir kaç yılın hesabını yapıyor, işçilerin ve sendikanın yanlış ve zaaflarından yararlanarak planlarını yaşama geçirmeye çalışıyor. Ama karşılaştığı sorunları aşmak için çok daha titiz olması gereken sendikanın hiç bir planı görünmüyor. Bırakalım planı bir kaç gün sonra grevi çıkıp çıkmayacağını bile tahmin etmekten aciz, işçilerden kopuk sendika. İşçilerin öfkesini görünce keskin nutuklar atıyorlar, ama gerçekte ortalığı bir an önce “yatıştırmak”, işçileri devre dışı bırakmak için entrika çeviriyorlar. Bu grevin başarısının kendileri için de son şans olduğunu görmüyorlar.

DİRENİŞLERDEN GREVE
TİS görüşmelerinin uyuşmazlıkla sonuçlanacağının belli olmasından sonra, işçilerin tepkileri de yoğunlaştı. İstanbul ve Ankara başta olmak üzere işçilerin yoğun olduğu yerlerde sayısı binlere varan kalabalıklarla, vizite eyleminden sokak gösterilerine bir dizi eylemler yapıldı. Bu süre içinde şu çok açık görüldü; gelinen aşamada, belediyenin kabul ettiği koşullarda bir sözleşmeye imza atılmasını işçileri kabul etmeyecekti. Bu yüzden de, Belediye-İş yönetimi sözleşmeyi imzalayamadı.
TİS görüşmeleri boyunca belediyeler, işçi isteklerinin olanaklarını aştığını, iddia ederek, bir işçinin aylık ücret isteminin 11-21 milyon TL arasında değişen hesaplarla, özellikle küçük burjuva çevrelerden tepki oluşturmaya çalıştılar. Abartılmış rakamlar, mühendis, doktor, profesör vb. maaşlarıyla kıyaslanarak işçi istemlerinin toplumsal bir “haksızlık” yaratacağı intibaı uyandırılmaya çalışıldı. Dahası, “mezar parası”, “sünnet” vb. gibi, daha çok sendika içi ‘sen-ben’ kavgalarının ifadesi olarak taslaklara giren bu türden “garip” istekler öne çıkarılarak işçiler, hem ne isteyeceğini bilmeyecek kadar cahil, hem de her şeyi isteyecek kadar aç gözlü, bencil kimseler olarak tanıtılmaya çalışıldılar. Burjuvazi, sendika ve işçileri, sadece ekonomik olarak köşeye kıstırmayı amaçlamadı, ideolojik olarak da; çirkin, cahil, kendisinden başka kimseyi düşünmeyen bir tip çizmeye, işçileri yalnızlaştırılmaya çalıştı. Resmi ve özel TV kuruluşları ile büyük başının bütün olanakları, belediye ve burjuvazi tarafından sonuna kadar kullanıldı. Sendika ise, burjuvazinin bu ideolojik saldırısı karşısında bir şey yapmaktan adeta kaçındı. Elbette Belediye-İş yöneticilerinden işçi sınıfının dünya görüşünden kaynaklanan bir tutum, bir tutarlılık beklenemezdi. Ama onlar, hiç olmazsa girdikleri dar boğazı aşacak kimi pragmatist politikalar izleyebilirlerdi. Örneğin, ayağa kalkmış memur yığınlarına açık ve lafta olmayan bir destek vermek, memur hareketini belediye işçilerinin eylemiyle destekleyip, memurları kazanmak için bütün koşullar uygunken, sendika bundan şiddetle kaçındı. İşçilerin çeşitli kentlerde memur eylemini desteklemeye yönelik girişimleri de bir jest olmanın ötesine geçemedi. Dahası, Sendika, memur hareketi yanı sıra Kürt mücadelesine yakın durmaktan grev boyunca da özen gösterdi. Burjuvazinin öne çıkardığı ücretler üzerindeki spekülatif propagandayı Kürt mücadelesine ilişkin çıkışlarla tepetakla etmek mümkünken, sendika burjuvaziden değil de iletişim araçlarında görevli, ‘her devrin adamı’ kimi zibidilerden yakınmakla yetindi. Kısacası; grevin ortaya çıktığı koşullarda, grevin başarıya ileriye götürülmesi için dayanılması gereken iki devrimci dayanak Belediye-İş sendikasının yöneticilerince hiç değerlendirilmedi. Ama karşı taraf; işçi kıyımının yarattığı baskıyı, DİSK ve Hizmet-İş’i, belediyelerdeki taşeronlaşmanın mücadelede yarattığı tahribatı sonuna kadar kullandı, sendikayı ve işçileri adım atamaz duruma getirmeye çalıştı.
Bırakalım başka şeyi; işçi sınıfının mücadelesinin kanıtladığı en bilinir gerçeklerden birisi; her grevde, karşı sendika ve sendikasız işçileri de (Belediye-İş koşullarında, sendika yönetimince temsil edilmediğini düşünen işçi çevreleri demek daha doğru olur) kapsayan, demokratik bir tarzda seçilmiş “grev komiteleri”nin, her grevin vazgeçilmez yetkili organı olduğudur. Ne var ki; Belediye-İş, Grev Komitelerine hiç yaraşmadı. Kimi yerlerde grev komitesi kurmaya kalkanlar da, kitaplarda böyle bir şey var dercesine, grevin işçi temelini genişletmek, daha çok işçiyi doğrudan mücadeleye çekmek yerine, grev yerindeki en dar siyasi kümelenmelerin kendi aralarındaki bir ‘yasak savma’ komitesi olmanın ötesine geçmedi. Ve daha da kötüsü, grev sırasında işçiler, grevin ortaya çıkaracağı sorunlar konusunda diğer işçiler ve semt sakinleriyle diyalog içine girmek yerine, sorunları istismar eden basına kızmakla yetindiler. Daha doğrusu sendika grevi, sadece iş yapmamaya dönüştürdü. Oysa bir genel hizmet grevi olduğu için, belediye hizmetlerinin durması başta temizlik olmak üzere pek çok sorun çıkaracağı bilinmeyen bir şey değildi. Ve bu durum küçük burjuvazi ve diğer halk kesimlerinden tepki alacaktı. Hele basın ve TV kışkırttığı zaman çok daha tehlikeli gelişmelere sahne olabilirdi grev. Ama olmadı; onca kışkırtmaya karşın olmadı, Belediye-İş’in bu konuda hiç bir faaliyet içine girmemesine karşın olmadı. Çünkü belediye ve grevin ortaya çıkardığı sorunlardan grevin amaçlarından da öte çıkarlar bekleyenlerin kışkırtmasına karşın, kent sakinleri, belki biraz hoşnutsuz oldular, gerici örgütlenmeler içindeki esnaf ve kabzımalların bir kaç grev kırma teşebbüsü olsa da, sonuçta bunlar ciddi çatışmalara varmadan önlendi. Kısacası kışkırtıcılar, bu anlamda bir çatışma yaratamadılar, ama TV, basın ve ‘aydınlara’ dayanarak, ‘herkesin’ greve karşı olduğu gibi bir hava yarattılar. Bunu da; grevin ertelenmesi deniyor, ama gerçekte yasaklanması için kullandılar. Bu gün çeşitli, işçilerden yana olduğunu iddia eden basın organlarında belediye grevi için kara tablolar çiziliyor, ‘keşke bu grev olmasaydı, başka grevler içinde engel olan bir grev oldu’ yollu ağıtlar yakılıyor, içten içe de bir daha grev olmasın duası yapılıyor. Oysa pek çok zaafına karşın belediye işçilerinin grevi önemli dersler içeren bir mücadele olmuştur, her şeyden önce grev öncesindeki binlerce işçinin çeşitli türden gösterileriyle, çoktandır başvurulmayan sokak gösterilerini yeniden gündeme getirmiştir. İşçiler, kendi ekonomik mücadelesi sınırları içinde kaldıkça yalnız başlarına olduklarını görmüşlerdir. En önemlisi de, TV, Basın, sosyal-demokrasi, SHP, DYP, demokratikleşme, grev hakkı, yasa yasal hak, mahkeme vb. pek çok şey konusunda ayrıntıda olmasa da bir şeyler öğrenmiş, içinde düzene karşı bir şeyler kıpırdamıştır.
Nihayet, grev ertelendiğinde bu birikim açığa vurmuş; işçiler, ileri işçiler ve işyeri temsilcileri sorunun genel bir grevle çözülmesi için talep öne sürmüşlerdir. Bu bir öz savunma, ya da işlerine öyle geldiği için öne sürülüyor gibi görülürse de, yapılan tartışmalarda dayanakların konuş biçimi; işçinin, bir işçi-burjuvazi, belediye, hükümet ve belediye işçisi zıtlaşmasının olduğunu, bu zıtlaşmada kendi yerini fark ettiğini göstermektedir. Nitekim işçilerin içten gelen tepkisi karşısında Fuat Alan ve Şevket Yılmaz, direnişten genel greve kadar her eylemde varız demek zorunda kaldılar. Ne var ki; tepkinin sendika ağalarını gerilettiği koşullarda devrimci mücadeleye önderlik etme iddiasındaki işçilerin de öne çıkıp işçinin sesi olması beklenirken, adeta ‘ağaların konuştuğu yerde herkes susar’ prensibi işlemiş, mücadelenin yükünü omuzlarında taşıyan işçiler, orada, ağaların işçileri aldatmalarının aleti durumuna düşmüşlerdir. Bu yüzden de, ağalar işçinin nefesini enselerinde hissetmemenin rahatlığı ile işi zamana bırakmışlardır. Ve aynı nedenle ileri işçiler, ağalara ve sendika yöneticilerine hesap sorma olanağını elden kaçırmışlardır.
Komünist ve devrimci işçilerin zaaf ve eksikliklerine karşın, işçiler sıradan bir ekonomik grevden öğreneceklerinden çok daha fazla şey öğrenmişlerdir. Ki bu, belediye işçisi için bugünkü koşullarda elde edebileceği en önemli kazançtır. Daha iyisi olamaz mıydı? Neden olmasın! Sendika, kendisine, özellikle seçim sırasında, devrimciyim diyen sendika şube yöneticileri, ileri işçiler, sorunları kendi günlük ilişkileri ve kısa gün karı için istismar yerine sınıfın çıkarlarını esas alan, bir faaliyet içinde olsalardı, adına layık grev komiteleri örgütleyip bunları çalıştırmayı başarsalar, uygun taktiklerle, diğer işçi kesimlerin, memurları, şehir halkını kazanacak taktikler geliştirilebilseydi, bırakalım başka şeyleri, hükümet grevi ertelemeye cesaret edemeyeceği gibi, belediyeler de günlerce direnemezdi. Çünkü açıkça görünen o ki; belediyelerin uzlaşmazlığının arkasında grevin tam da böyle; ‘greve gidilir, her yan pislik dolar, halk pislikten bezer homurdanmaya başlar, hatta grevcilere saldırır, bunu bahane eden hükümet de grevi erteler,’ hesabı vardır. Böylece de belediyeler, hem işçiyi YHK’ya götürerek ücret ve sosyal hakları düşük tutarak kazanacaktır; hem de yaratılan kamuoyu sayesinde, özelleştirme-taşeronlaştırmayla ‘işçi sorunu’ geleceğe yönelik olarak da halledilmiş olacaktır. Elbette Belediye-İş yöneticileri de bunun farkındaydı, ama çatışma öyle keskindi ki; iki seçenekle yüz yüzeydiler: ya işçilerden yana tavır alıp belediyeler, hükümet ve iş çevreleriyle arayı bozacak, sınıf mücadeleci bir çizgiye geleceklerdi, ya da kafalarını kılıcın önüne uzatıp, sonlarına efendilerinin karar vermelerini bekleyeceklerdi. Belediye-iş yöneticileri, bugüne kadarki görgü ve alışkanlıkları doğrultusunda davranıp ikinci yolu seçmişlerdir. Ve öyle görünmektedir ki; eğer Belediye-İş, kendisini toparlayıp, yeni manevra alanları bulamazsa, sözleşmenin bu haliyle sonuçlanmasının belediyenin bundan sonra yapacağı saldırıların sorumlusu olarak görülecektir. İşçinin tepkisini kazanmış bir Belediye-İş’in, belediyeler, (hatta hükümet) Genel-İş ve Hizmet-İş tarafından paramparça edilmesi çok zor bir iş olmayacaktır. Hiç kuşkusuz, Sorunun böyle bir noktaya gelmesinde sadece Belediye-İş’in Genel Merkez ağaları sorumlu değildir. Mangalda kül bırakmayan, hemşerilikten, aşiretçiliğe kadar her yolu kullanan, ama kendisine devrimci demekten, şu ya da bu devrimci siyasi çizgiyi izlediğini söylemekten de geri durmayan şube başkan ve yöneticileri de o kadar, manevi bakımdan onlardan daha da fazla sorumludur. Çünkü daha grev öncesinde, işçi tepkisinin radikalleşmesini önleyen, mücadeleyi salt ekonomik talepler sınırı içinde tutup, işçilerin yalnızlaşması ve tecridini sağlayan yanlış politikaları bunlar ürettiği gibi, bugün de, yeni bir kalkışma için, ne olup bittiğini tartışıp yeni yönelişlere girmek için bir araya gelmek için bin bir bahane uyduranlar da bunlardır. Bugüne kadar, taşeron işçilerini de örgütleyip kadrolu işçilerle birleştirmek yerine taşeronlaştırmadan yakınmakla yetinen de Genel merkezle birlikte şubelerdir. Oysa henüz her şey kaybedilmemiştir; işçileri yeniden mücadeleye çağıracak, yeterince gür bir ses, işçi düşmanlarının heveslerini kursağında bırakabilir. Belediye işçileri şubelerden, ileri işçilerden, devrimci komünist isçilerden bunu bekliyor ve şubelerin, belediye isçileri içindeki devrimci ve komünist işçilerin bunu yapmak için olanak ve prestijleri henüz vardır. Ama önlerinde çok zamanları yoktur. Sözleşme bu haliyle imzalanır ya da YHK’dan çıkarsa, Belediye işkolundaki mücadelenin koşullan bugünküyle kıyaslanmayacak kadar zorlaşacak; yeni koşullar yeni taktık ve çalışma yöntemleri geliştirmeyi zorunlu kılacaktır.
Belediye-İş Sendikası, yöneticileri ve isçileri dar ve zor bir patikadan geçiyorlar. Enerjilerini ve olanaklarını yerinde ve sonuna kadar kullanabilirlerse bu dar geçidi kazasız-belasız geçme şanslarını hala koruyorlar.

Eylül 1992

Eylül Mao Zedung’un ölüm ayı. Fikirleri ve pratiğiyle ’30’lardan başlayarak uzun süre, yalnız Çin’deki değil dünyadaki gelişmeleri de etkileyen önemli kişilikler arasında yer alan Mao Zedung, yaşamı boyunca sürekli tartışmaların ve çatışmaların içinde oldu. Tartıştı, çatıştı; fikirleri ve pratiğiyle tartışıldı. Bu durum, Çin’in ekonomik ve siyasal açıdan önemli büyük bir ülke olmasının yanı sıra ve bundan da çok Mao’nun ileri sürdüğü fikirler ve pratiğinin orijinalliği ve etkinliğinden de kaynaklanıyordu.
Sonuçta, büyük gelişkin bir sanayi ülkesi haline geldiği söylenemese de Çin, yüzyılın başlarında çeşitli emperyalist ülkelerin ekonomik, siyasal, askeri vb. varlıklarıyla topraklarında cirit attığı, zaman zaman milyonlarca kilometre karelik bölümü işgal edilen, feodal parçalanmışlık koşullarında onlarca savaş ağasının birbirleriyle çatışma içinde kan kusturduğu yüz milyonlarca köylüsü ve az sayıda işçisi ile sömürgeleştirilme sürecinde, yarı feodal ve olağanüstü yoksul bir ülkeydi. Halkı açlık ve çıplaklık sınırında olan Ortaçağ karanlığında yaşayan bu ülke, bir önceki yüzyılın sonuyla 20. yüzyılın başlarında uyanmaya başladı.
Özellikle kapitalizmin nispeten geliştiği kıyı şehirleri ve güney bölgelerde, tarım, sanayi ve ticareti pençesine alan krizlerin sürükleyici etkisiyle ezilen yığınlar ayağa kalkıyordu. Önce feodal despotizm ve imparator hedeflendi. İmparatorluğun yıkıntıları üzerinde çeşidi bölgesel savaş ağası hükümetleri yanında ayaklanmalardan bir de milli ordu ve Kanton Hükümeti doğdu.
“Üç halk ilkesi”ni ortaya atan Sun Yat-sen’in başında bulunduğu Guomindang’ın en güçlü dönemini yaşadığı, bu partinin yönettiği milli ordu ve hükümetiyle Çin Cumhuriyeti’nin geliştiği ve Sovyetler Birliği ile dostluk politikası izlendiği koşullarda, ülkenin Marksizm’le tanışmış ileri unsurları küçük bir grup olarak Çin Komünist Partisi içinde örgütlendiler ve ÇKP bir ulusal cephe partisi olan Guomindang içinde yer alarak mücadele etmeye başladı.
Ancak gelişen kapitalizm burjuvaziyi bölmüştü, emperyalizm yanlısı olan ve onunla birleşen, uzlaşmacı ve radikal burjuva konum ve tutumlar görülüyordu artık.
Geleneksel yabancı karşıtlığının da etkisiyle feodalizmi hedeflemenin yanı sıra anti-emperyalist bir yönelim içine de giren halk hareketi milli ordu ve hükümeti doğuran temel etkendi ama aynı zamanda parçaladı da.
Guomindang kurucularından Çan Kay Şek bir darbeyle hükümet yönetimini olduğu gibi parti yönetimini de tamamen ele geçirerek halka karşı emperyalizmle birleşen ve feodallerle dayanışan bir çizgi izlemeye yöneldi. Bu darbe Şanghay’ın da içinde yer aldığı bir kaç büyük şehirde, yenilgiye uğrayan halk ayaklanmalarıyla karşılandı. Ama ÇKP yönetiminde örgütlenmiş olan nispeten küçük iki ordu birliği Güney Çin’in köylü ayaklanmalarından geçmiş bir bölgesinde savaşarak var olmaya ve gelişmeye devam etmenin uygun koşullarını buldu. Mao Zedung henüz ÇKP başkanlığına gelmemişti, ancak, bu andan başlayarak O’nun Çin devrimiyle neredeyse özdeşleştiğini görüyoruz.
Daha Guomindang içinde çalışma ve onunla işbirliği döneminde ÇKP’nin tutması gereken yol ve yönelimleri üzerine tartışma başlamıştı. Burjuva demokratik reformlar için mücadele, Guomindang’la birlik ve ÇKP’nin bağımsızlığı, Guomindang tarafından yönetilen örgütler ve sendikalara dayanmamak gerektiği, önderliği demokratik burjuvaziye bırakmamak, Sovyetler lehine sistemli bir propaganda yürütmek ve en kısa zamanda işçi ve köylü Sovyetlerinin kurulması için hazırlık Komintern’nin öngördüğü çizgiydi. Özellikle sendikal alanda belirli basanlara ulaşılmasına ve ÇKP’nin oldukça büyümesine karşın, parti kararlı bir önderlik gerçekleştiremedi ve çeşitli sağ “sol” eğilimlerin egemenliğinde Kanton ve Şanghay’daki ayaklanmaların ezilmesi ve gerici darbeye gelindi.
Darbe sonrası Mao ünlü “kızıl siyasi iktidarlar” üzerine görüşlerini formüle etti. Daha sonra, hatalı teorik temelleriyle, kır-şehir arasında kurulan yanlış ilişkiyle mutlaklaştırılıp evrenselleştirilerek büyük bir iddiayla, tüm geri ülkeler için önerilen “halk savaşı”, başlangıçta mütevazı hedefleriyle gerçek durumu çözümlüyordu. Devrimin karşı devrimle savaş halinde gelişmesini “Çin Devriminin kendine özgü niteliklerinden ve üstünlüklerinden biri” olarak değerlendiren Stalin’in saptamasından hareketle, devrimci durumun gelişmesi ve gericilik içinde şiddetli çelişme ve çatışmaların devamı koşullarında “küçük kızıl bölgeler”in uzun süre dayanacağı ve “ülke çapında siyasi iktidarın ele geçirilmesini sağlayacak birçok güçten biri haline geleceği”ni öne süren Mao, tezini kararlılıkla savunup uygulayarak devrimin uzun yıllar içinde oluşmuş silahlı güçlerinin korunmakla kalmayıp, geliştirilmesinin yolunu açmış oldu.
1927 darbesi ve Guomindang’la kopuşma sonrası 2. İç Savaş döneminde üç eyaletin sınırlarındaki küçük devrimci iktidar bölgeleri devrime üsler olarak hizmet ettiler, ama bir yandan da şehirlerdeki ve işçi sınıfı içindeki çalışmanın küçümsenmesinin kendiliğinden bir etkeni olarak da rol oynadılar. Bunun nedeni, ÇKP’nin sağ ve “sol ” eğilimlerle çalkalanan oturmamış yapısı ve Sovyetler Birliği’nin güçlü etkisiyle oluşan Marksizm’e eğiliminin henüz gelişkin olmayışı ve muğlâklığı, Çin’in geleneksel fikir mirasının köklü bir eleştirisiyle bilimsel sosyalizme dayalı bir ülke ve görevler çözümleme ve saptaması yapılmamış oluşuydu. Çözümlemeleri daha çok pratik ihtiyaçlar dayatıyor ve yönlendiriyordu. Bu kendiliğindenlik içinde “üs bölgeleri” gibi doğru bir çözümleme bile tek yanlılığa ve mutlaklaştırmalara yol açabiliyor ve Mao “birçok güçten biri” derken, pratikte “tek güç” haline dönüşebiliyordu.
Gelişmesi içinde Çin Devrimi şehirlerden hemen bütünüyle koptu ve şehirlerdeki, proletarya içindeki devrimci çalışma pek de önemsenmez oldu. Bunda, şehirlerdeki çalışma ve eylemin çözüm olmadığı ve yenilgiye götüreceği şeklinde hatalı çıkarsama ve yorumlan teşvik eden “solcu” ÇKP önderliğinin (Li Li San) 1930’da hazırladığı birkaç eyalette kentleri de ele geçirmeyi hedefleyen ayaklanmanın kentlerde ezilmesi, birkaç büyük şehirde işçi ve emekçilerle bazı devrimci ordu birliklerinin kırılmasının da etkisi oldu. Bu ayaklanma ve yenilgisi, aynı zamanda içlerinde Mao da olmak üzere ÇKP’nin çeşitli eğilimlerinin yön verici olarak gördükleri Komintern ile karşı karşıya gelmelerine neden oldu. Mao, bilgi birikimi ve tecrübelerinden yararlanabileceği önemli bir destek gücü başlıca bu dönemden sonra karşısında görmeye başladı. Ve kırlardaki, köylülüğe dayanan çalışma ve devrimci eyleme daha bir hız verildi.
Bu dönemde, başlıca feodalizmi, onunla birleşen komprador kapitalizmi ve destekleyicileri ve besleyicileri olarak emperyalizmi hedef alan ve toprak devrimi temeline oturan devrimci eylemin sürdürülmesi konusunda hemen tüm ÇKP ve Komintern fikir birliği içindeydi. Her şeye rağmen bu dönem ÇKP’nin Guomindang’dan bağımsız bir parti olarak örgütlendiği ve mücadele içinde geliştiği bir dönem oldu.
Ama ÇKP esas gelişmesini, Anti-Japon savaş içinde gerçekleştirdi. 1931 Eylül’ünde Çin’e saldıran Japonya’ya karşı başlayan Ulusal direniş Çin’deki çeşitli sınıf ve partilerin ilişkilerinde değişikliklere yol açtı. Devrim ulusal kurtuluş savaşı biçimine büründü ve yeniden, ezilen halkın burjuvaziyle ve ÇKP’nin Guomindang’la ittifakı gündeme geldi. Programa ve onun gerçekleştirilmesine ilişkin tutumu tartışabilir olmakla birlikte, ÇKP ve ulusal savaş içinde 1935’de diğer hiziplerin etkinliğini kırarak parti yönetimine gelen Mao Zedung Japon emperyalizmine karşı kararlı ve uzlaşmaz bir mücadele yürütüp yönlendirdiler. Bu mücadele içinde özellikle askeri açıdan dâhice bir yönetim gösteren, gerilla savaşının stratejik rolüne ilişkin değerli fikirler geliştiren ve pek uzun olmayan bir süre içinde Çin’in en geri bölgelerini bile etkileyerek ulusal savaş içine çeken ve güçlü ve büyük düzenli birlikler oluşturan Mao ve ÇKP, geniş emekçi kitlelerin gerçek önderi durumuna yükseldiler.
Guomindang’ın zaman zaman dönüp ÇKP ve yönettiği devrimci birliklere saldırdığı anti-Japon savaşta oluşturduğu güçlerle Japonların tesliminden sonra Çay Kay Şek’in karşısına dikilen ÇKP, 4 yıllık bir savaş sonunda onu Formaza’ya sürmeyi ve demokratik bir cumhuriyet ilan etmeyi başardı.
Emperyalistlere tanınan imtiyazlar kaldırıldı. Büyük toprak ağalarının ellerindeki topraklara el konuldu, işgücünün seferberliği yoluyla işsizliğin üstüne yüründü, yoksulluğa karşı mücadele açıldı. Savaş içinde yıkılmış ülkenin ekonomisinin yeniden örgütlenmesi doğrultusunda bir dizi adım atıldı. Kurtuluştan sonraki ilk 4-5 yıl içinde sanayide kolektifleştirme ve tarımda komünler kurulmasına girişme gibi sosyalizm yolunda ilerleme eğiliminin bazı özelliklerini gösteren bir dizi reformlara girişildi. Bunlar Çin Devrimi’nin zafer taçlarıydı.
Çin, sosyalizmin eşiğine kadar gelmiş, sosyalizmin yolu hemen tamamen temizlenmişti. Ancak daha ileri gidilemedi. Çünkü sosyalizmin güçleri oluşturulmamıştı. Elinde bilimsel teorisiyle bir sınıf örgütlenmesi söz konusu değildi. O derecede ki, Şanghay “kurtarıldığında”, orada ancak 4-5 tane parti hücresi bulunuyordu. Oysa ÇKP’nin milyonlarca üyesi vardı. Örgütlü olan, kırsal alan ve köylülüktü. ÇKP ve onun yönetimindeki en başta gelen örgüt biçimi olan halk ordusu, tüm ağırlıklarıyla köylü örgütleriydiler.

* * *
Mao Zedung, dev anti-emperyalist ve demokratik atılımlara önderlik etmiş büyük bir devrimcidir. Tutarlı bir demokrattır. Sosyalizm karşısındaki konumu itibariyle ise, sosyalizmden etkilenmenin ötesinde ciddi Marksist bir eğitimden geçmemiş, eşitlikçilik, komüncülük, özgürlükçülük gibi muğlak fikirlerle bir tür ütopik köylü sosyalizmi savunucusu durumundadır. Marksizm’in en temel ilke ve tezlerini savunmamaktadır.
Mao’da milliyetçi bir yan vardır ve o bu yanıyla köylülüğün dar bakışlı yabancı düşmanlığını seslendirmektedir. Marksizm’in evrensel ilkeleri ve Komintern karşısında bile kendini yabancı hissetmesi, sınıf tutumunun özel olarak bu ifade edilişinden de kaynaklanmaktadır. Mao, emperyalizm ve feodalizme karşı dayanışma içinde olsa da, Komintern’in farklı sınıf yaklaşımları karşısında “Çin”in çıkarlarını savunma ihtiyacı içine girmiştir. Bu, “ulusal Marksizm” ya da “Marksizm’in Çinlileştirilmesi” ihtiyacıyla çakışmaktadır: Aynı durum, “Çin’in kendine özgü ülke oluşu”ndaki, yani Çin’de Sovyet Rusya’da geçerli olandan farklı yaklaşımların gerekliliğindeki ısrarında da karşımıza çıkmaktadır. Ve Mao, “ulusal Marksizm” bilgisinin kaynağı olarak kitleleri, doğal ki milyonlarla ifade edilebilen köylüyü görmekte, “bütün bilgelik kitlelerden gelir” demektedir.
Mao’nun “Ulusal Marksizm’i” proleter sınıf temeline oturmamaktadır. En yoksul olanın en devrimci olduğunu düşünmekte; sosyalizmi, kapitalist üretim ve değişim ilişkilerinin tasfiyesine değil, bu ilişkilerin doğal bir sonucu olan bölüşüm ilişkilerinin yeniden düzenlenmesi ve bölüşümdeki bozukluğun, yoksulluğun giderilerek halkın refahının sağlanmasına bağlamaktadır. Sosyalist eleştiri adına bulanık bir yoksulluk tablosu çizip onu hedef almakta ve mülksüzleştirenlerin mülksüzleştirilmesini değil yine bulanık bir “refah”ı amaçlamaktadır.
Bu yaklaşım, Mao’nun demokratik devrimin zaferinden sonra burjuvazi ve kapitalizm karşısındaki tutumunda da görülmektedir. Mao 1956’da milli burjuvaziyi halk içinde saymış, onunla işçi sınıfı arasındaki çelişmeyi uzlaşabilir çelişme olarak ortaya koymuş, “sosyalist dönüşümün kabulüne yanaşma”yı burjuvazinin karakteristik bir özelliği olarak belirtmiştir. Mao, sosyalist dönüşümler dönemi olarak ilan edilen dönemde burjuvazi ve kapitalizmi karşısına alıp yok edilmelerini öngörmemiş, yalnızca “kâr her şeyden önce gelir zihniyetine sahip” “bazı kötü kapitalistleri” eleştirmiş, onları da yine kazanmayı hedeflemiştir. “Milli burjuvaziyle birleşmek”, “kapitalizmi yıkmak değil düzene sokmak”, “emekle sermayenin uyumunu sağlamak” ve işçileri “hem devlet sektörünün ve özel sektörün, hem de emek ve sermayenin çıkarlarına hizmet etmeye ikna etmek”, “sosyalist devrim” döneminde Mao’nun yönelimleri olmuştur. Bu yönelimlerin soyut “yoksulluğa karşı mücadele ve refah” tablolarıyla ilişkisi açıktır. Kapitalizmin var olmaya devam ettiği ama aşın kötülüklerinin sınırlanmaya çalışıldığı koşullarda ara sınıfların, özellikle köylülüğün “kurtuluşu” ve “refahı” yakalanmaya çalışılmıştır.
Burjuvazi özel teşebbüs olarak varlığını korurken, bir kısmıyla da devlet teşebbüslerine ortak edilmiş ve onlara sermayeleri karşılığı olarak sabit tutulmuş bir oranda faiz ödenmesi yoluna gidilmiştir. Ve on yıllarca sürüp “geri çekilme”nin hiç bir zaman sona ermediği bu uygulama NEP’e benzetilmeye çalışılmıştır. Sonuç açıktır: kapitalistler tüm mal-mülklerini geri almışlar ve Çin ekonomisinin kapılan yalnızca özel teşebbüse değil emperyalist tekellere de ardına kadar açılmıştır. Mao’nun Seçme Eserleri’nin 5. cildinde burjuvazinin önüne çıkar yol olarak koyduğu “devlet ile özel sermayenin ortak yönetimi yoluyla sosyalizmle bütünleşme” kaçınılmaz olarak tam tersi sonuç vermiş ve dizginsiz kapitalizmde “bütünleşme” sağlanmıştır.
Tarımda kurulan kooperatifler ve komünler açısından durum farklı değildir. Özel mülkiyet halindeki toprağın, koşum hayvanları ve tarım araçlarının hisseler halinde birleştirilmesiyle oluşturulan kooperatiflerin özel mülkiyet temelinde kurulduklarını, Mao da söylemektedir. Köy komünleri yalnızca daha büyük bir birleştirme konusu olmuşlar ye gelişmeleri içinde yalnız tarımsal değil, ilkel sanayi üretimine de yönelmişlerdir. Üstelik Mao, kooperatiflere “dürüstlüklerini kanıtlamış” toprak ağalarıyla, zengin köylülerin alınmaları gerektiğini de savunmuştur.
Köylü yaklaşımı, tarımla sanayi ağır ve hafif sanayi arasındaki ilişkinin ele alınışında da kendisini ortaya koymuş, büyük ölçekli üretimi ve mutlaka ağır sanayi kuruluşunu gereksinen sosyalist ekonominin inşası, küçük ölçek, tarım ve hafif sanayiye taranan öncelikler dolayısıyla da olanaksızlaşmıştır.
Burjuvazi ve kapitalizmi tasfiyeyi hedeflememiş. Mao’nun toplumun siyasal örgütlenişine, devlet sorununa ilişkin olarak burjuvaziye yaklaşımında da görülmektedir. Burjuvazi, Mao’ya göre, işçi sınıfı, köylülük ve küçük burjuvazi ile birlikte devlet yönetiminde yer almak durumunda olan sınıftır ve hiç dışlanmamaktadır.
Kesintisiz devrim fikrini de reddetmek üzere Mao, “yeni demokrasi” devletini, burjuva diktatörlüğü de proletarya diktatörlüğü de olmayan “üçüncü tür” bir diktatörlük, dön sınıfın ortak diktatörlüğü olarak tanımlamakta, burjuvaziyle proletaryanın birlikte diktatörlüğü olarak öngörmekte ve uygulamaktadır. Bunun olanaklı olmadığı, işçi sınıfıyla burjuvazinin ne denli bir araya konulmaya çalışılırsa çalışılsın birbirlerini dışladıkları kesindir. Burjuvazinin yönetimde olduğu bir diktatörlük, burjuva diktatörlüğünün biçimlerinden biri olabilir ancak ve böyle bir diktatörlükle sosyalizme yönelme olanaksızdır. Sosyalizme kesintisiz geçiş öngörebilecek bir diktatörlük, ancak işçi sınıfının emekçi sınıflar, başlıca köylülük ile ortak diktatörlüğü olabilir ve sosyalist dönüşümler için bunun da proletaryanın kimseyle, hiç bir sınıfla paylaşamayacağı kendi diktatörlüğüne dönüştürülmesi gerekirken, dört sınıflı diktatörlük fikrinin burjuvazinin “sosyalizmle bütünleşmesi” fikriyle bağlantılı olduğu ve kapitalizmin tasfiyesini içermeyen bir “sosyalizm” anlayışını ifadelendirdiği açıktır. Bu diktatörlük, “emekle sermayenin uyumu”nu ve kapitalizm koşullarının devamını öngörür ve Çin pratiği de bu yönde olmuştur.
Dört sınıflı diktatörlük Mao’nun hedefiyle demokratik devrim ya da “yeni demokrasisi”, komünizm hedefli bir azami programın zorunlu bir uğrağı ya da aşaması, bir asgari program konusu değil, bir son hedef ya da azami program olabilirdi ancak; nitekim de öyle olmuştur.
Bu yaklaşımla “yeni demokratik devrim” de sosyalist görevlerin doğru ele alınması, bu süreçte bütün halkla birlikte emperyalizm, komprador kapitalizmi ve feodalizmi hedefleyen bir tür savaş yürütürken, yanı sıra, köylülüğün yoksul kesimleriyle birlikte burjuvaziye karşı ikinci tür bir savaşın yürütülmesi ve sosyalizme doğru ilerlemenin garanti altına alınması kuşkusuz imkânsızdı.
Yine bu yaklaşımla devrimin “kilit sorunu”nun hatalı ele alınması kaçınılmazdır. Kesintisiz sosyalizme yönelecek bir demokratik devrimde sorun, köylülüğü proletaryanın mı yoksa burjuvazinin mi kazanacağı sorunuyken, Mao soruyu değiştirmiştir; “Burjuvazi mi proletaryanın, proletarya mı burjuvazinin peşine takılacak”! Aynı sorunun bir başka ortaya konulusu olarak, demokratik devrimde proletarya köylülükle birleşip küçük burjuvaziyi kazanarak burjuvaziyi tecride yönelmek durumundayken, Mao Zedung milli burjuvaziyi, yalpalayan ama tecrit edilmesi değil kazanılması gereken bir “müttefik” olarak görmüş, böylelikle sosyalizme geçişi imkânsızlaştırmıştır.
Mao Zedung tüm demokratik devrim süreci boyunca milli burjuvaziyle birlikten yana olmuş, ona devlet iktidarında yer vermiş, bunu garantilemek üzere “üç üçte bir sistemi” adını verdiği iktidar organlarında sandalyelerin paylaşımı sistemini uygulamıştır.
Ve iş çığırından çıkmış, Mao Zedung hiçbir zaman komünist partisinin tek parti diktatörlüğünden yana olmadığı, yani hiçbir zaman proletarya diktatörlüğünü savunmayacağı ve demokratik diktatörlüğün hiçbir zaman proletarya diktatörlüğüne dönüştürülmesini benimsemediğini açıklamıştır. Sosyalizmin inşası, proletarya ile çelişmesi uzlaşabilir çelişme haline” getirilebilen” burjuvazi ile birlikte gerçekleştirilmesi gerektiği gibi, burjuva ve küçük burjuva çeşitli partilerin varlığı, yani politik çoğulculuk ve onlarla “uzun süreli bir arada yaşama ve karşılıklı denetim” ilişkisi çerçevesinde sürdürülmelidir! Mao bunun “Çin’in somut tarihi koşullarının bir ürünü olduğunu” söylemektedir.
Burjuvazinin ekonomik ve siyasi yönüyle “sosyalizmin inşası”na katılması fikri, onlara ideolojik platformlar sunulması fikrine yol açmazlık edemezdi ve nitekim “yüz çiçek açsın” teorisi bu çerçevede ortaya atıldı. Halk “zehirli otlan” da tanımalıydı! Ama her şeye rağmen bu fikirler ve örgütlenme, genellikle ÇKP içinde hizipler olarak, Mao’nun iktidarına zarar verir hal aldığında, “Kültür Devrimi”nde, sonra Lin Biao’ya karşı kampanyada, daha sonra “sağ sapmalı kara kasırga”ya karşı mücadelede olduğu gibi saldın konusu yapılıyordu.
Bu koşullarda, kuşkusuz sosyalizm yolunda ilerlenemezdi.
“Kültür Devrimi”, söylendiği gibi, bu “yaygın demokrasi” ortamında iktidar ipleri Mao ve hizbinin elinden kaçma noktasına geldiğinde gündeme getirildi. Bu “devrim”, kültürel alanda bir devrim olmaktan çok “sosyalist devrim”den sonra da varlığını sürdürmeye devam eden kapitalistlere ve onlardan da çok “kapitalist yolcu iktidar sahipleri”ne yöneltilmiş siyasal bir devrim olarak sunuldu. “Kapitalist yolcular”ın zaman zaman başlarını kaldırmaları kaçınılmazdı ve yine zaman zaman kültür devrimlerine ihtiyaç olacaktı!
“Kültür Devrimi”, parti önderliğinde kültürel yaşamın devrimcileştirilmesi hedefiyle yürütülmedi. Hedef, Mao’nun iktidarını tehdit eden Liu Şao Çi ve Deng Siao Ping ve etraflarındaki çetenin etkisizleştirilmesi, bunun araçları ise kızıl muhafızlar olarak örgütlenen gençlik ve orduydu. Mao Liu-Deng hizbine karşı bir etkisizleştirme kampanyası düzenlemeye çalışırken, ekonomik ve siyasal başarısızlıkların biriktirdiği toplumsal hoşnutsuzlukla patlayan kendiliğinden ve güçlü öğrenci hareketinin yarattığı kaotik bir durum olarak oluşmuştur “kültür devrimi”.
Giderek geniş boyutlar kazanmasına ve toplumun diğer kesimlerini de etkisi altında almasına rağmen, “Kültür Devrimi” esasta öğrenci hareketi olarak gelişmiş, bir yandan ordunun müdahalesiyle çeki düzen verilmeye çalışılmış, diğer yandan da iktidar kavgası yürüten çeşitli hizipler tarafından kendi amaçlarına uygun olarak kullanılmaya çalışılmıştır. Mao’nun, “karargâhları bombalayın” çağrısıyla partiye karşı yönelttiği bu “devrim” çoğu yerde işçi sınıfına, onun kitlesel örgütleri ve sendikalarına da saldırıp bunları dağıttı. Ve bu “devrim” radikal kızıl muhafızlar tarafından burjuvazinin ekonomik ve siyasal varlıklarına saldırılarla geliştirilmeye çalışıldığında, öğütlere rağmen ikna edilemeyen bazı gençlik önderleri ve etkiledikleri gençler ordu tarafından kuvvet kullanılarak hizaya getirildi.
“Kültür Devrimi”nin de gösterdiği gibi, ama sadece bu “devrim” boyunca değil, diğer bütün zamanlarda da Mao, partiye, Leninist parti öğretisine uygun olarak yaklaşmamıştır. Mao’ya göre parti, proletaryanın Marksizm’le silahlanmış bir öncü müfrezesi olarak gerekli değildir, çünkü ona göre önderlik ilkesi “kitlelerden kitlelere”dir. Parti kitlelerden öğrendiklerini, en çok, sistemleştirilerek kitlelere sunacaktır. Bu yaklaşım partiyi kitlelerin “duydukları ve düşündüklerini” “kaydetmekle yetinir” hale sokmuş, onu, özellikle köylülüğün ve daha geniş anlamda burjuvazinin zaman zaman farklılaşmalar ve sapkınlıklar gösteren demokratik özlemlerinin basit bir yansıtıcısı kılmıştır. Kendiliğinden fikirlerin yansıtıcısı. “Kültür Devrimi”nde daha aşın bir noktaya varılmış ve “biricik yöntem”in “kitlelerin kendi kendilerini kurtarmaları, kendi kendilerini eğitip öğrenmeleri” olduğu ileri sürülmüştür. “Ulusal Marksizm’in bunu gereksindiğinden kuşku yok!
ÇKP, sınıfın bir parçası olarak örgütlenmediği gibi bu yönde gelişmesi de teşvik edilmedi. Hemen tümüyle köylülere ye az sayıda aydına dayanan ÇKP’nin, işçi sınıfı içinde çalışmayışının doğal bir sonucuydu bu. Ve Mao proletarya ile parti arasındaki ilişkiden söz etmek durumunda kaldığında, bağlantıyı, ancak “ideolojik önderlik”i savunarak kurabilmek zorunda kalıyordu.
ÇKP’nin “en üst örgüt biçimi” olduğu da tartışmalıdır. Çin’de her zaman ordu karar verici korumda olmuş ve çoğu kez kitlelerin örgütlenmesi ve hatta parti hücrelerinin kurulmasında olduğu gibi partinin fonksiyonlarını da üstlenmiştir. Mao, hemen her zaman ordunun olduğu gibi, “Kültür Devrimi” sırasında görüldüğü üzere, gençliğin ve gençlik örgütlerinin de partinin fonksiyonlarını üstlenmesini öngörmüş ve teşvik etmiştir.
Mao’nun partiye ilişkin olarak ileri sürdüğü ve en tehlikeli sonuçlara yol açan yanlış, onu irade birliği olarak varlığını imkânsız kılmak üzere, “iki çizgi mücadelesinin örgütü olarak tanımlanmasıdır. Karşıtların birliği yasasından hareketle, ama abese varılarak ileri sürülen “iki çizgi mücadelesi” tezi, diyalektiğin ancak nasıl yanlış kullanılabileceğinin örneği olabilir. Ama öte yandan proletarya partisinin ancak içinde birden fazla çizgi bulunduğunda canlı bir organizma olabileceği, aksi halde parti içi yaşamın durgunlaşıp canlılığını yitireceği kaygısı, partiyi proletaryanın örgütü olmaktan çıkarmaya ve işlevsizleştirmeye yöneliktir. Çünkü parti, içinde tartışmalar yürütülmesine rağmen, kararlılıkla tek bir çizgiyi savunup uygulama iradesinden, irade birliğinden yoksunsa bir tartışma kulübüne dönecektir. Parti, üstelik gönüllü bir irade birliği olarak, bir arada kalabilecek ve kalmak isteyen üyelerin birliği olabilir. Aksi durumda farklı çizgiler sürekli farklı uygulamalar üretecek, bunu hiçbir iyi niyet engelleyemeyecektir.
Mao, göreceğimiz gibi, sosyalizmde burjuvazinin sınıf olarak tasfiye edilmesi ama daha uzun süre var olmaya devam edecek kapitalizmin kalıntılarıyla, kapitalist unsurlarla, onları tasfiyeye yönelik mücadelenin süreceği ve bunun da kapitalizmden komünizme bir geçiş dönemi oluşturan proletarya diktatörlüğü döneminin temel çatışma konusunu oluşturacağını da anlayamamakta ve bu dönemde burjuvazinin varlığım şart koşmakta, bunu da karşıtların birliği yasasına bağlamaktadır. Ama nasıl burada karşıtların birliği yasası burjuvazinin varlığını gerekli kılmıyorsa, parti içinde de burjuvaziyi ve “iki çizgi mücadelesini gerek-sinmemektedir.
Partinin, içinde mücadele ettiği kapitalist toplumdan kopuk, onun dışında Ye onun her türlü etkisinden arınmış olmadığı kolaylıkla anlaşılır bir şeydir. Dolayısıyla çeşitli burjuva unsur, fikir ve eğilimlerin partiye sızmaya çalışmasının ötesinde, sızmasının kaçınılmazlığını açıklamaya gerek yoktur. İşçi sınıfının bürokrat ve aristokrat unsurlarıyla, ona küçük burjuvaziden yeni katılmalar bu “sızıntı”nın sosyal temelini oluşturur. Burada tehlikeli olan, kaderciliğe götüren ve partiyi elden çıkarmaya götürecek şey, bu sızmalarla mücadele, onları etkisizleştirme ve tasfiye yoluyla partiyi arındırarak sosyalizm mücadelesi yürütme yeteneğini koruma yerine, bu sızmaların çizgi ve giderek bu çizgiyi savunup uygulamak üzere grup oluşturmalarını doğal görme ve partiyi bu tür çizgi mücadelelerinin arenası olarak kavramaktır. Proletaryanın partisi, burjuva partisinin karşıtı olarak onunla birlik halindedir diyalektiğe göre. Ve bu karşıtının etkisinden de tümüyle muaf olamadığından, kendi içinde baş gösterecek burjuva eğilimlere karşı uyanık ve tasfiyeci olmak zorundadır. Bu, kuşkusuz her türlü fikir ayrılığının burjuvalıkla damgalanıp tasfiyeciliğe yönelmek anlamına gelmez. Ama hiç gelmeyeceği anlam ise, kolları kavuşturup hatalı eğilimlerin çizgileşmesini beklemek ve bunu doğal ve zorunlu görmektir. Üstelik içinde bir burjuva çizginin oluşması, partinin canlılığının değil ancak çürümesinin, yozlaşmasının bir göstergesi olabilir. Marksist bir partide şüphesiz Marksist ölçütler ve tüzük çerçevesinde en geniş ve sert tartışmalar yapılır, yapılabilir; ama örneğin böyle bir partide Marksizm’in açık ya da üstü örtülü eleştirisine yer olmayacaktır.
“İki çizgi”ciliğin doğal sonucu partinin oportünist unsurlardan arınarak gelişebilir oluşunda zaaf ve hiziplerin varlığına izin verilmesidir. ÇKP, kuruluşundan itibaren çeşitli çizgiler ve hiziplerin çatışma alanı durumunda olmuştur, ama bugün bulunduğu yer ortadadır.
Mao Zedung’un en iddialı olduğu alan felsefe, diyalektik ve onun biricik temeli olarak düşündüğü çelişmedir; ancak, “iki çizgi” sorununda olduğu gibi, yanlışlarına kaynaklık eden de, felsefe ve çelişmeye yaklaşımı olmaktadır. O, iradeyle uzlaşmaz karşıtlığın “uzlaşabilir” hale getirilebileceğini savunmakta, örneğin Çin’de doğru ele alınırsa burjuvazi ile proletarya arasındaki uzlaşmaz çelişmenin “uzlaşılabilir çelişme”ye dönüştürülebileceği düşüncesiyle bir yandan idealizme, diğer yandan da çelişmeye yaklaşımda yanlışa düşmektedir. Konuya ilişkin bir başka hatalı yaklaşımı, çelişmenin çözümünü, bir fideliğin yerini bir başkasının alması olarak^değil, çelişmenin kutuplarının birbirine dönüşmesi olarak anlaması, böylelikle karşıtların birliğini, bir arada bulunuşunu mutlaklaştırıp, mücadelesini ve bu mücadelenin, niceliğin niteliğe ve niteliğin niceliğe dönüşmesi yoluyla gerçekleştiği fikrini küçümsemesidir. Bu durumda şeyler ve olgular arasındaki ilişkide ancak basit yer değiştirmeler mümkün olabilmekte ye gelişmeler açıklanamaz olmaktadır. Burjuvazi ve kapitalizmi tasfiyenin gereksizliğine felsefi temel sağlamak üzere karşıtların birliğini vurgulayıp dönüşümü, burjuvaziyle proletarya arasındaki çelişmenin kutuplarının yer değiştirmesi olarak anlayan Mao Zedung, sosyalist toplumda, dönüştürülmüş haliyle proletaryanın yöneten ve burjuvazinin yönetilen durumuna geleceğini ve geldiğini, ama burjuvazinin sınıf olarak ortadan kalkmayacağını öne sürer. Burada sosyalist bir dönüşüm olmadığı, sosyalizmin, burjuvazinin sınıf olarak tasfiyesi durumunu, yani çelişmenin kutuplarının birbirine dönüşümünü değil, tersine, çözümüyle, burjuvaziyle proletaryanın birliğine dayanan eski niteliğin tümüyle yerini sosyalizmi niteleyecek yenisine bırakmasını gereksindiği açıktır.
Mao, niceliğin niteliğe dönüşümünü önemsemeyerek, salt karşıtların birliği olarak çelişmeyi önemli gördüğü için, süreçler ve onları niteleyen çelişmelerin birbirleriyle ilişkileri sorununda da yanlışa düşmektedir. İlgilenilen şeye, sürece niteliğini veren çelişme çözülmedikçe sürecin esas özelliğinin değişmeyecek oluşu, ilgili süreçle ilişkili başka süreçlerin onu ancak etkileyeceği, ama bu başka süreçlerin ve niteliklerinin değişmesinin ilgili süreç ve dönüşümü yerine geçirilemeyeceği açıkken, Mao, önemli siyasal sonuçlara yol açmak üzere bu konuda da yanlışa düşmüştür. İlgilenilen sürecin niteliğinin değişmesini onunla ilişkili bir başka sürecin çelişmesinin çözümüne bağlayan Mao, bu noktada hatalı bir “baş çelişme” anlayışı geliştirmiş; belirli bir çelişmenin çözümü için çeşitli anlarda önem kazanan başka çelişmelerin çözümünü şart koşmuş ve o belirli çelişmenin çözümünü “baş çelişme” dediği çelişmenin çözümüne tabi tutmuştur. Doğal ki, burada esas çelişme ve sürecin ihtiyaçları önemini yitirmekte ve ilgili ikincil süreç ve çelişme diğerinin yerine konmuş olmaktadır. Örneğin anti-Japon savaş döneminde Japon emperyalizmiyle Çin halkı arasındaki çelişmeyi baş çelişme olarak saptayan Mao, demokratik devrim sürecine asıl özelliğini veren çelişmenin genel olarak emperyalizm ve iç gericilikle Çin halkı arasında olduğunu önemsiz görüp genel olarak anti-Japon savaşın ihtiyaçlarını sürecin anti-emperyalist ve demokratik niteliği ve ihtiyaçlarının önüne geçirmiş, Amerikan işbirlikçilerinin anti-emperyalist cephede yer alabileceği düşüncesini geliştirebilmiş, onlara karşı tutumunu olağanüstü yumuşatmış, düşman olduklarını unutan açıklamalar yapmış, tutumlar geliştirmiştir.
Japonlara karşı mücadeleden kalkınarak tüm emperyalistlere ve işbirlikçilerine karşı mücadeleyi sürdürmek ve genel olarak demokratik anti-emperyalist devrim sürecinin gereklerine uygun davranmak zorunluyken Mao, “baş çelişme” kavrayışı uyarınca Japonya’ya karşı olmak noktasında daraltılmış “özel program” ve “özel strateji”lerle yalnızca bu “baş çelişme”nin çözümüne yönelmiş ve temel çelişmeyi “baş çelişme”ye tabi kılmıştır. Burada önemli siyasi sonuç, Çan Kay Şek örneğinde olduğu gibi, onun bir Amerikan uşağı olarak Japon emperyalistleriyle arasındaki çelişmeden gericiler arası bir çelişme olarak devrimin geliştirilmesi için yararlanmak yerine, onu düşmanlar arasından çıkarmak ve düşmanı Japonlarla işbirlikçiliklerine kadar daraltmak olmuştur.
Mao, benzer bir yaklaşımla dünya devrim sürecini, dünyadaki başlıca çelişmeleri ele alıp emperyalizmle ezilen uluslar arasındaki çelişmeyi “baş çelişme” olarak tespit ederek sürecin diğer çelişmeleri olan proletarya ile burjuvaziye sosyalist ve kapitalist ülkeler arasındaki çelişmelerin çözümünü bu çelişmenin çözümüne bağlamış, dünya proleter devrimini ulusal kurtuluş savaşlarına tabii kılmıştır. Buradan çıkan stratejik formülasyon dünya kırlarının dünyanın şehirlerini kuşatıp kurtarması olmuştur.
Mao Zedung, kuşkusuz Çin halkına büyük ve önemli hizmetlerde bulunmuş büyük bir devrimci, mümkün olan en ileri noktada tutarlı bir anti-emperyalist ve demokrasi savaşçısıdır. Bu yönüyle kuşkusuz anılmaya ve sahiplenilmeye layıktır. Ama ne var ki Marksizm ve sosyalizm karşısında gerici bir konumdadır.

MAOCULUK ETKİLERİ VE NEDENLERİ
Mao Zedung ve ÇKP, özellikle ’60 sonrası, gerici “üç dünya teorisi”ni formüle edinceye kadar uluslararası alanda ve bu arada Türkiye’de önemli bir etki gücüne sahip oldular. Bu etki, azalarak da olsa bugün hala hükmünü sürdürdüğü devrimci demokrat çevreler açısından geçerli olmakla kalmadı, komünist güçler üzerinde de görüldü. Hatta bu zaman dilimi içinde uluslararası komünist hareket kendisini Maoculuktan ayırt edemedi, şu ya da bu ölçüde Maoculukla bulaşık olarak var oldu.
Nedenler oldukça çeşitlidir.
Birincisi, Mao Zedung, kendisini başlı başına bir inceleme ve yeniden değerlendirme konusu olarak dayatan “üç dünya teorisi “ni formüle edinceye kadar açık-seçik ve vurgulanmış anti Marksist fikirler ileri sürüp bu yönde pratikler içine girmekten kaçınıyordu. Mao kuşkusuz bu döneme kadar da anti-Marksist düşünce ve pratiklere sahipti; ancak bunlar, O’nu büyük devrimci eylemi içinde öne çıkaran sosyalize edilmiş devrimci demokrat fikirler ve pratikleriyle bir aradaydı, özel olarak vurgulanmıyordu ve karakteristik eklektizmiyle Mao bir dizi Marksist fikir ve tezler de savunmaktaydı. Bu durum, kapsamlı bir incelenmesinin gerekli görülmediği koşullarda Mao Zedung’un büyük bir Marksist olarak ön-varsayılmasının unsuru oldu.
İkincisi -ve araştırılma ihtiyacı duyulmadan böyle bir ön-varsayımda bulunulmasının nedenlerini de açıklamak üzere-, Mao neredeyse bir kıtayı kucaklayan devasa bir devrimci eylem içinden gelmekteydi. Çin devriminin önderiydi ve bu devrime, bir “komünist partisinin başında, Marks, Engels, Lenin ve Stalin’e herhangi bir şekilde “karşı çıkmadan”, tersine onların eserlerini “sahiplenerek” ve başında Stalin’in bulunduğu Sovyetler Birliği’ni “savunup” O’nunla birlik “kurarak” önderlik etmişti. Bu görünümüyle Mao Zedung’un Marksistliğinden kuşku duymaya gerek olmuyordu.
Üçüncü neden ikincisiyle doğrudan bağlantılıdır. Mao, Marksizm karşıtı fikirlerini sadece vurgulamamaya değil, açığa vurma-maya da büyük bir özen gösterdi. Mao uzun süreler boyunca yazılarını yayınlamadığı gibi, Çinliler, gerektiğinde her yana çekilebilecek diplomatik açıklamalar dışında ÇKP belgelerini de yayınlamıyor; ortalıkta yalnızca propaganda broşürleri ve birer uzlaşma ve diplomasi dokümanı niteliğinde Kongre karar ve raporları dolaşıyordu. Önce Mao’nun Seçme Eserleri’nin yalnızca iki cildi biliniyordu, üçüncü ve dördüncüsü ölümüne yakın, beşincisiyse ölümünden sonra yayınlandı. Bugün hala Mao ve ÇKP’nin birçok konuda tutumu ve nedenleri, örneğin “Kültür Devrimi” üzerine, SBKP ve Stalin değerlendirmeleri üzerine fikirleri, parti içi tartışmalar, kararlar ‘bilinmezlik zırhı ardındadır. Sadece bilinmesi istenenlerin açıklandığı koşullarda Mao’nun Marksist ön-varsayılması, en azından bir yönüyle anlaşılabilir olmalıdır.
Dördüncüsü, Sovyetler Birliği’nin modern revizyonizm ve geri dönüş yoluna girmesi, Mao ve ÇKP anti Marksizm’inin saptanmasını zorlaştırıcı ve geciktirici bir etken olmuş; Mao, Sovyet modern revizyonizmine karşı mücadele görüntüsü altında anti-Marksist fikirlerini daha bir süre gizleyebilme şansını yakalamıştır. Bu alanda en temel etken, Sovyet revizyonizmi, Marksizm’e yönelttiği suçlamaların ötesinde, teori ve pratikte devrime, devrim ihtimaline, devrimci şiddete, ulusal kurtuluş savaşlarının gerekli oluşuna ve giderek bizzat ulusal kurtuluş savaşlarına saldırır ve emperyalizmle, özellikle Amerikan emperyalizmiyle uzlaşma ve işbirliğini, “barışçıl geçiş”, “barış içinde bir arada yaşama ve yarış” gibi devrim karşıtı tezleri savunurken Mao ve ÇKP’nin, bir yönüyle anti-emperyalist devrimci bir konumdan, diğer yönüyle de Çin’in ulusal ihtiyaçlarını gözeterek (başka bir yön ise, kendi anti-Marksist Fikir ve tutumlarını gizleme ihtiyacıdır) devrimi savunarak onunla mücadele içine girmesidir. Diğer nedenlerle birlikte bu durum da Mao ve ÇKP’nin Marksist ön-varsayılmalarının önemli bir etkenidir. Birçok devrimci,’başlıca bu nedenle Mao’yu devrim ve Marksizm’in önderi olarak görmüştür.
Beşincisi, o dönemde Asya, Afrika ve Latin Amerika’nın birçok ülkesine yayılan ulusal kurtuluş savaşlarının ağırlıklı olarak köylü karakterli oluşu, bu yönüyle Rus değil Çin devrimini çağrıştırır ve Mao’nun açıklanmış hemen tüm görüşlerini, bu arada açıklanmış olanlar içinde yanlış olanları da doğrular bir tablo görüntüsü yaratmış olmasıdır. “Dünya kırları”nın kuşatmakta olduğu “dünya şehirleri”ni neredeyse “kurtaracağı” propagandasını güçlendirici bu tabloda, ulusal çerçevelerde, çeşitli ülkelerde, Mao’nun “kırın şehri kurtaracağı” yanlışının yakalanması bir yana, bu önermenin etkili oluşu anlaşılır bir şeydir.
Altıncısıysa, Mao’dan etkilenenlerin kendilerine ve konumlarına ilişkindir. Sovyet revizyonizminin yarattığı ve peşinden hemen tüm eski komünist partileri sürükleyerek oluşturduğu bulanıklık ortamında birçok ülkede komünist güçler yeniden oluşmaktaydı ve Türkiye gibi bazılarında ise komünist bir mirastan da yoksun durumdaydılar. Bir çok ülkede yeni oluşmakta olan komünist güçler henüz burjuvazi ve küçük burjuvaziden tamamen kopmamışlardı, kendi üzerlerinde güçlü ya da az küçük burjuva ve özellikle köylü etkiler taşıyorlar ve hatta bir kısmı dolaysızca köylü hareketi olarak ortaya çıkıyorlardı. Üstelik yeni ortaya çıkmakta oluşun, çoğu yerde mirassızlığın ideolojik geriliğini üzerlerinde taşıyorlardı. Yine çoğu yerde, bulanıklık yaratmış olan revizyonizmden de kaynaklanarak Marksizm’in, aralarında en basitleri bile bulunan bir çok tez ve ilkesini yeniden keşfetme durumunda kalmışlardı.
Mao Zedung bu koşullarda büyük bir Marksist olarak da kabul gördü ve önemli uluslararası etki gücüne sahip olabildi.
Devrimci komünistler bugün O’nu, Marksizm karşısındaki konumu açısından eleştirirken, kendi üzerlerindeki etkilerini temizlemenin verdiği güvenle, aynı zamanda büyük bir devrimci demokrat olarak da selamlıyorlar.

Eylül 1992

Revizyonist Blok’un yıkılışının ardından, umudunu ona bağlamışlardan tutun da, Marksizm’i yeniden keşfetme, yeni “sosyalist teoriler” oluşturma vb. meraklısı teorisyenlere kadar hemen herkes bu çöküş üzerine bir şeyler yazdı, yorumlar yaptı, sonuçlar çıkardı.
Bu alandaki en trajikomik evrimi, Brejnev’in süper devlet ve ordusuna hayranlıktan, Gorbaçov’un burjuva barışçıl-hümanizmine, oradan da açık burjuva demokratlığına ve pasifizmine atlayan TKP ve benzerleri yaşadı. Dünün, Sovyet militarizmi ile gözleri kamaşmış, sözde “Kızıl Ordu”nun tankları ve uçakları ile ülkelerini kurtaracakları günü dört gözle bekleyen, sosyal-emperyalist işgal ve müdahalelerin şakşakçıları, dıştan gelecek “sosyalizm”den umudu kesince, kurtuluşu içteki kapitalizmin kollarına sığınmada buldular. Burjuva kampın sosyal-demokrat, yeşilci, sivil toplumcu vb. kanatlarına sığınarak evrimlerini noktaladılar.
Gorbaçovcu rüzgârların güçlü estiği bir alan da, geçmişte neredeyse silahı fetişleştiren, devrimciliğin ölçüsünü silah ve silahlı eylem sayısıyla özdeşleştiren çevrelerin bir kısmı oldu. 12 Eylül’ün ölü toprağını üzerlerinden atmada isteksiz bu teorisyenler, “masum orduların olamayacağı, bütün orduların katil olduğu” üzerine sayfalar döktürdüler.
“Geriye dönüş sorunları” ile ilgili tartışmalar, tümden çöküşten sonra, öyle “altyapı sosyalist, üstyapı revizyonist” gibi ne şiş yansın ne kebap mantığı ile çözülemez hale gelince, çöküşün sorumlusu (ya da sorumluları) aranmaya başlandı. Kimi, suçu “zavallı” Gorbaçov’a yüklerken, kimi, Stalin’e olan kinini ortaya koymak için vesile bulmuş oldu ve O’nun sosyalist inşada yaptığı yanlışlıklar “kavrandı”, “70 yıllık sosyalizm modelinin iflası” onaylanarak yeni teorilere doğru yollara düşüldü.
Bir diğer yönelim ise, Marx ve Engels’e “dayanılarak”, sosyalizmde ordu olmayacağı, geriye dönüşün nedeninin düzenli bir Kızıl Ordu örgütlenmesinde yattığı teorisi oldu. Teoriyi, yaşamdan ve yaşanan süreçlerin dayattığı zorunluluklardan koparan bu teorik önerme, Marksistlerde ve Marksizm’e yakın çevrelerde kafa karışıklıklarına yol açtı.
Bu yazıda, sosyalizmde ordu sorununun Marx, Engels, Lenin ve Stalin’de ortaya konuluşu ve tarih boyunca pratik evrimi üzerinde duracağız.

MARX ve ENGELS’te DEVLET ve ORDU SORUNU
1848’de, Marx ve Engels Komünist Manifesto’yu yayınladıklarında, proletaryanın tarihsel rolünü her yönü ile ortaya koyarken, onun komünizme giden yolda, öncelikle “proletaryanın egemen sınıf olarak devlet iktidarına sahip olması ve demokrasi savaşımını kazanması” gerekliliğinden söz ederler. Burada “proletarya diktatörlüğü” terimi henüz kullanılmamakta, iktidara geliş biçimi konusunda da yeterli bir açıklık bulunmamaktadır.
1848-50’li yıllarda yaşanan büyük toplumsal çalkantıların ve özellikle proleter hareketlerin deneyimlerini dikkatle gözleyen Marx ve Engels, devlet iktidarını ele geçirdiği oranda, burjuvazinin bu aygıtı, tümüyle halktan tecrit ettiğini, proletaryanın ve emekçilerin ezilmesi için daha da geliştirip güçlendirdiğini görürler. Giderek kafalarında, bu devletin ele geçirilemeyeceği, onun yıkılması gerektiği düşüncesi netleşir.
Marx, 1852’de devletin kırılması (brechen) ve yıkılması (zersterung) gerekliliğini ortaya koyar. 1871’de ise “parçalamak” (zenbrechen) terimini kullanırlar.
Neyi parçalamak? Burjuva devlet mekanizmasını, onun kurumları olan bürokrasi ve düzenli orduyu.
Weydemeyer’e yazdığı ünlü mektubunda “proletarya diktatörlüğünün zorunluluğundan” söz eden Marx, bu diktatörlüğün, ancak yıkılmış olan burjuva devlet makinasının yıkıntıları üzerine inşa edilebileceği sonucuna varıyordu.
12 Nisan 1871’de ise, Kugelman’a yazdığı mektubunda şunları belirtecektir: “Fransız devriminin gelecek girişimi, artık bundan önce olduğu gibi, bürokratik askerî cihazı bir elden diğerine geçirmek değil, ama onu parçalamak olacaktır ve bu, kıtadaki her gerçek halk devriminin başlıca koşuludur.’
Ancak ne Marx’ın, ne Engels’in, Komün öncesinde, proletaryanın devletinin ne şekilde bir kurumsal örgütlenme olarak şekilleneceği üzerine detaylı bir projeleri yoktur. Bu, teori ile pratiğin karşılıklı etkileşimi ve teorinin pratik yaşamla olan diyalektik bağı düşünüldüğünde, anlaşılır bir şeydir.
Paris Komünü, kendi pratiği ile gerekli yanıtı da verir onlara. Engels, Marx’ın “Fransa’da İç Savaş” adlı yapıtına yazdığı Önsöz’de şunları söyler:
“Son zamanlarda Alman burjuva kamuoyu bir defa daha proletaryanın diktatörlüğü kelimeleri ile dehşete kapılmıştır. İyi güzel ama baylar, bu diktatörlüğün neye benzediğini bilmek istemez misiniz? Paris Komünü’ne bakınız: Proletarya diktatörlüğü işte o idi.”
Ancak, halkların ve proletaryanın mücadelesinin yaratabileceği onlarca siyasal biçim olasılığı ile, Komün’ü proletarya diktatörlüğünün tek biçimi olarak düşünmemişler, Komün’ün, proletarya diktatörlüğünün “özgül bir biçimi” olduğunu belirtmişlerdir. Gerçekten de Sovyet deneyimi ve Halk Demokrasileri süreçleri, proletarya diktatörlüğünün çeşitli örgütlenme biçimlerini insanlık tarihine ve proletaryanın hazinesine katarak günümüze kadar gelinmiştir.
Komün, evrensel özellikleri ile, kendisinden sonraki bütün sosyalist teori ve pratiklerin de önünü açmıştır. Komün’de ifadesini bulan üç temel özellik, proletaryanın, sosyalizm sürecinde gerçekleştirmesi gereken üç ana halkayı oluşturur:
1- Burjuva devlet mekanizmasının parçalanıp, yerine halkın silahlı diktatörlüğünü koyma zorunluluğu,
2- Yasama ve yürütme yetkisinin tek bir elde, halk meclislerinde toplanması, bütün devlet memurlarının seçilerek göreve gelmesi ve istenildiği anda görevden alınabilmesi olanağı,
3- Kamu görevlilerinin maaşlarını işçi maaşları düzeyine indirerek, yönetenlerin farklılaşarak, ayrıcalıklı bir yaşam olanaklarının önüne geçilmeğe çalışılması.
Komün’ün ilk kararnamesi daimi ordunun kaldırılması ve onun yerine silahlandırılmış halkın milis kuvvetlerinin geçirilmesi olmuştu.
Paris Komünü 72 gün yaşatılabildi. Kahramanca kuruldu, kahramanca savunuldu ve yenildi. Nedenleri ve zaafları yazımızın konusu değil. Ancak, konumuz açısından önemli olan yönleri şunlardır: Komün, Paris dışına çıkarılıp, ulusal bir örgütlenme boyutuna getirilemedi. Böylelikle, bu olasılık gerçekleşecekse, karşılaşacağı sorunlar, devlet örgütlenmesinde almak zorunda kalacağı kararlar ve önlemler neler olacaktı soruları, yanıtlarıyla birlikte kendini bir ileriki sürece, Ekim Devrimi sonrasına erteleyecekti. Kapitalist dünya kuşatması altında Sosyalist bir Fransa yaratılamadı; ancak Komünarların yolunda ilerleyen Rusya halkları, kendi devletlerini yarattılar, uzunca bir süre korudular ve bu süreçte, sosyalist anavatanı korumaya ve savunmaya gerekli araçlar aradılar, yarattılar ve kullandılar. İşte Sosyalist ordular gerçeği, bu tarihsel zorunlulukların üzerinde, emperyalizm çağının gerçekleri karşısında doğdu ve biçimlendi.
Marx ve Engels’in beklentileri, Avrupa’da zincirleme devrimler ile, hemen hemen eşzamanlı bir süreçte sosyalizmin inşası ve topluca komünizme geçiş üzerineydi. Bu yüzden, onların zihinlerinde “tek ülkede sosyalizm” fikrinin olmadığı, on yıllar boyu kapitalist kuşatma altında yaşamak zorunda kalacak sosyalist devletleri düşünmedikleri açıktır. Bunun doğal sonucu olarak, kapitalist kuşatmaya karşı bir ordu oluşturulması fikrinin de ortaya çıkmadığı ve çıkamayacağı söylenmelidir. Örneğin, Anti-Dühring’de Engels, devlet sorununu kapitalizm ve komünizm boyutuyla tartışır. Sosyalist devrimin zaferinden sonra, devletin çözülmesi gerekliliğinden söz eder. Bu, bürokrasisi ve ordusuyla devletin çözülmesi demektir. Engels’in (tek ülkede sosyalizm diye bir bakışı olmadığı için) “sosyalistleşmiş bir Avrupa” için söylediklerinin, emperyalizm döneminin, hepimizin gördüğü ve yaşadığı gerçekleri karşısında Marksizm adına savunulması, Marksizm’in diyalektik özünü iğdiş etmekten başka hangi anlama gelir?
Stalin, dogmatizmin, geriliğin elinde Marksizm’e karşı nasıl kullanılmak istendiğini, konumuza ilişkin olarak şöyle ortaya koyuyor:
“Engels, Anti-Dühring’de, sosyalist devrimin zaferinden sonra, devletin çözülmesi gerektiğini söylemiştir. Bu yüzdendir ki ülkemizde sosyalist devrimin zaferinden sonra, partimizdeki papaz çömezleri ve talmutçular, devletimizin bir an önce çözülmesi için, devlet örgütünü dağıtmak için ve sürekli bir ordudan vazgeçmek için (altını ben çizdim – H. Urgan) partinin önlemler almasını istemeye koyuldular.
Oysa dönemimizdeki dünya durumunun incelenmesine dayanarak Sovyet Marksistleri şu sonuca vardılar ki, kapitalizmin kuşatması olgusu karşısında (altını ben çizdim – H. Urgan), sosyalist devrimin zaferi bir tek ülkede sağlanmışken ve kapitalizm bütün öteki ülkelerde egemenken, devrimin zafer kazandığı ülke, kapitalist kuşatma tarafından ezilmeyi istemiyorsa, devletini, devlet örgütlerini, istihbarat kurumlarını, orduyu zayıflatmak değil, ama her önleme Engels’in formülü, sosyalizm bütün ülkelerde ya da ülkelerin çoğunda zafere ulaşmasını göz önüne almakladır, bu formül sosyalizmin olarak ele alınan bir tek ülkede zafere ulaştığı ve kapitalizmin bütün öteki ülkelerde egemen olduğu durumlarda uygulanmaz. (Stalin, Son Yazılar, Sol Yay. sf:51)
Lenin’in “Nisan Tezleri” kitabı gündeme getirilerek, burada “Sürekli bir orduya” kesinlikle karşı olunduğu, bunun yerine Komün’deki gibi, halkın genel silahlanması ve polisin yerine milislerin savunulduğu söylenecektir. Bu tez üzerine durmakta da yarar vardır.

LENİN VE STALİN’DE SORUNUN ORTAYA KONULUŞU VE PRATİK
1917 Nisan Tezleri, Lenin’in İşçi, Köylü ve Asker Sovyetlerine dayanarak oluşturmayı hedeflediği devlet örgütlenmesine bakışını da içeren tezler durumundadır. Lenin, bu tezlerinde Sovyetleri, Paris Komünü ile “aynı tipte bir iktidar” olarak değerlendirir. Aynı Komün gibi, Sovyetlerde de;
“Halktan ayrı ve halka karşı kurumlar olan polis ve ordunun yerine, tüm halkın doğrudan silahlanması geçmiştir; bu iktidar altında kamu düzeninin korunması silahlı işçiler ve köylüler, silahlı halk kendileri gözetirler.” (Lenin, Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi, Sol Yay, Sf: 17)
“Polisin yeniden kurulmasını engellemek için, yalnızca bir yol var: ordu (sürekli ordu yerine geçen halkın genel silahlanması) ile bir bütün oluşturan bir halk milisi kurmalı. Yaşları 15-65 arasında olan kadın-erkek tüm yurttaşlar, istisnasız bu milise katılacaklardır!’ (age, sf: 53)
Devam edelim. Çeşitli partilerin, devrimin ve devlet iktidarının alması gereken biçimlere ilişkin düşüncelerinin değerlendirildiği bölümde Bolşeviklerin bakışı şöyle verilmektedir:
“ŞU ANDA PATİLER NE ÇEŞİT BİR DEVLET İSTEMEKTEDİRLER?
Bolşevikler: Bir işçi, asker, köylü vb. vekilleri Sovyetleri Cumhuriyeti. Bütün halkın silahlanmasıyla yeri doldurulacak olan sürekli ordunun ve polisin kaldırılması; ücretleri iyi bir işçininkinden yüksek olmaması gereken memurların, yalnız seçilebilir değil, işlerinden de geri alınabilir olmaları “(age, sf:83)
“DEVLETE BİLDİĞİMİZ TİPTE BİR POLİS VE SÜREKLİ ORDU GEREKLİ MİDİR?
Bolşevikler: Hayır, kesinlikle. Derhal ve mutlaka bütün halkın genel silahlanması; halkın milisle ve ordu ile kaynaşması yoluna gidilmelidir!’ (age, sf:86)
“SUBAYLAR ASKERLER TARAFINDAN SEÇİLMELİ MİDİR?
Bolşevikler: Subayların seçilmesi bizim için yeterli değildir. Askerlerin vekilleri subayların ve generallerin bütün faaliyetlerini denetlemelidirler, “(age, sf:87)
“ASKERLERİN ÖNDERLERİNİ GERİ ÇEKMESİ, ÜSTLERİNİ GÖREVDEN ALMASI YARARLI MIDIR?
Bolşevikler: Her bakımdan yararlı ve zorunludur. Askerler ancak seçilmiş olan otoritelere itaat ederler ve onları sayarlar” (age, sf:87)
Görüldüğü gibi, yukarıdaki alıntılarda, bir yandan sürekli ordunun gereksizliğinden söz edilirken, diğer yandan askerler ve subaylar arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi üzerine öneriler vardır. Bu bir çelişki midir? Her şeyden önce burada tartışılan ordunun “bildiğimiz tipte bir ordu” sözcüklerinde anlamını bulan burjuva ordusu olduğunu belirtelim. Yani halkın silahsızlanmasına karşılık dişinden tırnağına, silahlanan halka karşı ordulardır söz konusu olan. Bu yüzdendir ki, alternatif olarak “bütün halkın genel silahlanması; halkın milisle ve ordu ile kaynaşması” gerektiği yazılıdır.
Ordunun antidemokratik işleyişinin kırılması ise, subayların, askerler tarafından seçilmesi, denetlenmesi ve geri alınabilmeleri savunusu ile sağlanmağa çalışılmıştır.
Eski Çarlık ordusunun 1918’e kadar varlığını sürdürdüğü, 1918 ve sonrasında Kızıl Ordu örgütlenmesinin savunulup organize edildiği göz önüne alınırsa, sorun, Bolşeviklerin düzenli orduya karşı olup olmamaları yönüyle değil, bunun sürekli bir ordu olarak muhafaza edilip edilmeyeceği yönüyle tartışılmazdır.
Sürekli ya da süreksiz, komünistlerin, halkın silahlanması dışında oluşturulacak her türlü “ordu” teorilerinin düşmanı olacağı açıktır. Yeni tipte bir ordu, Kızıl Ordu ya da Halk Ordusu, ancak Sovyetler ya da halk meclisleri biçiminde iktidara gelmiş olan proletarya ve emekçilerin eliyle ve halkın silahlı egemenliğinin bir ordu oluşturulabilir, ne de ülkenin ve halkın savunması sağlanabilir.
Sovyet Kızıl Ordusu, iç savaşın ve Ekim Devriminin ateşleri içinde, savaşan işçilerin, köylülerin ve komünistlerin ayaklanma ve iktidar organları olan Sovyetlerden doğmuştur. İçte süren ayaklanmaları, dıştan müdahaleler ve cephelerde süren savaş, bir an önce eski Çarlık Ordusu artıklarının da tasfiyesini, yerine gönüllülerden oluşan bir devrimci ordunun kurulmasını zorunlu kılmaktaydı. Kızıl Ordu düşüncesi Parti gündemine böyle getirilmişti.
1918 yılının ilk yarısı, ülkenin iç ve dış gerici-emperyalist savaşla kaynadığı yıllardı. Parti, bu durum karşısında bütün ülkeyi askeri bir kamp ilan eder. Lenin, “Her şey Cephe İçin!” sloganıyla halkı direnişe ve Sovyet ülkesi için savaşa çağırır. Yüz binlerce gönüllü işçi ve köylü, Kızıl Ordu saflarına katılıp cephelere koşar.
Ancak, bu gönüllüler ordusu ile savaşın bir bütün olarak her cephede sürdürülebilmesi ve zaferin kazanılmasının o koşullarda olanaksızlığı bir süre sonra ortaya çıkar. RKP(B) 8. Kongresi toplandığında, en önemli sorunlardan biri “demir disiplinli bir ordunun gerekliliği ve zorunlu askerlik” üzerinedir 21 Mart 1919’da, Kongre’de “Askerî Sorun Üzerine” söz alan Stalin, şunları söyler:
“Burada değinilen bütün sorunlar, Rusya’da sıkı disiplinli bir düzenli ordunun kurulup kurul-mamasında düğümlenmektedir. .
Altı ay önce, eski Çarlık ordusunun çöküşünden sonra, kötü örgütlenmiş, kolektif biçimde yönetilen, verilen emirlere her zaman uymayan yeni bir gönüllüler ordumuz vardı. Bu, Antant’ın saldırıya geçtiği dönemdi. Ordu, tam değilse de işçilerden oluşuyordu. Bu gönüllüler ordusunda disiplin yetersiz olduğundan, emirler her zaman yerine getirilmediğinden ve ordunun yönetimi içinde dez-organizasyon hakim olduğundan, Krasnov güneyden başarıyla ilerlerken, biz yenilgiye uğramış ve Kazan’ı düşmana bırakmıştık… Bir gönüllüler ordusunun tehlikelere dayanamayacağını, eğer disiplinin ruhuna işlediği, iyi örgütlenmiş bir siyasi şubeye sahip, ilk emirde düşmana karşı yürüyebilecek düzenli bir ordu kurmazsak, Cumhuriyetimizi savunamayacağımızı olgular kanıtlamaktadır.
Ordumuzun çoğunluğunu oluşturan unsurlar işçi değil, köylü unsurlardır ve bu unsurların, sosyalizm için kendi istekleriyle mücadele etmeyeceklerini söylemek zorundayım. Bir dizi olgu buna işaret etmektedir. Cephe gerisindeki ve cephelerdeki birden fazla isyan, cephelerdeki bir dizi taşkınlıklar, ordunun çoğunluğunu oluşturan proleter olmayan unsurların kendi istekleriyle komünizm uğruna savaşmayacaklarını göstermektedir. Bu nedenle bizim görevimiz, bu unsurları demir bir disiplin ruhuyla eğitmek, bunların sadece cephe gerisinde değil, cephelerde de proletaryanın önderliğine güvenmelerini sağlamak, onları ortak sosyalizm davamız için savaşmaya zorlamak ve savaş süresince ülkeyi savunabilecek, gerçek, düzenli bir ordunun inşasını tamamlamaktır.
Önümüzdeki sorun şudur:
…ya sıkı disiplinli, düzenli, gerçek bir İşçi-Köylü Ordusu kurarız ve Cumhuriyeti savunuruz, ya da bunu yapamayız ve o zaman da davamız mahvolur.” (Stalin, Eserler 4, İnter yay. sf:227,228)
Kongre oldukça tartışmalı geçer. “Askerî Muhalefet” adı altında örgütlenen grup, “düzenli bir Kızıl Ordu yaratılmasına, askerî uzmanlardan yararlanılmasına ve askerî demir disipline” karşı çıkarak, gönüllü birliklerden oluşan çete savaşları ile savaşın sürdürülmesini savunurlar. Sonuçta Leninist görüş üstün gelir. 29 Mayıs 1918’de askerlik resmen zorunlu hale getirilir. Rütbe sistemi geri getirilir ve Çarlık ordusunun eski subay ve askerî uzmanlarının bir kısmına, partinin ve Sovyet devletinin emri altında orduda görev almaları için çağrı yapılır. Cepheden kaçanlar ve disiplini bozanlar için ölüm cezası dâhil cezalar konulur.
1919 yılının 17 Kasımı’nda Kızıl Süvari Ordusu kurulur.
Donanma yeniden örgütlenir.
1919 yılı boyunca dört cephede savaş sürer ve Kızıl Ordu’nun asker sayısı 5 milyonu aşar.
1920 yılı sonunda iç savaş esas olarak bitmiş, karşı devrimci ayaklanmalar bastırıldığı gibi, daha birçok Çarlık toprağında Sosyalist Sovyetler kurulmuştur. Bu, partinin ve Kızıl Ordu’nun büyük başarısıdır.
1921 Martı’ndaki Kronştad Ayaklanmasını da bastıran Kızıl Ordu birlikleri, Ekim 1922’de, istilacıların elindeki son Sovyet toprağı olan Vladivostok’u da Japonların elinden kurtarır.
Bütün bu gelişmeler süresince, Bolşeviklerin kafasında Kızıl Ordu’nun ne kadar süre ile varlığını sürdüreceği konusunda netleşmiş bir düşünce tam olarak yoktur. Daha doğrusu pratik olguların zorunlulukları, düzenli bir orduyu da zorunlu kılmıştır ve ömrünü de yine bu belirleyecektir.
Yine de, başlangıçta Bolşeviklerin yıllar ve on yıllarca sürekli bir ordu besleyecekleri düşüncelerinin olmamaları gerekir. Bunun da nedeni, I. Emperyalist Paylaşım Savaşı’nın, Avrupa’daki sonuçlan, Avrupa, Balkanlar ve sömürgelerde devrimci bir kabarışın doğuşu ve gelişmesi, özellikle, beklenen Alman devrimidir.
1918 yılında, Sovyetler 3. Kongresinde Lenin, umut dolu sözlerle: “olayların gelişiminin, dünya sosyalist devriminin öncü rolünü Rus Bolşeviklerine verdiğini” söyleyerek, ekler: “Rus başladı, Alman, Fransız, İngiliz tamamlayacak ve sosyalizm zafere ulaşacak.”
Burada kastedilen, öyle uzun yıllara yayılmış devrim beklentisi değildir. Çünkü gerçekten de Avrupa, devrimci bir durumla çalkalanmaktadır. Lenin ve Bolşevikler, bir yandan savaşarak, gerektiğinde Bresk-Litovsk anlaşmasındaki gibi tavizler vererek ve geri çekilerek, ancak sosyalist inşa faaliyetini asla aksatmadan, Avrupa’dan gelecek devrim haberlerini de beklerler. Ancak bu beklentiler gerçekleşmez. Özellikle hain sosyal-demokrat parti önderlerinin yardımıyla, burjuvazi, bu ölüm kalım kavgasını o an için de olsa kazanır.
Ocak 1919’da Berlin proletaryasının ayaklanması, Alman Sosyal-Demokrat hükümeti aracılığıyla kanlı bir şekilde bastırılır. Avusturya’da Sosyal-demokratlar burjuvaziyle birlikte hareket edip, iktidarın onun elinde kalmasını sağlarlar. İtalya’da 1920 Eylül’ünde Milano, Cenova ve Torino’da fabrikaları ele geçiren işçiler, sendika bürokratlarının ihaneti ile fabrikaları bırakırlar. 13 Nisan 1919’da Bavyera Sovyet Cumhuriyeti ilân edilir ve karşı-devrimci güçlerce 1 Mayıs 1919’da yıkılır. Macaristan’da 22 Mart 1919’da kurulan Sovyet yönetimi, Sosyal-Demokrat Parti’nin ihaneti sonucu faşistlerin eline geçer. 1918 Eylülü’nde Bulgaristan’da ordu içindeki isyan bastırılır. Daha sonra Komünist Partisi önderliğindeki 1923 Eylül Ayaklanması da faşist diktatörlükçe kanlı bir şekilde alt edilir. Bunun dışında, Romanya, Yugoslavya ve bir dizi ülkede hükümetler, sosyal-demokratlar kanalı ya da yardımlarıyla kitlelerin siyasal-sendikal haklarına saldırırlar ve ezerler.
Savaş sonrası ve Ekim Devrimi ile birlikte, burjuva dünyada faşizm uç verir ve adım adım gelişmeye başlar.
Önceleri, devrimin Avrupa’da olgunlaşmakta olduğunu ve bu güce yardım edilmesi gerektiğini söyleyen Lenin, “ancak bu yardımın nasıl yapılması gerekliğinden” söz eder ve ekler: “Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, açıkça ordusu olmadığı bir dönemde yıkılmaya bırakılırsa, ona yardım edilmiş olmayacaktı, tersine ona zarar verilmiş olacaktır.” (Lenin, Devrimci lafazanlık üzerine, Arkadaş Kitabevi Yay. sf: 69,70)
“Liebnecht, iki üç hafta içinde (imkânsız değil ya) burjuvaziye karşı zafer kazanırsa, bizi tüm güçlüklerimizden kurtaracaktır. Bu tartışılmaz. Fakat biz bugün taktiğimizi Liebnecht’in önümüzdeki haftalardaki mutlak zaferine sloganlarını, devrimi lafazanlık düzeyine düşürmüş oluruz.” (age, sf: 70)
Bu yazı 1918 yılında, henüz gönüllülerden oluşan Kızıl Ordu’nun kurulma döneminde yazılmıştır. Ancak, Avrupa’da beklenen devrimlerin gerçekleşmemesi üzerine Bolşevikler, şu açık gerçeklerle baş başa kalırlar: Avrupa’da devrim yenilmiştir ve yığınların bir daha ne zaman ayağa kalkacakları şimdilik belirsizdir. Bütün ekonomik geriliği, zorlukları ile Sovyetler ülkesi, bundan böyle belirsiz bir tarihi süreç boyunca, emperyalist kuşatma altında tek başına ayakta kalmağa çalışacaktır. Lenin, sonuçta şu zorunlu saptamayı yapar:
“Üç yıl içinde, uluslararası devrime oynamanın, belirli bir tarihe bel bağlamak olacağını anlamaya başladık” (Lenin’den aktaran, J. Elle Loştan, Devrimlerin Devrimi, sf:l66)
Emperyalistler, kendi ülkelerindeki ayaklanma ve isyanları bastırmış olmanın morali ve rahatlığıyla gözlerini Sovyetlere dikerler. Bu dönemde, birçok saldırı hazırlığı ve tahrik örneği verdikten sonra Stalin, şunları kaleme alacaktır:
“Tüm bunlar ve pek çok benzer görüntüler, kuvvetli ihtimalle Rusya’ya karsı yeni bir saldırı genel hazırlığının tek tek halkalarıdır.
İktisadi mücadelenin askeri mücadele ile birleştirilmesi, içten gelecek hücumla dışlan yapılacak hücumun birleştirilmesi -bu saldırının en muhtemel biçimi budur.
Bu saldırıyı önleyebilmemiz veya -buna rağmen başlarsa- dünya burjuvazisine karşı ölümcül bir silaha çevirebilmemiz, cephe gerisindeki ve ordudaki komünistlerin uyanıklılığına, ekonomik alandaki çalışmalarımızın başarısına ve son olarak Kızıl Ordu’nun sağlamlığına bağlıdır.” (18 Aralık 1921 – Stalin, Eserler 5, İnter Yay. Sf: 106)
Lenin ve Stalin’in kafasında “sürekli ordu” gerekliliği artık netleşmiştir. Şimdi sorun, onun siyasi düzeyini yüksek tutmak, parti ve halkla olan ilişkilerde, orduyu, hem anavatan savunmasının vazgeçilmez bir aracı, hem de Sosyalist inşada, insan öğesinin değerlendirildiği, eğitildiği, yurt ve sosyalizm sevgisiyle yetiştirildiği bir yuvaya dönüştürmektir.
“… Ordu, Partiyi işçiler ve yoksul köylülükle bağlayan muazzam bir aygıttır -der Stalin- Ordu, tüm Rusya’nın, bütün Federasyonun çeşitli il ve bölgelerinden gelen insanların bir araya geldikleri, öğrendikleri ve siyasi yaşama alıştıkları bir rezervuardır.” (17 Nisan 1923, Stalin, Eserler 5, sf: 175)
1922’de İtalya’da, 1933’te Almanya’da ve aynı yıllarda Japonya’da faşizmin işbaşına gelmesi, savaş tehlikesinin büyümesi ve ihtiyacı daha da arttıracaktır.
1924’te Lenin’in ölümü sonrasında toplanan SSCB Sovyetleri II. Kongresinde Stalin, şunları söyleyecektir:
“Lenin, Kızıl Ordu’yu güçlendirmenin ve geliştirmenin Partimizin en önemli görevlerinden biri olduğunu birçok kez belirtti. Arkadaşlar, öyleyse Kızıl Ordumuzu ve Kızıl Donanmamızı güçlendirmek için hiçbir çabayı esirgemeyeceğimize söz verelim.” (Bolşevik Parti Tarihi, Bil ve Sosyalizm yay., sf: 335)
Bu ordunun, dünya halkları açısından en büyük zaferi, bilindiği gibi, muazzam faşist Alman ordularını dize getirmesi ve Avrupa’da gerçekleşen anti-faşist devrimlere yaptığı katkıdır.
Bütün bu gerçekler karşısında bile, ordu konusunda gelebilecek en büyük itiraz, onun militarist bir kurum olarak halkın karşısında dikilebileceği kaygısıdır. Bu kaygı haklı ve sonuçları açısından ele alındığında Sovyetlerde Çin’de, Varşova Paktı ülkelerinde ve en son Arnavutluk’ta gerçekleşmiş olmasına rağmen, yine de itiraz sahiplerinin bakışında bir darlık vardır. Bürokratik ve militarist kurumları ile devlet, her zaman ve her yerde bu tehlikeyi bağrında taşır. Ancak, Marksistler ve anarşistler arasındaki en önemli ayrım noktası da şudur ki, Marksistler, belirli bir tarihsel dönemde, proletarya diktatörlüğü şeklinde devletin varlığını zorunlu görürler. “Burjuvasız burjuva devlet”, “yarı-burjuva devlet” terimleri ile ifade edilen proletaryanın devleti, Marx’a göre, “proletaryanın mutlaka başından atması gereken bir baş belasıdır.” Ama günü gelince, kesinlikle daha önce değil! Bu yüzden Marksizm, her türden devlete, her türden orduya, her türden şiddete vb. karşı değildir. Lenin’in dediği gibi, “orduların nerede durduğu değil, kimin ordusu olduğudur önemli olan.” Stalin, Kızıl Ordu’nun gücünü iki şeye bağlar: Sosyalist ordu örgütlenmesine karşı çıkmak, tepeden tırnağa silahlı bir düşman karşısında, kendimizi vurma olasılığından dolayı silahsız çıkmak gibi bir anlam ifade eder. Emperyalist devletlerin muazzam silahlı orduları karşısında sadece halk milisleri ile savaşmamız gerektiği savunusu, Lenin’in tam da “devrimci lafazanlık” dediği şeydir. Düzenli bir ordunun örgütlenmesi gerektiğini savunduğu “Devrimci Lafazanlık Üzerine” başlıklı makalesinde (1918) şunları yazıyordu:
“Şimdiye kadar karşımızda (dünya emperyalizmine kıyasla) acınacak, aşağılık ve önemsenmeyecek düşmanlar vardı, aptal bir Romanov, palavracı bir Kerenski, askeri öğrenci çeteleri ve zengin çocukları. Ve şimdi karşımıza, teknik bakımdan üstün bir şekilde teçhiz edilmiş ve hayran olunacak derecede örgütlü dev dünya emperyalizm ordusu dikiliyor. Onunla savaşmak gerekir. Ona karşı savaşmayı bilmek gerekir.” (sf: 69)
Ancak emperyalist kuşatma, yerini sosyalist kuşatmaya bıraktığında, işte o zaman Engels’in haklı istemi gündeme gelecek, devlet, bütün kurumları ile birlikte çözülme ve yok olma sürecine girecektir.
Ekim Devrimi’nden yaklaşık 30 yıl sonra kurulacak olan Halk Demokrasileri de, bu tarihsel gerçeğe uygun olarak, genel silahlanmalarını, kendi sosyalist ordularını örgütleyerek geliştirme yoluna gitmişlerdir.
Geriye dönüş sorunları ile ilgili, suçu sadece, ya da esas olarak ordunun varlığına yüklemek isteyenler yanılıyorlar. Biz, ordunun kapitalist restorasyondaki rolünü reddetmiyor ve küçümsemiyoruz. Ancak hiçbir Sosyalist ülkede de restorasyonun bir ordu darbesi ile başlatılmadığını biliyoruz.
Bir bütün olarak ve en başta partinin, sonrasında Sovyetlerin, kitle örgütlerinin ve ordunun zaafları ve yozlaşması sonucu bu süreç yaşandı ve bu konuda bir şeyler söylenecekse, bu çok yönlü boyutuyla ve ciddi bir araştırma ile söylenmelidir. Aksi takdirde, orduyu tek başına günah keçisi haline getirmenin, anarşistlerin devleti bütün kötülüklerin anası olarak görmelerinden bir farkı yoktur. Tartışılması gereken nokta nasıl olup da proletaryanın elinden çıktığı gerçeğidir.
Sosyalist ordular, sosyalist anavatanı korumak ve her koşulda savunmak için vardır. Olağanüstü modern bir teknolojik temelde, her an hazır ve tetikte olmak zorundadırlar. Elbette, sosyalist bir ülke, emperyalist bir talan devletinin saldırganlığından dolayı oluşturduğu kalabalık ordulara gereksinme duymaz. Savunmasını garanti altına alacak, olabildiğince az sayıda, ama olabildiğince de en modern silahlar ve araç-gereçle donanmış bir orduya sahip olmak için çalışır. Düzenli ordunun yanı sıra, halkın silahlı eğitimini de sürdürür. Savaş zamanında bütün halk, ordunun bir parçası haline gelir. Savaşta ve barışta, ordunun temeli, kaynağı ve yöneticisi, parti ve halktır. Son sözü, Arnavutluk’taki halk ordusu üzerine Enver Hoca’ya bırakalım:
“Ülkemizde Parti, Halk ve Ordu, bölünmez bir bütün teşkil ederler. Ordumuz güçlü ve yenilmez bir ordudur. Çünkü Partiyle ve halkla et ve tırnak gibi kaynaşmıştır, çünkü Parti çizgisini sadakada savunur ve uygular, çünkü Partinin, halkın ve anavatanın davası uğrunda en büyük fedakârlığı yapmaya daima hazırdır.” (Revizyonizm ve Maceracılık Yenilgiye, Marksizm-Leninizm Zafere Götürür, AEP VL Kongre Raporu, Aydınlık Yay, sf:96)
Yazımızı bitirmeden, sosyalist orduda rütbe sorununa da değinelim. Kızıl Ordu’nun 1918 yılı ikinci yarısından sonra rütbeli bir ordu olarak örgütlendiğini, II, Paylaşım Savaşı sonrası kurulan Halk Demokrasilerinin de, orduda rütbe sistemini kabul ettiğini biliyoruz. Arnavutluk’ta 1944 Perme Konferansı’nda, rütbe esasına dayalı, sürekli bir ordu kararı alınmıştır. Ancak tarihsel çeşitli zorunluluklarla alınan bu kararlar, mutlak ve her dönem zorunlu değildir. Rütbeli ordu sistemi, “yönetici kadrolarla asker kitlesi arasında sıkı ve yoldaşça ilişkilerin kurulmasını önlüyor, küçük-burjuva kibirliliğini ve gururunu körüklüyor, yaratıcı inisiyatifin gelişmesini köstekliyor ve böylece subayların ve generallerin kitlelerden kopma tehlikesini getiriyordu.” (AEP Tarihi III, Bora Yay. sf:88)
Bu tehlikeyi sezen Arnavutluk Emek Partisi ve Halk Cumhuriyeti Devleti, koşullar uygun olduğunda, 1966 yılında ordusundaki rütbe sistemini kaldırdı. Orduyu, siyasi komiserlikler ve parti hücreleri vasıtasıyla doğrudan bulunduğu bölgelerdeki Halk Konseyleri’ne bağlı hale getirdi. Sovyetler Birliği ve diğer sosyalist ülkelerde, 1960’lı yılların kapitalizme dönüş süreci yaşanmasa, büyük bir olasılıkla onlarda da bu süreç yaşanacaktı. Revizyonist egemenlik altında ise, değil rütbelerin kaldırılması; subaylarla erler, ordu ile halk arasındaki farklılaşmanın ve kopuşun gitgide derinleşeceği ve bunun realitede de böyle yaşandığı açıktır.

Eylül 1992

Leninizm’in İlkeleri adıyla yayınlanan kitap Jozef V. Stalin’in 1924’de Leninizm’in İlkeleri başlığı altında verdiği bir dizi konferansın metinlerini ve 1926’daXeninizmin Sorunları adıyla yayınlanan yapıtını kapsıyor.
Stalin, Leninizm’i “genel olarak proleter devrimin teori ve taktiği, özel olarak proletarya diktatörlüğünün teori ve taktiği” olarak çok özlüce tanımlıyor. Bu özlü tanım, mevcut kapitalist-emperyalist sistem içinde bir devrimin hazırlanması ile iktidarın alınması, korunması, sağlamlaştırarak sosyalist kuruluşun gerçekleştirilmesi ve sosyalizmin kesin zaferine kadar olan süreç içindeki proletaryanın uzun maratonunun teori ve taktiğini içeriyor. Kitabın sistematiği bu sürece uygun biçimde, Leninizm’in İlkeleri ve Leninizm’in Sorunları büyük başlıklarıyla; birinci bölümde daha çok proletarya devriminin sorunlarını, ikinci bölümde ise daha çok iktidardaki proletaryanın sorunlarını inceliyor.
Kitabın Leninizm’in İlkeleri kısmında ele alınan konular Marksist-Leninist öğretinin, üzerine devrim ve sosyalizmin inşa edileceği yapının iskeletini oluşturuyor. Marksist öğretinin, emperyalizm çağının sorunlarını içererek geliştirilmesi de olan bu iskeletin öğretinin zengin hazinesi içinden Stalin tarafından öğretici ve duru bir üslupla ve devrimin neferleri için temel sağlayacak şekilde derlenip açıklandığı görülüyor. 1917’de emperyalist-kapitalist zincirin parçalandığı ve bugün yeniden dünyanın emperyalist ekonominin tam egemenliği altında olduğu çağımızda Leninizm’in İlkeleri, proletaryanın bu egemenliği kırarak, kendi egemenliğini kurması için gerekli ve geçerli teori ve taktiği daha ayrıntılı bir incelemesine esas olacak “temel hareket noktalanın” veriyor. Böylece bir özet olmasının yanında Rus Devrimi ve Sovyetler pratiğine yön vermiş ve aynı pratik tarafından doğrulanmış teori ve taktiğin pratik sonuçları ile bütünlüklü bir sunuşunu da kapsıyor. Bu bütünlük içinde iskeleti oluşturan Yöntem, Teori, Kendiliğindenlik Teorisinin eleştirisi, proleter devrim teorisi, proletarya diktatörlüğü, proletaryanın yedek gücü olan köylülük ve Köylü Sorunu; yine sömürge ve bağımlı ülkelerde ulusal sorun ve ezilen halkların kurtuluş hareketi ve proleter devrimi ilişkisi; Strateji ve Taktik ve Parti, Çalışma Tarzı konuları ele alınıyor.
Kitabın Leninizm’in Sorunları kısmında ise tanım, “Sürekli” Devrim Sorunu, ilk kısımda incelenmiş olan Proleter Devrimi ve Proletarya Diktatörlüğü sorunları derinlemesine inceleniyor. Proletarya Diktatörlüğünde Parti ve İşçi Sınıfı, Bir Tek Ülkede Sosyalizmin Zaferi Sorunu ve Sosyalist Kurtuluşun Zaferi için Savaşım konulan işleniyor. Bu sistematik içinde Leninizm’in, sınıf hareketinin akışı içinde onunla sıkı ilişkisi ve oportünizme karşı eleştiri süreci içinde, geliştiğini ve yönteminin netleştiğini öğreniyoruz.
Leninizm’in tarihsek kökleri, Marx ve Engels’in yaşadığı dönemde henüz emperyalist aşamasına varmamış kapitalizmin bu aşamasında devrim öncesi Rusya’nın emperyalizmin çelişkilerinin düğüm noktasını oluşturduğu koşullara dayanıyor, Proleter devrimi teorisinin kuruluşunu zorlayan bu olguların saptanması ve Marksist öğretinin ışığında analizi Leninizm’in tarihsel kökenlerini oluşturduğu gibi Marx-Engels ile Lenin arasında uzunca bir döneme damgasını vuran İkinci Enternasyonal partilerinin teorisi ve siyaseti ile genel olarak gözden geçirilmesini de zorunlu kılıyor. Bu süreç içinde “teorinin ve parti siyasetinin pratik içinde işe yarayıp yaramadığının, slogan ve kararlara göre değil partinin eyleminin dikkate alınarak sınanması, partinin devrimci tarzda yeniden örgütlenmesi ile kendi yanılgılarından aldığı derslere dayanarak eğitimi (özeleştiri)nin kitlelerin devrimci savaşıma hazırlanması nedeniyle” gerçekleştirilmesi olarak özetlenebilecek Leninist yöntem netleşiyor. Stalin bu sürece “Augias ahırlarının genel bir temizliğini yapmak” diyor ve bu onurun Leninizm’e düştüğünü belirtiyor.
Teorinin Leninizm’de pratik ile sıkı bir bağ içinde olması yöntem sorunun netleşmesi ile temel bir dayanak noktası oluşturuyor. Teori, Marksist-Leninist öğretide “sınıf hareketine güvenliği, yönünü belirleme gücünü verir ve olayların iç bağıntılarının anlaşılmasını sağlar.” Kendiliğinden eylemin yerine bilinç öğesi ile donanmış, tarihi dönüştürücü eylemdeki içeriği oluşturur. Bu içeriğin, Marksist-Leninist devrimci olması ile oportünist olması arasındaki ayrım, sınıf hareketinin yönünü ve niteliğini belirleyici bir etkendir. Teori, “sınıfların bugün hangi yönde ve nasıl hareket ettiklerini, bununla birlikte en yakın gelecekte hangi yönde ve nasıl hareket edecekleri pratiğinin anlaşılmasını” sağlar. Leninizm’de teorinin önemi, kendiliğinden hareketi yücelten ve dolayısıyla hareket içindeki bilinç öğesinin rolünü azaltan ve sınıf partisinin öncü rolünü yadsıyan oportünizmden farklı olarak, teori ve pratik arasındaki sıkı bağ ile sınıf bilinci ile donanmış proletarya partisinin öncü ve yönetici rolünde karakterize olur. Bu özellik, devrimi sosyalizmin kesin zaferine götürecek proletaryanın ancak teori ile donanmış öncü partisi aracılığıyla bunu başarabileceğinin tarihsel olarak tanıtlanmasından ortaya çıkar.
Proletarya Devrimi Teorisi sınıf hareketinin deneyimleri ile sınanmış evrensel tezlere dayanırken, öte yandan her türden oportünizme karşı eleştiri içinde biçimlendi. Bu teori, çağımızda kapitalizmin emperyalist niteliğe büründüğü, çelişkilerinin had safhaya vardığı, dünyanın bir avuç “uygar” egemen ulusça paylaşılması kavgasının arenasını oluşturan sömürge ve bağımlı ülke halklarının bağımsızlık mücadelesinin zorunlu olarak emperyalizme karşı olacağı; bu nedenle bağımsızlık mücadelelerinin emperyalizme karşı, kapitalizmi yıkma hedefine varması gerektiği; emperyalistler arasındaki paylaşım kavgasının emperyalist savaşları kaçınılmaz kıldığı, bütün bu olguların kapitalist ülkelerin proletaryası ile sömürge ve bağımlı ülke halklarının ekonomik tek bir cephe olan emperyalizme karşı ittifak içinde bir dünya cephesi oluşturma olanaklarını iç (kapitalist ‘metropollerde’) ve dış (sömürge ve bağımlı ülkelerde) patlama ve ayaklanma öğelerini artırdığı tezlerine dayanmaktadır. Zorunlu olarak emperyalizme karşı yönelecek devrimin sonuna kadar ilerleyebilmesi için proletaryanın önderliğinde bir devrim olması zorunluluğu bu saptamalardan çıkan sonucu oluşturuyor. Rus Devrimi bunun gerçekleşmesiydi. Bugün de bu temel tezler bütün canlılığı ile geçerliliğini korurken, proleter devrim teorisinin evrensel niteliğini de tanıtlamaktadır.
Devrimin burjuvaziyi iktidardan alaşağı ettiğinde, gelişmesinin belirli bir aşamasında proletarya diktatörlüğü biçiminde özel bir organ yaratmasının zorunluluğu proleter devrim teorisinin temel tezlerinden biridir. Zira iktidarın alınması, burjuvazinin iktidardan uzaklaştırılması yetmez, iktidarın korunması ve sağlamlaştırılması gerekir. Bunu başarmak için burjuvazinin direncini kırmak, proletaryanın emekçileri çevresine toplaması, kuruluş çalışmasını örgütlendirmesi, dış düşmanlara ve emperyalizme karşı-devrim ordusunu yaratması için proletarya diktatörlüğü biçiminde özel bir organ yaratması gerekir. Çünkü bunlar, zaferin “ertesi günü” başarılması gereken işlerdir. Proletarya diktatörlüğü bu acil görevlerin dışında yani devrimin aleti olmasının dışında proletaryanın burjuvazi üzerinde egemenliği için de gereklidir. Çünkü burjuvazi iktidardan uzaklaştırılmış olsa da daha büyük bir hırsla kaybolan “cenneti” yeniden fethetmek için savaşacak ve arkasından küçük burjuvazinin büyük kitlesi, devrimin zorluklarından, yenilgilerinden, yarı-yenilgilerinden korkan, paniğe kapılan, duraksayan, sallanan kitlesi duracaktır.
Proletarya diktatörlüğü, eski düzenin koşullarında gelişmiş olup, sosyalizmin kuruluşunun ihtiyaçlarına cevap veremeyecek olan eski örgüt biçimlerinin yerine, proleter devlet iktidarının temeli olmaya yetenekli yeni örgüt biçimlerini, Sovyetleri kurmak durumundadır. Bütün ezilen ve sömürülen kitleleri kucaklayan, “bütün devlet biçimleri içinde kitlesel niteliği en belirgin olan” işçi ve köylü kitlelerinin savaşım ve faaliyetlerinde ittifakı ve işbirliğini sağlayan, “nüfusun çoğunluğunun azınlık üzerindeki egemenliği”, “iktidarı” olan Sovyetler, aynı zamanda bütün devlet örgütlerinin en enternasyonal olanıdır, iler türlü ulusal baskıyı yok ederek, ayrı ayrı uluslardan emekçileri tek bir devlet içinde toplama yeteneğinde olan bir iktidardır Sovyetler. Proletaryanın devlet biçimidir.
Proletarya diktatörlüğü, “mekanizması” bakımından onu oluşturan, günlük çalışmalarının yerine getirilmesini sağlayan, Sovyetlerle birlikte “hareket iletici kayışlar” işlevine sahip proleter kitle örgütleri ve yönetici güç olarak partiye dayanır. Hareket iletici kayışlar olarak tanımlanan kitle örgütleri, sendikalar, Sovyetler, kooperatifler, gençlik federasyonu şeklinde örgütlü tüm ezilen sınıflar, partinin, kitle örgütlerindeki seçkin proleterleri bağrında toplayan ve bunlar aracılığıyla kitlelerin gücünü, faaliyetini koordine eden yapısıyla, tek hedefe, sosyalist kuruluşun zaferine yönelirler. Eski düzende ezilen ve sömürülen tüm kitleler, örgütlü bir seferberlik içinde ve bunun mekanizmalarım sağlayan bir iktidar,içinde proletarya diktatörlüğünün parti yöneticiliğindeki yapısını oluştururlar. Kitabın Leninizmin Sorunları kısmında derinlemesine tartışılmış olan bu soruna Leninizmin. temel teorik tezlerinden olması nedeniyle kısaca değinmiş bulunuyoruz. Aslında Leninizmin İlkelerinde ele alınan konulardan hiçbiri diğerinden daha az önemde ve değerde değildir. Her biri bir bütünü, pröleteryanın bütün bir dünyasını kurma savaşımının aynı ölçüde ihmal edilemez, her biri bu bütünü olmazsa olmaz şekilde tamamlayan donanımlardan biridir. Bunlardan biri örneğin parti, yöntem, teori, strateji ve taktik vs. herşey mükemmel varsayılsa bile o olmaksızın devrimin sosyalizmi kurma ve kesin zafere varma yeteneği bulamayacağı bir zorunlu koşuludur. Tümü bir bütünü, emperyalist kapitalist sistemin tek alternatifi devrim ve sosyalizm mücadelesinin ve proletaryanın kurulacak egemenliğinin teori ve taktiğini oluşturur.
Yazının sonunu, devrim ve sosyalizm mücadelesinin başarısının önkoşulu olan komünist çalışma tarzı hakkında Leninizm’in İlkeleri’nde ele alınan bölümden geniş bir özete ayırıyoruz. Çalışma Tarzı konusunda Stalin, “… Leninizm’in pratiğinin belirli bir kendine özgü niteliğinden, Leninist militanın özel tipini yaratan şeyden söz etmek istiyorum. Leninizm, partide ve devlet aygıtında da özel tipte “militan yetiştiren, çalışmada özel bir tarzı, Leninist tarzı yaratan teorik ve pratik bir okuldur” der. Bu tarzın özelliklerini, Rus devrimci atılımı ve Amerikan pratiği anlayışının parti ve devlet çalışmalarında birleştirilmesi olarak tanımlar. “Rus devrimci atılımı eylemsizliğe, yerleşmiş verimsiz alışkanlıklara, tutuculuğa, zihin durgunluğuna, eski geleneklere kölece bağlılığa panzehirdir. Rus devrimci atılımı öyle canlandırıcı bir güçtür ki; zihin açar, ileriye doğru iter, eskiyi parçalar, perspektifler açar. Ama pratikte Amerikan pratiği anlayışıyla birleşmezse, bu atılımın boş, ‘devrimci’ Manilovizm’e dönüşmesi çok olasıdır” der. Lenin’in, kökeni, her şeyi yoluna koyabilen, değiştirebilen kararnamelerin kerametine körü körüne inanma olan bu ‘devrimci’ işgüzarlık hastalığını “komünist böbürlenmesi” diye nitelediğini ve “…henüz kovulmadığı komünist partisinin üyesi olan ve komünist kararnamelerle bütün ödevlerini yerine getireceğini hayal eden adamın gerçeğidir” dediğini aktarır. Amerikan pratiği anlayışının ise bu işgüzarlığa panzehir olduğunu belirterek “…engelleri tanımayan, her cins ve her türlü engeli verimli çalışmayla deviren, önemsiz de olsa başladığı işi kesinlikle bitiren ve ciddi bir kuruluş çalışmasında kesenkes edinilmesi zorunlu olan yılmaz bir güçtür” der. Ama Amerikan pratiği anlayışının Rus devrimci atılımı ile birleşmezse yozlaşıp, dar ve ilkesiz işgüzarlık derekesine düşeceğini belirtir. Stalin, çalışmada Leninizm’in özünün, Leninist militan tipinin, Leninist tarzın bu iki özelliğin birleşmesi ile ortaya çıkacağını ifade ediyor. Lenin’in Menşevik muhalifi Dan’ın Lenin hakkında söyledikleri, Leninist militan tipinin Lenin’in kişiliğinden öğretisine yansıdığını düşündürüyor: “Her günün tüm yirmi dört saati boyunca devrimle uğraşan, düşünen ya da sadece devrim hayal eden başka hiç kimse yoktur. Böyle bir adamla ne yapabilirsiniz?” (*) Şöyle söylemek gerekiyor: Böyle bir adamla Rus halkı devrim yaptı. Ama sadece böyle ‘bir adamla’ değil, onun yolunu izleyenlerle birlikte
Leninizm’in İlkeleri, J. V. Stalin, Sol Yayınları, Çeviren: Muzaffer Erdost
(*) Aktaran Christopher Hill, Lenin ve Rus Devrimi, Evrensel Basım Yayın

Eylül 1992